Της Κατερίνας Μανάδη,
Φανταστείτε, αν θέλετε, για μια στιγμή ότι βρίσκεστε σε ένα πάρτι. Χορεύετε, συζητάτε με τους παρευρισκόμενους, διασκεδάζετε και τι πιο φυσικό, κάποια στιγμή αναπόφευκτα πεινάτε. Γεμάτοι, ενθουσιασμό, στρέφετε την προσοχή σας προς το τραπέζι που έχει ετοιμάσει ο ευγενής οικοδεσπότης σας. Τι περιμένετε να βρείτε; Σίγουρα όχι πάντως… ανθρώπινα περιττώματα. Αηδιάσατε; Λογικό. Αυτή ήταν, ωστόσο, η πραγματικότητα για τους καλεσμένους του γιατρού Joseph Goldberg το μακρινό 1916 στα λεγόμενα “filth parties” ή ελληνιστί «πάρτι βρώμας». Τι θα μπορούσε άραγε να οδηγήσει έναν άνθρωπο -και δη έναν γιατρό- στο να οργανώσει μια τέτοια ανθυγιεινή επίδειξη, στην οποία μάλιστα να υποβάλλει όχι μόνο τον εαυτό του, αλλά και τη σύζυγό και τους συνεργάτες του; Αποτέλεσε άραγε μία ακόμη προσθήκη στο πάνθεο των ιστορικών «τρελών επιστημόνων» ή μήπως την ακαθαρσία των μεθόδων του ξέπλενε η ιερότητα του σκοπού του; Ας κάνουμε, λοιπόν, μια βουτιά μαζί στο μυαλό ενός γιατρού, που έφτασε στα άκρα για να προστατέψει τους ασθενείς του.
Βλέπετε η επιλογή των εδεσμάτων κάθε άλλο παρά τυχαία ήταν. Συγκεκριμένα, προέρχονταν από ασθενείς που υπέφεραν από πελλάγρα. Η ασθένεια αυτή προκαλεί την εμφάνιση δερματικών εξανθημάτων, κυρίως σε περιοχές που εκτίθενται σε υπεριώδη ακτινοβολία, όπως τη ραχιαία επιφάνεια των χεριών, τον λαιμό και το πρόσωπο. Από την παραμόρφωση άλλωστε του δερματικού μανδύα των πασχόντων προέρχεται και το ιδιαίτερο όνομά της, καθώς η ποιητική ματιά των Ιταλών, αποθανάτισε την παθολογία στην κοινή συνείδηση ως pelle agra ή στην ελληνική άγριο δέρμα. Την εικόνα αυτή του αποξηραμένου, κοκκινισμένου και λεπιδώδους δέρματος έρχεται να συμπληρώσουν άλλα ευχάριστα συμπτώματα, όπως διάρροια, ναυτίες, εμετοί, φλεγμονή στη στοματική κοιλότητα, ενώ δεν είναι λίγες οι φορές που και το νευρικό σύστημα πλήττεται από τα βέλη της νόσου, με τη μνήμη και την ψυχολογική κατάσταση των ασθενών συχνά να κλονίζεται.
Μέσα σε όλα τα άλλα της χαρίσματα, ωστόσο, η ασθένεια αυτή παρουσίαζε και μια ιδιαίτερη προτίμηση στα άτομα που προσέβαλλε. Για κάποιον περίεργο λόγο, η πελλάγρα φαίνεται να επιλέγει τα περισσότερα θύματά της από τα κατώτερα εξαθλιωμένα κοινωνικά στρώματα, ενώ τα πιο επιφανή και εύπορα μέλη της κοινωνίας παρέμεναν αλώβητα από τη θανατηφόρα της αδυναμία. Και η αντίθεση αυτή δεν ήταν πουθενά πιο εμφανής από τον Αμερικανικό Νότο. Παρ’ όλο που η ασθένεια δεν περιοριζόταν από γεωγραφικά σύνορα, «ρουφούσε το αίμα» των ήδη εξαθλιωμένων αγροτών με ιδιαίτερη δίψα, τη στιγμή που οι εργοδότες τους περιδιάβαιναν ανεπηρέαστοι…
Εδώ, εντούτοις, η προσωπική μας εμπειρία εξανίσταται! Τα όσα έχουμε βιώσει, ειδικά τα τελευταία χρόνια, έχουν ενσταλάξει μέσα μας την ιδέα ότι ναι μεν οι ασθένειες παρουσιάζουν ορισμένες προτιμήσεις στην επιλογή των θυμάτων τους, δεν είναι ωστόσο, κοινωνικά τα κριτήρια που διαμορφώνουν τις αδυναμίες τους. Στο πρώτο στάδιο τουλάχιστον, της επιβλαβούς αυτής συμβίωσης τουλάχιστον… Όταν ο θάνατος πιέζει το δρεπάνι του κοντά στο δέρμα μας ώσπου αυτό να ματώσει, δεν είμαστε όλοι ίσοι στην ευαλωτότητα της θνητότητας μας; Από πότε οι ασθένειες έχουν συγκεκριμένο -κοινωνικοοικονομικό- target group;
Το εύλογο αυτό ερώτημα βρίσκει την απάντησή του στον τρόπο μετάδοσης της νόσου. Και αυτό γιατί, ενώ η επιδημιολογικής της εικόνα παραπέμπει στον χαρακτηρισμό της «μεταδιδόμενης ασθένειας», εντούτοις, η εμφάνισή της δεν οφείλεται σε κάποιον άτακτο μικροοργανισμό, ούτε προφανώς και στον απόκρυφο κώδικα των γονιδίων μας. Αντιθέτως, η αδυναμία μας να παρέχουμε στον οργανισμό μας τα απαραίτητα συστατικά για την εύρυθμη λειτουργία του αποτελεί το γενεσιουργό αίτιο της προκείμενης νόσου. Μετά, λοιπόν, από τους ξεδοντιασμένους πειρατές του σκορβούτου, έχουμε τους ταλαίπωρους αγρότες της πελλάγρας. Και ο παράγοντας που λάμπει δια της απουσίας του προκαλώντας όλον αυτόν τον χαμό; Η νιασίνη.
Η νιασίνη ή νικοτινικό οξύ αποτελεί μορφή της βιταμίνης Β3. Βρίσκεται σε μεγάλες συγκεντρώσεις σε τρόφιμα όπως κρέας, πουλερικά, κόκκινο ψάρι, καθώς και σε μικρότερο βαθμό σε όσπρια και γαλακτοκομικά. Σε όλα δηλαδή τα τρόφιμα που έλειπαν από την περιορισμένη διατροφή των αγροτών με βάση τον αραβόσιτο, με συνέπεια, προφανώς και την εμφάνιση της νόσου. Ο Goldberg μπορεί να μην ήταν σε θέση να γνωρίζει την ακριβή ταυτότητα του συστατικού που απουσίαζε, γνώριζε, ωστόσο, ότι η διατροφή ήταν το κλειδί του δυσεπίλυτου αυτού γρίφου, παρά τον όχλο των θιασωτών της πρόσφατης θεωρίας των μικροβίων…
Για να αποδείξει την ιδιαίτερη φύση της μετάδοσης αυτής της ασθένειας, ο γιατρός Goldberg προέβη σε ένα πείραμα ή καλύτερα, δύο παράλληλα πειράματα. Σε ένα ορφανοτροφείο με έξαρση της ασθένειας, άλλαξε τη διατροφή των παιδιών σε μία με μεγαλύτερη ποικιλία, πλούσια σε φρέσκο κρέας, λαχανικά, γάλα και αυγά. Σε μερικές εβδομάδες, όλοι οι πάσχοντες ανάρρωσαν, ενώ στο διάστημα δύο χρόνων που ακολούθησε, δεν παρατηρήθηκε κανένα νέο κρούσμα. Ανάλογη ήταν η δράση του και στο Georgia State Sanitarium, όπως ανάλογα ήταν και τα αποτελέσματα της αλλαγής που εισήγαγε. Είχε, πλέον επιβεβαιώσει, ότι η πελλάγρα δεν οφειλόταν σε κανένα μικροοργανισμό, παρά στη διατροφή των πασχόντων, χωρίς, βέβαια, να έχει προσδιορίσει ακόμη την υπέυθυνη ουσία…
Η ανακάλυψή του, ωστόσο, αυτή, δεν μπορούσε να γίνει αποδεκτή πέραν από τα σύνορα της επιστημονικής κοινότητας. Αν όντως την πελλάγρα την προκαλούσε η φτωχή διατροφή των αγροτών, ποια θα ήταν η θεραπεία τους; Να τους παρέχουν κρέας, αυγά και λαχανικά επ’ αορίστου; Η εξίσωση των βιοτικών τους επιπέδων; Και με ποιο κόστος θα γινόταν εφικτή αυτή η εξίσωση; Πόσες ανατροπές της εδραιωμένης τους πραγματικότητας θα έπρεπε να ανεχτούν για την εγγύηση της υγείας των παθούντων; Πρακτικά καμία. Διότι όσο η γνώση της πραγματικής φύσης της μετάδοσης της ασθένειας παρέμενε πίσω από τις κλειστές πόρτες που προστάτευαν αυτούς που υπέφεραν το λιγότερο από αυτή, δεν επρόκειτο να κάνουν καμία κίνηση για την ανατροπή αυτής της τόσο βολικής κατάστασης. Τι είχαν, στο κάτω- κάτω, και τι έχασαν… Η πελλάγρα, λοιπό, έπρεπε να παραμείνει μία μεταδοτική ασθένεια.
Αυτή ήταν και η συνθήκη που ώθησε τον Goldberg διοργανώσει το αξιομνημόνευτο πάρτι που αναφέραμε στην αρχή. Διότι, ανάμεσα στις πολλές αιώνιες αλήθειες που μοιράζεται η εποχή του με τη δική μας, είναι το γεγονός ότι το φως της δημοσιότητας είναι ικανό να ανοίξει όλες αυτές τις καλά κλειστές πόρτες. Όσο πιο εξωφρενική η είδηση που τη συνόδευε, τόσο πιο μεγάλο γδούπο θα έκανε η πτώση του αρχικού κατασκευάσματος. Βλέπετε, η πελλάγρα δεν θα μπορούσε να παραμείνει μια μεταδοτική ασθένεια, από τη στιγμή που μετά την κατανάλωση των ιδιαίτερων αυτών… εδεσμάτων, κανένας από τους παρευρισκόμενους δεν εμφάνισε την ασθένεια. Κι όμως, παρά την ευφάνταστη αυτή αποκάλυψη της επιστημονικής αλήθειας, κανείς δεν παρουσίασε ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην ανατροπή των δεδομένων. Το θέμα, απλώς, ξεχάστηκε
Παρά ταύτα, ο Goldberg δεν παραιτήθηκε. Αντιθέτως, προχώρησε στην ερευνά του, προκειμένου να απομονώσει τον παράγοντα της ιδιαίτερης αυτής δίαιτας που προσέφερε και την πολυπόθητη θεραπεία. Ίσως έτσι να κατάφερνε να συμφιλιώσει την επιστημονική αλήθεια με τα συμφέροντα έξω από αυτήν. Προκάλεσε, λοιπόν, την εμφάνιση μιας παραλλαγής της πελλάγρας σε σκυλιά, γνωστή ως «μαύρη γλώσσα», χορηγώντας του δίαιτα παρόμοια με αυτή των πασχόντων από τη νόσο. Στη συνέχεια, μέσα από μια μακρά πειραματική διαδικασία, την οποία δυστυχώς ο γιατρός δεν κατάφερε να παρακολουθήσει ως το τέλος, βρέθηκε ότι υποχώρηση των συμπτωμάτων της ασθένειας προκαλούσε το νικοτινικό οξύ, παρατήρηση η οποία εν τέλει οδήγησε στη δημιουργία της άγευστης θεραπευτικής βιταμίνης που προστίθεται στην τροφή των υποψήφιων ασθενών, προσφέροντας τους μια υποτυπώδη ασπίδα έναντι της ασθένειας, χωρίς να προσβάλλουν, παράλληλα, το status quo.
Μετά από την ενδελεχή αυτή εξέταση της πορείας του, οφείλουμε τουλάχιστον να αναγνωρίσουμε τις αγνές προθέσεις του γιατρού Goldberg, τις μάλλον ανορθόδοξες μεθόδους επίτευξης των στόχων του. Δικαιούται κανείς άραγε τον τίτλο του επιστήμονα -και δη του γιατρού- αν δεν υποστηρίζει την απελευθέρωση της επιστήμης από τις εκάστοτε παθογένειες του κοινωνικού γίγνεσθαι που επιχειρούν να νοθεύσουν την αξία της; Τι είναι η επιστήμη αν όχι μια αντικειμένική αναζήτηση της αλήθειας; Η αντικειμενικότητα αυτή, ωστόσο, δεν πρέπει να είναι κενή από ανθρώπινο συναίσθημα. Αντίθετα, εμείς ως κοινωνοί των στόχων της, οφείλουμε να την εμποτίζουμε με την ανθρώπινη συμπόνοια και ενσυναίσθηση που αρνείται να στερήσει τη θεραπεία από τους πάσχοντες, που τολμά να αφαιρεί τα «αναφαίρετα» προνόμια…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Pathophysiology and clinical management of pellagra- a review, διαθέσιμο εδώ
- Pellagra, Murali Alagesan, M.B., B.S., M.D., Yoganathan Chidambaram, M.B., B.S., M.D, The new England Journal of medicine, διαθέσιμο εδώ
- PELLAGRA and its prevention and control in major emergencies, διαθέσιμο εδώ
