Του Κωνσταντίνου Κατσούλα,
Ήταν 24 Ιουλίου του 1974, όταν ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, μετά από 11 χρόνια αυτοεξορίας στο Παρίσι, επέστρεφε στην Ελλάδα, ώστε να αναλάβει τα ηνία της εξουσίας. Η κατάσταση, υπό την οποία ανέλαβε, ήταν χαοτική, καθώς είχε να αντιμετωπίσει αφενός το τετελεσμένο της Τουρκικής εισβολής στην Μεγαλόνησο της Κύπρου (Αττίλας I), και αφετέρου την ύπαρξη αρκετών φίλα προσκείμενων στο δικτατορικό καθεστώς αξιωματούχων, ιδίως στον στρατό ξηράς. Με την συγκρότηση κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας, στην οποία συμμετείχαν στελέχη της προδικτατορικής Ε.Ρ.Ε. και της Ένωσης Κέντρου, ο Μακεδόνας πολιτικός προετοίμασε την χώρα για την διεξαγωγή ελεύθερων εκλογών, οι οποίες και θα λάμβαναν χώρα στις 17 Νοεμβρίου 1974, στην επέτειο ενός έτους από την εξέγερση του Πολυτεχνείου. Ενόψει των εκλογών αυτών, ο Καραμανλής ίδρυσε την παράταξη της Νέας Δημοκρατίας, η οποία και έμελλε να σφραγίσει σε σημαντικό βαθμό την μεταπολιτευτική πορεία της Ελλάδας.
Το πρόσωπο του νέου κόμματος καθορίστηκε, σε μεγάλο βαθμό, από τις ιδιαίτερες συνθήκες στις οποίες είχε οδηγηθεί η χώρα από την δικτατορία και την προ αυτής έλλειψη σταθερής κυβέρνησης. Η Νέα Δημοκρατία ουσιαστικά αποτέλεσε την παράταξη – διάδοχο της προδικτατορικής Εθνικής Ριζοσπαστικής Ένωσης, καθώς η ηγετική ομάδα από την οποία περιστοιχίστηκε ο Καραμανλής ήταν σε μεγάλο βαθμό άτομα τα οποία είχαν ήδη διαγράψει μια σημαντική πορεία στην Ε.Ρ.Ε., όπως ο Ευάγγελος Αβέρωφ – Τοσίτσας, ο Κωνσταντίνος Τσάτσος, ο Ράλλης και αρκετοί ακόμα. Εν αντιθέσει με το προκάτοχο κόμμα, και καθώς ο Ψυχρός Πόλεμος βρισκόταν σε λιγότερο οξυμένη φάση σε σύγκριση με την δεκαετία του ΄60, η Νέα Δημοκρατία δεν πρότασσε ως βασικό της στόχο την απομάκρυνση του κομμουνιστικού κινδύνου, ενώ μάλιστα ο Κωνσταντίνος Καραμανλής είχε ήδη αποφασίσει την αμνήστευση των πολιτικών κρατουμένων της δικτατορίας. Όπως άλλωστε αναφέρεται στην ιδρυτική της διακήρυξη, η οποία δημοσιεύθηκε στις 4 Οκτωβρίου του 1974, «Νέα Δημοκρατία είναι η πολιτική παράταξις που αγνοεί τις διενέξεις και τους διχασμούς του παρελθόντος – που τόσα δεινά επισώρευσαν στον τόπο μας – και προσανατολίζεται στα ευρύτερα δυνατά σχήματα εθνικής ενότητος».
Ιδιαίτερα σημαντική για τα ιδρυτικά μέλη της παράταξης ήταν η χάραξη μιας πολιτικής η οποία θα έφερνε την χώρα κοντά στην Δύση, καθώς η ένταξη της χώρας στην Ε.Ο.Κ. ήταν προτεραιότητα για τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, ώστε να καταστεί ευκολότερος ο εκσυγχρονισμός της χώρας και η ανάπτυξη της οικονομικά αλλά και πολιτισμικά. Το «Ανήκομεν εις την Δύσιν», ήταν και πεποίθηση και επιδίωξη ταυτοχρόνως για τους ιδρυτές της παράταξης. Ως ζητήματα καίριας σημασίας αναδεικνύονταν η εξασφάλιση ποιοτικής Παιδείας για τους νέους, για την οποία θα γινόταν επένδυση «όχι μόνο από το περίσσευμα αλλά και από το υστέρημα», καθώς και η προώθηση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, χωρίς όμως αυτή να ζημιώνει τον δημόσιο τομέα.
Με αυτές ακριβώς τις ιδέες η Νέα Δημοκρατία προσήλθε στις εκλογές της 17ης Νοεμβρίου, στις οποίες σημείωσε το ποσοστό – ρεκόρ του 54%, καταλαμβάνοντας 220 από τις 300 διαθέσιμες έδρες. Στην συνέχεια, ο Καραμανλής και η ηγετική ομάδα του κόμματος ήταν αποφασισμένοι να διευθετήσουν οριστικά το πολιτειακό ζήτημα, καθώς πριν τις εκλογές είχε οριστεί η διεξαγωγή δημοψηφίσματος για την μορφή του πολιτεύματος, ήτοι την παραμονή ή μη του Βασιλέως. Η Νέα Δημοκρατία τήρησε αυστηρή ουδετερότητα, με απόφαση του Καραμανλή, ενώ οι Υπουργοί της ψήφισαν κατά συνείδηση. Το δημοψήφισμα έλαβε χώρα στις 8 Δεκεμβρίου και αποφασίστηκε με ευρεία πλειοψηφία η κατάργηση της μοναρχίας. Στην συνέχεια έλαβε χώρα η δημιουργία ενός νέου Συντάγματος, το οποίο και εξασφάλιζε την εξισορρόπηση των εξουσιών καλύτερα από τα προηγούμενα, με την θέσπιση του θεσμού του Προέδρου της Δημοκρατίας ως ανώτατου ηγέτη του κράτους. Η αντιπολίτευση προέβη σε αφοριστικές δηλώσεις, με το ΠΑ.ΣΟ.Κ. να αποχωρεί από τις συζητήσεις περί του Συντάγματος τον Μάιο του 1975.
Η Νέα Δημοκρατία ανέλαβε την εκκαθάριση του κράτους από τα κατάλοιπα της δικτατορίας, την λεγόμενη «αποχουντοποίηση». Ενώ αυτή έλαβε χώρα εις βάθος, σε πολλές περιπτώσεις ομάδες πολιτών οι οποίες είχαν υποφέρει υπό την δικτατορία, αποφάσισαν να λάβουν τον νόμο στα χέρια τους και να προβούν σε αντίποινα. Συνεπώς, τα χρόνια αυτά το κράτος είχε να αντιμετωπίσει πολλές διενέξεις μεταξύ των δικτατορικών και των παλαιών αντιφρονούντων, ενώ τον Φεβρουάριο του 1975 έγινε απόπειρα πραξικοπήματος από χουντικούς εις βάρους του Καραμανλή. Μια νέα διακήρυξη των αρχών της παράταξης έλαβε χώρα τον Ιούλιο του 1975, ενώ στην πρώτη της κυβερνητική θητεία η Νέα Δημοκρατία αναδιοργάνωσε τον στρατό, ενώ για την οικονομία της χώρας προέβη και σε ορισμένες αναγκαίες για την εποχή εθνικοποιήσεις βιομηχανιών. Η Ελλάδα για πρώτη φορά θα αποκτούσε στρατιωτική βιομηχανία, καθώς τον Οκτώβριο του 1977 ο Αβέρωφ εγκαινίαζε εργοστάσιο όπλων, ενώ ο Καραμανλής κάποιους μήνες νωρίτερα ξεκίνησε την δημιουργία εργοστασίου αεροπλάνων στην Τανάγρα.
Καθώς η Νέα Δημοκρατία ετοιμαζόταν να προβεί σε μια σειρά ρηξικέλευθων μεταρρυθμίσεων για τον εκσυγχρονισμό του κράτους, και κατόπιν συνεννόησης με τους αρχηγούς της Αντιπολίτευσης, ο Καραμανλής διέλυσε την Βουλή και προκήρυξε εκλογές για τις 20 Νοεμβρίου 1975. Στις εκλογές αυτές η κεντροδεξιά παράταξη πρώτευσε εκ νέου, αλλά με μειωμένα ποσοστά, ενώ στην αξιωματική αντιπολίτευση ανεδείχθη το ΠΑ.ΣΟ.Κ. Τον Απρίλιο του 1979 έλαβε χώρα το πρώτο συνέδριο της Νέας Δημοκρατίας, στην Κασσάνδρα της Χαλκιδικής, το οποίο και ήταν το πρώτο συνέδριο ελληνικού κόμματος του οποίου οι σύνεδροι είχαν εκλεγεί από την βάση. Ο Καραμανλής πίστευε πως ο μόνος τρόπος να εξασφαλισθεί η συνοχή του κόμματος ήταν μέσω του σεβασμού των μελών και της άποψής τους. Ο στόχος ήταν η Νέα Δημοκρατία να γίνει ένα κόμμα αρχών, και όχι ένα αρχηγικό κόμμα, όπως υπήρξαν τα περισσότερα ελληνικά κόμματα μέχρι εκείνη την στιγμή. Στο ίδιο συνέδριο εγκρίθηκε από το σώμα το καταστατικό του κόμματος, στο οποίο προσδιορίζονταν οι αρχές του, στο οποίο αναφερόταν ρητά πως το κόμμα όφειλε να καταφεύγει κάθε φορά στην λύση η οποία εξυπηρετεί καλύτερα τα συμφέροντα του Έθνους.
Ιδιαίτερη μνεία αρμόζει στην ένταξη της χώρας στην Ε.Ο.Κ., η συνθήκη για την οποία υπογράφηκε στο Ζάππειο στις 28 Μαΐου 1979 και επικυρώθηκε από την Βουλή ένα μήνα αργότερα, με 193 ψήφους υπέρ, 3 αποχές και 104 απουσίες (οι βουλευτές των ΠΑ.ΣΟ.Κ. και Κ.Κ.Ε.). Τον Μάιο του 1980 ο Καραμανλής αποφάσισε τελικά να αποσυρθεί από την πρωθυπουργία για να διεκδικήσει το αξίωμα του Προέδρου της Δημοκρατίας.
Μετά από εσωκομματική επιλογή από τα μέλη της κοινοβουλευτικής ομάδας, ο Γεώργιος Ράλλης, ως τότε υπουργός Εξωτερικών, επικράτησε του Ευάγγελου Αβέρωφ – Τοσίτσα και έγινε Πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας, και εν συνεχεία στις 9 Μαΐου, ορκίστηκε Πρωθυπουργός. Η πρωθυπουργία του χαρακτηρίστηκε από μετριοπάθεια, η οποία ερχόταν όμως σε αντίθεση με τον οξύ λαϊκισμό της Αντιπολίτευσης και κυρίως του αρχηγού του ΠΑ.ΣΟ.Κ., Ανδρέα Παπανδρέου. Ο συνδυασμός της διαρκούς επί επτά έτη κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας, με ορισμένες ατυχείς συγκυρίες, όπως η πετρελαϊκή κρίση και ορισμένες φυσικές καταστροφές, οδήγησαν στην ήττα της Νέας Δημοκρατίας από το ΠΑ.ΣΟ.Κ. Ο Ράλλης έδειξε ακόμα μια φορά το πολιτικό του ήθος όταν, μια μέρα μετά την ήττα του στις εκλογές, συνεχάρη δημόσια τον Αν. Παπανδρέου, πράγμα πρωτόγνωρο για την εποχή.
Τον Ράλλη διαδέχθηκε στην ηγεσία ο Ευάγγελος Αβέρωφ – Τοσίτσας, ο οποίος υπήρξε διαχρονικότατο στέλεχος της Δεξιάς, ενώ είχε δώσει τις υπηρεσίες του και στην Εθνική Αντίσταση. Ο Αβέρωφ ύψωσε τους αντιπολιτευτικούς τόνους ενάντια στο ΠΑ.ΣΟ.Κ., καθώς είχε συνειδητοποιήσει πως ο μετριοπαθής λόγος του προκατόχου του δεν αρκούσε για να αναχαιτιστεί ο ικανότατος δημαγωγός Παπανδρέου. Για τον ίδιο λόγο, αποφάσισε να δώσει ιδιαίτερη έμφαση στην οργάνωση της νεολαίας της Νέας Δημοκρατίας, της ΟΝΝΕΔ, ενώ κατάφερε να δώσει εκ νέου στους ψηφοφόρους την θέληση για συμμετοχή, γεγονός που πιστοποιείται από τις τεράστιες συγκεντρώσεις – εφάμιλλες των αντιστοίχων του ΠΑ.ΣΟ.Κ. της περιόδου εκείνης – οι οποίες έλαβαν χώρα ενόψει των Ευρωεκλογών του 1984.
Στις Ευρωεκλογές του 1984, οι οποίες έλαβαν χαρακτήρα μετωπιαίας σύγκρουσης μεταξύ των δύο μεγάλων κομμάτων, η Νέα Δημοκρατία έλαβε 38%, συρρικνώνοντας την διαφορά της με το ΠΑ.ΣΟ.Κ. στις 3,5 μονάδες. Παρά την ήττα της η Νέα Δημοκρατία κατάφερε να διατηρηθεί τότε, χάρη στον ισχυρό – και με σαφές δεξιό πολιτικό στίγμα – αντιπολιτευτικό λόγο του Αβέρωφ, μια από τις δύο μεγάλες πολιτικές δυνάμεις της χώρας, μην αφήνοντας πολιτικό χώρο στην φιλοδικτατορική Ε.Π.ΕΝ. η οποία αποπειράθηκε να εκμεταλλευτεί την κατάσταση για να προσεγγίσει τμήμα των συντηρητικών ψηφοφόρων. Μετά την ήττα του ο Αβέρωφ παραιτήθηκε, και μέσα από εσωκομματικές εκλογές, ανέλαβε αρχηγός ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, ο οποίος και θα επανέφερε στην κυβέρνηση την παράταξη το 1989.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- C. M. Woodhouse (1982), Karamanlis: The Restorer of Greek Democracy, Oxford: έκδοση Clarendon Press
- Η Ελλάδα στις κάλπες: 17 Νοεμβρίου 1974 – «Καραμανλής ή τανκς», kathimerini.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Ε. Αβέρωφ, ο ξεχασμένος ηγέτης, liberal.gr, Διαθέσιμο εδώ.
