Της Έλενας Παντελακάκη,
Η ανάγκη του ανθρώπου να απαντήσει σε ερωτήματα που αφορούν το μέλλον του και να απαλλαγεί από την αβεβαιότητα και το άγχος που του προκαλούσε το άγνωστο, δημιούργησε τις κατάλληλες προϋποθέσεις, για να αναπτυχθούν τα περίφημα μαντεία. Τα μαντεία ήταν ιεροί ναοί αφιερωμένοι σε κάποιο θεό. Εκεί οι μάντεις έδιναν στους πιστούς χρησμούς, δηλαδή τις πολυπόθητες απαντήσεις στα ερωτήματά τους.
Η Ελλάδα διέθετε πολλά μαντεία. Τρία συγκεκριμένα, όμως, έμειναν στην ιστορία ως τα πιο φημισμένα: το μαντείο του Απόλλωνα στους Δελφούς, το μαντείο του Διός στη Δωδώνη και το μαντείο του Απόλλωνα Πυθίου στο Άργος. Όσοι προσέρχονταν στα μαντεία, εκτός από τη λατρεία που εκδήλωναν προς τους θεούς, επιζητούσαν πολλές φορές και τη συμβουλή τους σε κρίσιμα ερωτήματα. Ερωτήσεις προς τους θεούς δεν απηύθυναν μόνο οι ιδιώτες πιστοί, αλλά και ομάδες προσώπων, καθώς και πόλεις ή ηγεμόνες.
Τα ερωτήματα αυτά περιλάμβαναν ποικιλία θεμάτων, όπως αν ο ερωτών θα αποκτήσει απογόνους, ποιο επάγγελμα χρειάζεται να ακολουθήσει, αν η γυναίκα του είναι πιστή, αν μια πόλη θα βγει νικήτρια σε κάποιο επικείμενο πόλεμο έναντι μίας άλλης κ.α. Κατά κανόνα τα ερωτήματα ήταν σύντομα και γράφονταν επάνω σε πινακίδες φτιαγμένες κυρίως από χαλκό ή μόλυβδο, σπανιότερα από λίθο, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις που είχαν δημόσιο χαρακτήρα. Πολλές από αυτές μας σώζονται μέχρι σήμερα.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν δύο σύντομα ερωτήματα από το μαντείο του Διός στη Δωδώνη. Το πρώτο από αυτά αναγράφεται επάνω σε μια μολύβδινη πινακίδα γύρω στο 525-500 π.Χ. κι είναι το εξής:
hέρμõν τίνα
κα θεõν ποτθέμ-
ενος γενεά ϝ-
οι γένοιτο ἐκ Κ-
ρεταίας ὀνά-
σιμος πὸτ τᾶι ἐ-
άσσαι;
Ο Έρμων (ερωτά)· ποιόν θεό εάν έχει ως προστάτη θα αποκτήσει από την Κρηταία τέκνο χρήσιμο, εκτός απ’ αυτό που ήδη έχει;
Το μοτίβο του πιστού που ρωτάει σε ποιες θεότητες χρειάζεται να αποδώσει τιμές, προκειμένου να πραγματοποιηθεί αυτό που επιθυμεί εμφανιζόταν συχνά στα μαντικά κείμενα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, πρόκειται για έναν πατέρα, ο οποίος επιθυμεί να αυξήσει τις πιθανότητες για μια επιτυχής γέννα, διότι μάλλον η προηγούμενη ήταν ατυχής.
Το δεύτερο ερώτημα αναγράφεται σε μια πινακίδα από χαλκό γύρω στο 375 π.Χ. Από τη μια πλευρά αναγράφεται η εξής σημείωση:
αριστερά: πὲρ προβα- δεξιά: Κ(λεού)τ(ας)
τείας.
περί εκτροφής προβάτων Κλεώτας
Από την άλλη πλευρά τίθεται το ερώτημα:
ἐρουτᾶι Κλεούτα‹ς› τὸν Δία καὶ τὰν
Διώναν αἴ ἐστι αὐτοῖ προβατεύοντι
ὄναιον καὶ ὠφέλιμον.
Ερωτά ο Κλεώτας τον Δία και τη Διώνη εάν θα είναι καλό και ωφέλιμο γι’ αυτόν να έχει πρόβατα.
Εδώ ο πιστός αναρωτιέται για το αν η επιλογή του βοσκού είναι το κατάλληλο για αυτόν επάγγελμα. Από τα παραπάνω παραδείγματα φαίνεται ότι πολλοί ταπεινοί άνθρωποι έθεταν τα ερωτήματα τους στους θεούς, έχοντας μεγάλη εμπιστοσύνη σε αυτούς. Τα ευρήματα αυτά είναι εξαιρετικά σημαντικά, διότι με αυτόν τον τρόπο αντλούμε πληροφορίες για τη νοοτροπία και τα ήθη των ανθρώπων.
Οι απαντήσεις σε όλα αυτά τα ερωτήματα μπορούσαν να δοθούν με τρεις τρόπους. Ειδικότερα, οι μάντεις έδιναν χρησμούς είτε ερμηνεύοντας τις εκδηλώσεις της φύσης (φωνές πουλιών, θρόισμα φύλλων, γαργάλισμα νερού), είτε αφήνοντας τη μοίρα να καθορίσει την έκβαση των γεγονότων, ενώ υπήρχαν περιπτώσεις στις οποίες ένα άτομο, συνήθως γυναίκα, ερχόταν σε κατάσταση έκστασης, αφήνοντας τη δύναμη του θεού να εισχωρήσει μέσα της, με αποτέλεσμα να μιλάει μέσω του θεού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι χρησμοί της Πυθίας και των υπολοίπων ιερέων του μαντείου των Δελφών. Η Πυθία συγκεκριμένα, πριν δώσει κάποιο χρησμό, μασούσε φύλλα δάφνης και έπινε νερό από μια πηγή, που ονομαζόταν Κασσωτίδα.
Εν κατακλείδι, οι χρησμοί κρύβουν πίσω τους μια ιστορία πολλών χιλιάδων χρόνων, που επηρέασε σημαντικά τους ανθρώπους της αρχαιότητας, τόσο στις πράξεις τους, όσο και στην πίστη τους προς τους θεούς. Επίσης, αποτελούν μια σημαντική πηγή πληροφοριών για τους ιστορικούς, τους ερευνητές και για όσους ενδιαφέρονται να μάθουν για τον πολιτισμό και τον τρόπο ζωής των αρχαίων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Margherita Guarducci (2020), Η Ελληνική Επιγραφική: Από τις Απαρχές ως την Ύστερη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορική περίοδο, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
- Όψεις του δημόσιου και ιδιωτικού βίου των αρχαίων Ελλήνων, greek-language.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Ο ρόλος της Πυθίας στην αρχαία Ελλάδα, iellada.gr, Διαθέσιμο εδώ
