Της Ελεάννας Τσάμη,
Το σύνδρομο Alström (ALMS) είναι μια εξαιρετικά σπάνια μονογονιδιακή υπολειπόμενη νόσος που προκαλείται από παθογόνες παραλλαγές του γονιδίου ALMS1. Το σύνδρομο ονομάστηκε από τον Carl-Henry Alström έναν Σουηδό ψυχίατρο, ο οποίος περιέγραψε τα κλινικά χαρακτηριστικά τριών ασθενών σε μια εργασία που δημοσιεύθηκε το 1959, δίνοντας έναν λεπτομερή φαινότυπο αυτών των ασθενών, που δείχνει έναν συνδυασμό, κληρονομικό και υπολειπόμενο, εκφύλισης του αμφιβληστροειδούς, παχυσαρκίας, κώφωσης και σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2. Χαρακτηρίζεται ως αυτοσωμική υπολειπόμενη διαταραχή με εκτιμώμενη συχνότητα εμφάνισης 1–9 περιστατικών ανά 1.000.000 άτομα. Επί του παρόντος (στατιστικά στοιχεία Orphanet Μάιος του 2022), έχουν περιγραφεί περίπου 1000 περιπτώσεις παγκοσμίως.
Γονίδιο ALMS1
Το ALMS1 βρίσκεται στο χρωμόσωμα 2p13, εκτείνεται σε 23 εξόνια και κωδικοποιεί μια προβλεπόμενη πρωτεΐνη μοριακού βάρους 461,2 kDa, μήκους 4.169 αμινοξέων. Η πρωτεΐνη αυτή σχετίζεται με το κεντρόσωμα που εμπλέκεται στη ρύθμιση αρκετών διεργασιών, όπως η συνοχή του κεντροσώματος, η απόπτωση και ο έλεγχος του κυτταρικού κύκλου. Οι περισσότερες από τις παραλλαγές που σχετίζονται με αυτήν την ασθένεια δημιουργούν ένα κωδικόνιο λήξης. Κοινώς, τερματίζεται πρόωρα η διαδικασία της έκφρασης, με αποτέλεσμα να μην είναι λειτουργικό το γονίδιο.
Το γονίδιο ALMS1 παρουσιάζει έναν πολύ ετερογενή φαινότυπο στον οποίο τα συμπτώματα μπορούν να συγκεντρωθούν σε δύο κύριες ομάδες. Η πρώτη ομάδα περιλαμβάνει την παρουσία δυστροφίας αμφιβληστροειδούς από νεαρή ηλικία, αρκετές μεταβολικές διαταραχές όπως παχυσαρκία, υπερτριγλυκεριδαιμία ή/και σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 (ΣΔ2), απώλεια ακοής, ηπατικές και νεφρικές δυσλειτουργίες και καρδιακές διαταραχές (μυοκαρδιοπάθεια). Η δεύτερη ομάδα συμπτωμάτων περιλαμβάνει το κοντό ανάστημα, τις επαναλαμβανόμενες πνευμονικές λοιμώξεις, τις νοητικές και γνωστικές βλάβες και αρκετές ενδοκρινικές διαταραχές που επηρεάζουν τον θυρεοειδή και το αναπαραγωγικό σύστημα.
Συμπτώματα
Τα πρώτα συμπτώματα εμφανίζονται στην παιδική ηλικία με μεγάλη μεταβλητότητα ως προς τη βαρύτητα και την κλινική εξέλιξη. Η δυστροφία αμφιβληστροειδούς, που υπάρχει στο 100% των ασθενών με ALMS, αρχίζει να αναπτύσσεται μεταξύ της γέννησης και των πρώτων 15 μηνών της ζωής. Αρκετά συχνά συνοδεύεται από φωτοφοβία και λήθαργο. Ένα ακόμα σημαντικό χαρακτηριστικό του συνδρόμου είναι η προοδευτική απώλεια ακοής, η οποία εμφανίζεται την πρώτη δεκαετία της ζωής στο 70% των ασθενών. Στα πρώτα 5 χρόνια της ζωής, πολλοί ασθενείς αναπτύσσουν παχυσαρκία, αντίσταση στην ινσουλίνη και υπερλιπιδαιμία —συμπτώματα που αργότερα μπορεί να εξελιχθούν σε σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2. Στις ενδοκρινικές διαταραχές περιλαμβάνονται η υπογονιμότητα και στις γυναίκες το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών και η υπερτρίχωση. Κοινό χαρακτηριστικό του συνδρόμου αποτελεί η νεφρική και πνευμονική ανεπάρκεια και η ηπατική δυσλειτουργία. Οι ασθενείς συχνά εμφανίζουν ίνωση πολλαπλών οργάνων όπως το ήπαρ, οι νεφροί , οι ωοθήκες και οι σπερματοφόροι σωληνίσκοι. Τέλος, αν και η γνωστική εξασθένηση δεν είναι ένα κοινό χαρακτηριστικό του ALMS, περίπου το 45% των παιδιών που επηρεάζονται έχουν κάποιες δυσκολίες σε μαθησιακές δεξιότητες ή ορόσημα. Η σοβαρότητα των συμπτωμάτων αυτού του συνδρόμου οδηγεί συχνά σε ανεπάρκεια οργάνων, μειώνοντας δραστικά το προσδόκιμο ζωής που σπάνια υπερβαίνει τα 50 χρόνια.
Διάγνωση
Τα τελευταία χρόνια, ο αριθμός των ασθενών που διαγιγνώσκονται με μοριακή διάγνωση αυξάνεται, κυρίως λόγω της εμφάνισης ισχυρότερων γενετικών εργαλείων, ιδιαίτερα της τεχνολογίας αλληλουχίας επόμενης γενιάς (NGS). Αυτές οι γενετικές προσεγγίσεις αντιπροσωπεύουν μια πολύ σημαντική ανακάλυψη, ειδικά για ασθενείς που δεν εμφανίζουν τον κλασικό φαινότυπο ALMS, καθώς μπορεί να υποφέρουν από τις μακροχρόνιες επιπλοκές που σχετίζονται με την καθυστερημένη διάγνωση αυτής της παθολογίας.
Ωστόσο, αυτή η τεχνική δεν θεωρείται 100% αποτελεσματική λόγω της μεγάλης πιθανότητας ύπαρξης μετάλλαξης του γονιδίου. Λαμβάνοντας υπόψη αυτό, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο συνδυασμός μιας ακριβούς μοριακής διάγνωσης και ενός πλήρους κλινικού φαινοτύπου αντιπροσωπεύει ένα απαραίτητο βήμα για την επινόηση μιας μελλοντικής κατάλληλης θεραπείας και διαχείρισης της παθολογίας.
Θεραπεία
Η θεραπεία για το σύνδρομο Alstrom είναι συνήθως πολύπλευρη, εστιάζοντας στη θεραπεία των συμπτωμάτων και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής του ασθενούς. Επειδή πρόκειται για μια σπάνια γενετική διαταραχή, δεν υπάρχουν ειδικές θεραπείες για το σύνδρομο, αλλά στρατηγικές οι οποίες περιλαμβάνουν ιατρική παρακολούθηση και τακτικούς ελέγχους για την παρακολούθηση καρδιαγγειακών προβλημάτων, ακοής και όρασης. Προτείνεται δίαιτα και άσκηση μέσω ενός εξατομικευμένου προγράμματος διατροφής και άσκησης για τη διαχείριση της παχυσαρκίας. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η παροχή συμβουλευτικής και ψυχολογικής υποστήριξης στους ασθενείς και τις οικογένειές τους.
Τα τελευταία χρόνια, έχουν διεξαχθεί αρκετές φαρμακολογικές δοκιμές, οι οποίες επικεντρώνονται κυρίως στην αποκατάσταση της λειτουργίας των νεφρών ή του ήπατος, όπως στην πολυκυστική νόσο των νεφρών (PKD), και στην επιβράδυνση της εξέλιξης της εκφύλισης του αμφιβληστροειδούς. Επομένως, λαμβάνεται υπόψη ότι μέχρι τώρα, οι κύριες επιλογές για τους περισσότερους ασθενείς περιορίζονταν στον έλεγχο των κλινικών συμπτωμάτων και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής.
Εν κατακλείδι, το σύνδρομο Alstrom είναι μια σπάνια γενετική διαταραχή που επηρεάζει πολλαπλά συστήματα του σώματος. Χαρακτηρίζεται από παχυσαρκία, απώλεια ακοής, προβλήματα όρασης και καρδιαγγειακά νοσήματα. Η σωστή διάγνωση και μια πολυδιάστατη ιατρική προσέγγιση είναι ζωτικής σημασίας για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών. Η κατανόηση και η αναγνώριση του συνδρόμου Alstrom είναι κρίσιμης σημασίας για την υποστήριξη των πληγέντων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Genotype–phenotype associations in Alström syndrome: a systematic review and meta-analysis, διαθέσιμο εδώ
- Alström syndrome: current perspectives, διαθέσιμο εδώ
