Του Ραφαήλ Παπαδόπουλου,
Η επαρχία τής Εορδαίας, η ορεινή περιοχή τής Μακεδονίας με το χρυσάφι τής μοντέρνας εποχής, ο λιγνίτης, η πόλη της η Πτολεμαΐδα που αναπτύχθηκε κυρίως στη δεκαετία του ’60 και χαρακτηρίστηκε για την εξόρυξη αυτού τού σπάνιου ορυκτού πλούτου. Μία αφανής πόλη στον τουριστικό χάρτη τής Ελλάδας, αλλά άκρως σημαντική για την εξέλιξη της ιστορίας τής χώρας και σίγουρα σημαντικότατος κρίκος για την ανάπτυξή της.
Η πρώιμη και αρχαία ιστορία της Εορδαίας
Η ιστορία της Εορδαίας και οι πρώτες αναφορές κατοίκησης της περιοχής χρονολογούνται ήδη από την προϊστορία και συγκεκριμένα από το 6000 π.Χ., ενώ στην πόλη εδρεύει σήμερα σημαντικό μουσείο προϊστορικών ευρημάτων και ιστορίας. Τα «χνάρια» των γηγενών πληθυσμών τα ξανασυναντάμε στην αρχαιότητα, αφού έρευνες δείχνουν ότι στην περιοχή βρισκόταν ένα εκ των αρχαίων βασιλείων τής Άπω Μακεδονίας, η χώρα τής Ορεστίδας, και μάλιστα με αυτή συνδέεται και η ιστορία των νοτιότερων ελληνικών χωρών, όπου οι Ορεστοί εγκατέστησαν. Η ιστορία τής Εορδαίας, η οποία και αντλεί το όνομά της από την αρχαία θεά «Εόρδα», γρήγορα συνδέθηκε με αυτήν του κράτους των Αιγών και μαζί σχημάτισαν την Αρχαϊκή Μακεδονία. Η σημερινή πόλη οφείλει το όνομά της σε έναν από τους σημαντικότερους στρατηγούς τού Μέγα Αλέξανδρου, τον Πτολεμαίο. Έπειτα, η περιοχή γίνεται γνωστή κατά την επεκτατική περίοδο της Ρώμης, με την έλευση των Ρωμαίων κατακτητών στον ελλαδικό χώρο. Στην Εορδαία πραγματοποιήθηκαν οι συγκρούσεις μεταξύ Μακεδόνων–Ρωμαίων και η Κλασική Ελληνιστική Περίοδος έφτασε στο τέλος της, με τις αλλεπάλληλες ήττες των Ελλήνων και τη ρήξη των πόλεων-κρατών. Κατά τη Ρωμαϊκή και Βυζαντινή Περίοδο δεν είναι πολλά γνωστά για την επαρχία αυτήν, εκτός τού ότι υπήρξε θύμα πολλών συγκρούσεων από επιδρομείς και Σλάβους, που κατά τη μετανάστευσή τους νότια, ίδρυσαν «σκλαβηνίες» με την επέλασή τους κατά μήκος τής βόρειας Μακεδονίας.
Η νεότερη ιστορία
Κατά την Τουρκοκρατία η περιοχή αποκαλούταν Επαρχία «Καϊλαρίων» και το χωριό το οποίο έγινε η σημερινή Πτολεμαΐδα λεγόταν «Καϊλάρ», αντλώντας την ονομασία της από τη λέξη που στα τούρκικα σήμαινε λάσπη. Η πόλη απελευθερώθηκε στις 15 του Μάρτη το 1912, κατά τον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο, ενώ καθώς η 5η μεραρχία απομακρυνόταν από το Σόροβιτς (σημερινό Αμύνταιο), εδέχθη πλήγματα από άτακτους Τούρκους και εγκαταστάθηκε στην Κοζάνη. Η πόλη τής Κοζάνης είναι και η σημερινή πρωτεύουσα του ομώνυμου Νομού, όπου και ανήκει ο Δήμος Εορδαίας. Όλος ο νομός υπήρξε μία από τις μεγαλύτερες βάσεις προσφύγων από τη Μικρά Ασία και τον Πόντο. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, στην περιοχή σημειώθηκαν φρικτά εγκλήματα πολέμου από τους Ναζί, με σφαγές σε γειτονικά χωριά της Πτολεμαΐδας, συμπεριλαμβανομένου τα χωριά Κλεισούρα και Ερμακιά. Η περιοχή γρήγορα ξαναβάφεται στο αίμα την περίοδο του Εμφυλίου Πολέμου, αφού η Εορδαία ήταν αφύλακτη από τα πατριωτικά στρατεύματα και έστεκε έρμαια σε επιθέσεις και λεηλασίες από Κομμουνιστικές-Αντάρτικες δυνάμεις. Τη δεκαετία τού 1950 στα ορεινά χτίστηκαν δεκάδες οχυρά καταφύγια για την αποφυγή μελλοντικών συγκρούσεων, οι οποίες, όμως, ευτυχώς ποτέ δεν επήλθαν.
Ο ορυκτός πλούτος
Τότε, όμως, αναλήφθηκαν και οι γιγαντιαίες ποσότητες λιγνίτη στο υπέδαφος της περιοχής, οι οποίες ήτο γνωστές ότι υπήρχαν ήδη από τα χρόνια του Καποδίστρια, ενώ ενδελεχείς έρευνες έγιναν και κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα. Το κάρβουνο της περιοχής, κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου, χρησιμοποιούταν από τους κατοίκους για τη θέρμανση των σπιτιών. Ο τότε Κυβερνήτης τής Ελλάδας, Ιωάννης Μεταξάς, ήθελε να εκμεταλλευτεί τον λιγνίτη και σε δηλώσεις του ανακοίνωσε πως θα ήταν σημαντικό για την ανάπτυξη των σιδηροδρομικών δικτύων. Οι πρώτοι ατμοηλεκτρικοί σταθμοί εμφανίζονται περίπου 15 χρόνια μετά, με τη σύμβαση της ΛΙΠΤΟΛ και τα έργα τής ΔΕΗ εγκαινιάστηκαν το ’57 από τον ίδιο τον βασιλιά Παύλο. Οι μετοχές της ΛΙΠΤΟΛ σύντομα εξαγοράστηκαν από τη ΔΕΗ (1975). Στην περιοχή είχε χτιστεί και το εργοστάσιο λιπασμάτων της ΑΕΒΑΛ (1963) και έτσι στην Εορδαία δημιουργήθηκαν πολλές νέες θέσεις εργασίας και σύντομα η πόλη τής Πτολεμαΐδας αναπτύχθηκε σε υψηλά επίπεδα. Σε ορισμένο σημείο, 80% της εξόρυξης λιγνίτη πραγματοποιούταν στις τοπικές ΔΕΗ και το 60% τής παραγωγής ενέργειας. Σήμερα, οι περισσότερες ατμοηλεκτρικές μονάδες έχουν κλείσει και η οικονομία τής Εορδαίας φθίνει συνεχώς, αλλά και η απόφαση της Κυβέρνησης για απολιγνητοποίηση της χώρας θεωρήθηκε καταστροφική για τις άλλοτε ζωοφόρες προς την οικονομία εγκαταστάσεις τής ΔΕΗ.
Εκτός, βέβαια, από το σκαμμένο από μηχανές τοπίο και τα ορυχεία, κάποιος διερχόμενος από τον Δήμο θα προσέξει σίγουρα τις κορυφογραμμές που σκεπάζουν το οροπέδιο. Σημαντικό είναι να αναφέρουμε ότι η περιοχή είναι γνωστή για την άλλοτε ρυπογόνα ατμόσφαιρα, ενώ πλέον αποφάσεις και κυβερνητικά κονδύλια ενδέχεται να δοθούν στις τοπικές κοινότητες για την αναβίωσή τους, όπως το νέο πρόγραμμα της ΕΥΔΑΜ που σκοπεύει να καταστήσει το κλίμα ουδέτερο. Ίσως τα εργοστάσια να έχουν πλέον κλείσει, αλλά το μέλλον δεν διαγράφεται σε καμία περίπτωση εντελώς δυσοίωνο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Πτολεμαΐδα: ένας τόπος γεμάτος ιστορία!, gnoristetinellada.gr, διαθέσιμο εδώ
- Οι λιγνίτες της Πτολεμαΐδας και η ιστορία τους, protothema.gr, διαθέσιμο εδώ
