Της Γεωργίας Καρυώτη,
Ένα από τα πιο βασικά ερωτήματα που απασχολούν τη φεμινιστική θεωρία είναι η προέλευση της ανισότητας που βιώνει το γυναικείο φύλο. Σημείο εστίασης αποτελούν οι συνθήκες που δημιουργούν την καταπίεση και την ανισότητα, γεγονότα που αναπαράγονται ανά τους αιώνες με διαφορετικές εκφάνσεις, αλλά παρόμοιο περιεχόμενο στους διάφορους πολιτισμούς. Ο φεμινισμός, ως πολιτικό και κοινωνικό κίνημα, στηρίζεται σε ένα πολύπλευρο θεωρητικό υπόβαθρο, στη δομή του οποίου έχουν συνεισφέρει αρκετοί φιλόσοφοι, κοινωνιολόγοι κι άλλοι. Ο Friedrich Engels, ως ένας από τους βασικούς θεωρητικούς του μαρξισμού, συνέβαλε στη θεωρητική κατασκευή της φεμινιστικής θεωρίας, παρέχοντας μια πιο κοινωνικο-οικονομική προσέγγιση στο προαναφερόμενο ερώτημα.
Στο έργο του «Η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους», αναλύεται η θέση της γυναίκας ως απότοκο της καπιταλιστικής κοινωνίας και της δομής του πατριαρχικού συστήματος. Ο Engels μίλησε για μια πρωτόγονη κομμουνιστική κοινωνία, στην οποία δεν υπήρχαν σταθεροί δεσμοί ανάμεσα στα ζευγάρια, αλλά συνεχείς αλλαγές συντρόφων, με αποτέλεσμα η πατρότητα των παιδιών να παρέμενε ακαθόριστη. Λόγω της προφανούς βέβαιης μητρότητας, τα περιουσιακά στοιχεία περνούσαν στις γυναίκες, αποκομίζοντας κέρδος και δύναμη. Όταν, όμως, η αγροτική παραγωγή άρχισε να αυξάνεται και να ελέγχεται από τους άνδρες, η περιουσία τους έπρεπε να περνάει στους «νόμιμους» απογόνους. Η μονογαμία εξασφάλιζε την αναγνώριση της πατρότητας των παιδιών, μετατρέποντας τις γυναίκες σε ατομικές ιδιοκτησίες των ανδρών. Με λίγα λόγια, οι δομές του κοινωνικού κι οικονομικού συστήματος έθεσαν τις γυναίκες σε μια μόνιμη υποδεέστερη θέση για να συνεχίζεται η αυξανόμενη παραγωγή. Η αλήθεια, ωστόσο, δεν ανταποκρίνεται ακριβώς στα λεγόμενα του Engels, μιας και δεν έχει αποδειχθεί η ύπαρξη μιας τέτοιας πρωτόγονης κομμουνιστικής κοινωνίας, όπως, τουλάχιστον, ο ίδιος την περιέγραφε. Παρόλα αυτά, ενέπνευσε πολλούς θεωρητικούς της φεμινιστικής θεωρίας, αναδεικνύοντας τη δύναμη των εσωτερικών κοινωνικών δομών που επιδρούν στην εξέλιξη διαφόρων κοινωνικών φαινομένων.
Στη σύγχρονη εποχή, πολλές φεμινιστικές θεωρίες έχουν επηρεαστεί από τις ιδέες του, καθώς παρατηρούνται κινήσεις για ίσες ευκαιρίες στον εργασιακό τομέα και στη πρόσβαση των πόρων. Ο ίδιος πίστευε ότι η απελευθέρωση των γυναικών απαιτεί ριζική αλλαγή του οικονομικού συστήματος, ενώ αρκετές σύγχρονες θεωρίες αναγνωρίζουν ότι οι καταπιεστικές δομές του πατριαρχικού συστήματος είναι συνυφασμένες με το οικονομικό πλαίσιο της εκάστοτε κοινωνίας. Δυστυχώς, όμως, όσες επαναστάσεις κι όσα κινήματα παρατηρούνται στον δυτικό κόσμο, η πραγματικότητα στις ανατολικές ιδίως χώρες παραμένει πιστή σε απάνθρωπες και σκληρές συνθήκες κακοποίησης κατά του γυναικείου φύλου, όπως με τον αναγκαστικό ακρωτηριασμό σεξουαλικών οργάνων. Η γυναίκα εξακολουθεί να αντιμετωπίζεται ως σεξουαλικό αντικείμενο, ως φθηνό εργατικό δυναμικό, με τη χειραφέτηση της να έχει αποκλειστεί για αιώνες σ’ αυτές τις χώρες. Βέβαια, ακόμα και στον «προοδευτικό» δυτικό κόσμο το δικαίωμα της ελεύθερης μεταχείρισης του σώματός της, παραμένει αμφισβητήσιμο. Οι απαιτήσεις κι οι προσδοκίες της θηλυκότητας συνεχώς ανανεώνονται, ενώ η ψευδαίσθηση της εγκαθίδρυσης της ισότητας, καθιστά πασέ την παρουσία φεμινισμού, αγνοώντας, όμως, την αναγκαιότητα της ύπαρξής του, λόγω των σύγχρονων ανατολικών συνθηκών κι όχι μόνο.
Ο φεμινισμός, όπως κι οι ιδέες του Engels, αναδεικνύουν την αναγκαιότητα της συνολικής αλλαγής της κοινωνικής τάξης για τη βελτίωση των συνθηκών ύπαρξης πολλών μειονοτικών ομάδων. Δεν είναι μόνο θέμα δικαιοσύνης, αλλά συνιστά προϋπόθεση για την ύπαρξη μιας ελεύθερης κοινωνίας, χωρίς να καταπατούνται τα δικαιώματα άλλων ομάδων προς όφελος των γυναικών, όπως λανθασμένα πολλές φορές αντιμετωπίζεται η φεμινιστική θεωρία. Άλλωστε, κεντρικό ζήτημα στη θεωρία του φεμινισμού δεν αποτελούν οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν μονάχα οι γυναίκες λόγω του πατριαρχικού συστήματος, αλλά κι οι άνδρες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
-
Εισαγωγή στην κοινωνιολογία, George Ritzer, 4η έκδοση, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΖΙΟΛΑ, Αθήνα, 2018
