Της Μαρίας Σαράφη,
Το καλοκαίρι έφτασε πια στο τέλος του, η θερμοκρασία αρχίζει σιγά σιγά να πέφτει, οι ζεστές κουβέρτες και τα παπλώματα πήραν και πάλι τη θέση τους στην ντουλάπα δίπλα από τα χειμωνιάτικα ρούχα. Τα πρώτα συνάχια πλησιάζουν, ενώ ο οργανισμός μας παλεύει σκληρά να παραμείνει υγιής. Όλοι γνωρίζουμε πολύ καλά εκείνες τις στιγμές που χάνει τη μάχη, παραδίνεται στον εχθρό και παραλύει ολοκληρωτικά. Τότε αισθανόμαστε την ανάγκη να απομονωθούμε από τον περίγυρό μας, να σταματήσουμε να δουλεύουμε ή να πραγματοποιούμε οποιαδήποτε ενεργειακά απαιτητική δραστηριότητα. Η διάθεση μας μειώνεται και η όρεξη μας εξαφανίζεται. Η ψυχονευροανοσολογία είναι σε θέση να μας δώσει τις εξηγήσεις που χρειαζόμαστε για να καταλάβουμε τι συμβαίνει στο σώμα μας όταν αρρωσταίνουμε και πώς αυτό επηρεάζει τη συμπεριφορά μας.
Η ψυχονευροανοσολογία και «η συμπεριφορά του αρρώστου»
Η επιστήμη αυτή ασχολείται με τη μελέτη της σχέσης μεταξύ της κοινωνικής συμπεριφοράς του ανθρώπου, του νευρικού και του ανοσοποιητικού συστήματός του. Ορίζει ως «συμπεριφορά του αρρώστου» την αλλαγή της συνηθισμένης συμπεριφοράς του ατόμου σε περιόδους που νοσούν, εξαιτίας των αλλαγών στη φυσιολογία του οργανισμού του που προκαλούν και τα σωματικά συμπτώματα της ασθένειας. Όχι μόνο οι μεταβολές στη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος είναι σε θέση να απορρυθμίσουν τις αντιδράσεις που διαμορφώνει ο εγκέφαλος, αλλά μπορούν και να επέλθουν από τις διάφορες κοινωνικές εμπειρίες. Οι περισσότεροι επιστήμονες του τομέα εστιάζουν στη φλεγμονώδη απόκριση για να ερευνήσουν αυτές τις αλληλεπιδράσεις.
Η φλεγμονώδης απόκριση και ο εγκέφαλος
Η φλεγμονή ανήκει στην πρώτη γραμμή άμυνας του ανοσοποιητικού έναντι σε κάποιο τραυματισμό ή μόλυνση από κάποιο παθογόνο, και περιλαμβάνει τη σηματοδότηση πολλών ειδών κυττάρων που εκκρίνουν μεταξύ άλλων μορίων και τις κυτοκίνες. Τα μόρια αυτά με τη σειρά τους ενεργοποιούν και φροντίζουν για τη μετακίνηση και άλλων κυττάρων του ανοσοποιητικού στη θέση της λοίμωξης. Δρουν διεγείροντας το πνευμονογαστρικό νεύρο, στέλνοντας πληροφορίες στο στέλεχος του εγκεφάλου, και μεταναστεύοντας στον υποθάλαμο όπου ελέγχεται τη θερμοκρασία, η δίψα, η πείνα, η όρεξη για ύπνο. Με αυτό τον τρόπο προκαλούν πόνο και κούραση στο σώμα, και άλλες δυσάρεστες αποκρίσεις όπως ο πυρετός με σκοπό την θανάτωση του παθογόνου. Οι αποκρίσεις του ανοσοποιητικού απαιτούν πολλή ενέργεια, για αυτό ο ασθενής υιοθετεί μια πιο αντικοινωνική συμπεριφορά, ώστε να μη σπαταλά ενέργεια σε άλλες δραστηριότητες. Μάλιστα, υποστηρίζεται ότι εμφανίζεται πιο επιλεκτικός ως προς τον κοινωνικό του περίγυρο, προτιμώντας να βρίσκεται με κοντινούς συγγενείς και φίλους τις ημέρες που είναι ευάλωτος.
Τα αρνητικά συναισθήματα
Αυτή η ολική απορρύθμιση των μηχανισμών του σώματος που ενεργοποιείται από τη δράση των κυτοκινών, ρίχνει τη διάθεση του ασθενούς, κάνοντάς τον καταθλιπτικό και μοναχικό. Η κοινωνική απομόνωση βοηθά στο να μη διαδοθεί το παθογόνο που ο ίδιος φέρει, αλλά ταυτόχρονα προστατεύει το ευάλωτο σώμα από την έκθεση σε άλλα μικρόβια ή ιούς και του δίνει το χρόνο που χρειάζεται για να καταπολεμήσει τη λοίμωξη. Κατά κάποιον τρόπο, το ανοσοποιητικό αναγκάζει τον εγκέφαλο να ενεργοποιήσει ένα σύστημα επιβράβευσης ώστε ο ασθενής να προτιμά να παραμένει κοντά σε άτομα που του προσφέρουν φροντίδα και να ξεκουράζεται. Μία από τις μεγαλύτερες ανακαλύψεις της επιστημονικής κοινότητας που αποδεικνύει την τεράστια επιρροή του ανοσοποιητικού στην κοινωνική ζωή του ατόμου, είτε εκείνο νοσεί είτε όχι, είναι ότι το άγχος της καθημερινότητας μπορεί να προκαλέσει φλεγμονή.
Το άγχος και το ανοσοποιητικό σύστημα
Σε γενικά πλαίσια, η αίσθηση του άγχους είναι ένα πλεονέκτημα για τον οργανισμό, καθώς λειτουργεί σαν ένας σηματοδοτικός μηχανισμός άμυνας και επιβίωσης σε δύσκολες καταστάσεις. Όμως, η παρατεταμένη δράση του μηχανισμού αυτού μπορεί να προκαλέσει αρκετά ψυχοσωματικά προβλήματα. Η επαναλαμβανόμενη έκκριση αδρεναλίνης και νορεπινεφρίνης επιφέρουν αύξηση του καρδιακού παλμού, αλλαγή της λειτουργίας διαφόρων οργάνων, διαταραχή του μικροβιώματος του εντέρου, ακόμα και ευαισθησία του εντέρου στα οξέα. Έτσι μειώνεται ο χρόνος ανάρρωσης, δηλαδή η δραστικότητα και η αποτελεσματικότητα του ανοσοποιητικού αφού έχει προηγηθεί η υπερδιέγερσή του και η συνεχής έκκριση κυτοκινών. Διαπιστώνουμε, λοιπόν, τη ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού από τον εγκέφαλο, με σκοπό την ανταπόκρισή στο άγχος. Αρκετά είναι τα παραδείγματα που μας υπενθυμίζουν μια τέτοιου είδους αντίδραση, όπως οι περιοχές αίσθησης των καταπιεσμένων συναισθημάτων και ο σωματικός πόνος που επιφέρουν.
Ίσως, γνωρίζοντας τις δράσεις του ανοσοποιητικού μας συστήματος αλλά και τις αλληλεπιδράσεις του με τον εγκέφαλό μας, όταν μας ταλαιπωρεί μία ασθένεια, θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε την ψυχολογία και τη συμπεριφορά μας εκείνη την περίοδο, αποφεύγοντας να πιέσουμε το σώμα μας και να χαλάσουμε τη διάθεσή μας περισσότερο. Είναι γεγονός ότι τέτοιου είδους μηχανισμοί εμφανίζονται και σε άλλα είδη στη φύση, επηρεάζοντας όχι μόνο την κοινωνική αλλά και την αναπαραγωγική συμπεριφορά των ατόμων. Ακούγοντας το σώμα μας και αποκτώντας περισσότερες γνώσεις για τον τρόπο που λειτουργεί, όχι μόνο βρισκόμαστε σε θέση να δώσουμε μία εξήγηση στον εαυτό μας για πράγματα που μας συμβαίνουν καθημερινά, αλλά συμβάλλουμε στη διατήρηση της υγείας μας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Back to the future of psychoneuroimmunology: Studying inflammation-induced sickness behavior, διαθέσιμο εδώ
- Sickness and the social brain: How the immune system regulates behavior across species, διαθέσιμο εδώ
- Sickness and the social brain: Love in the time of COVID, διαθέσιμο εδώ
