Της Μαρίνας Κισσούδη,
Κατά τη σύναψη μίας ενοχικής δικαιοπραξίας τουλάχιστον το ένα μέρος αναλαμβάνει μία υποχρέωση προς παροχή. Η παροχή μπορεί να συνίσταται σε πράξη, παράλειψη ή ανοχή. Για παράδειγμα, σε μία σύμβαση πώλησης (αμφοτεροβαρής δικαιοπραξία) και τα δύο μέρη υποχρεώνονται στην εκπλήρωση μίας παροχής, μπαίνοντας στον ρόλο του οφειλέτη (ο ένας δεσμεύεται να μεταβιβάσει και να παραδώσει ορισμένο πράγμα ή δικαίωμα και ο άλλος δεσμεύεται να καταβάλει το τίμημα), ενώ παράλληλα έχουν την αξίωση εκπλήρωσης της υποχρέωσης του αντισυμβαλλομένου τους, γεγονός που τα καθιστά και δανειστές. Σε κάθε περίπτωση, ο οφειλέτης ευθύνεται αν απο πταίσμα του (δόλο ή αμέλεια) αθέτησε την υποχρέωσή του έναντι του δάνειστη ή αν αδικοπράκτησε σε βάρος τού αντισυμβαλλομένου του ή άλλου τρίτου, εκτός βέβαια αν η ευθύνη του βάσει νόμου είναι αντικειμενική, οπότε και δεν απαιτείται πταίσμα του για να δημιουργηθεί ευθύνη προς αποκατάσταση της ζημίας (π.χ. η ευθύνη ιδιοκτήτη κατοικιδίου για όποιες ζημιές προκαλεί είναι αντικειμενική).
Συχνά όμως, οι οφειλέτες προς εκπλήρωση των υποχρεώσεων τους χρησιμοποιούν ενδιάμεσα πρόσωπα, που μπορεί να ανήκουν είτε στον οικογενειακό τους κύκλο (π.χ. ο Α διατηρεί παντοπωλείο και πωλεί στον Β ένα κιλό φέτα, το οποίο συμφωνούν να παραδοθεί στο σπίτι του Β, οπότε ο Α ζητά από τη σύζυγο του Σ να παραδώσει τη φέτα στον Β) είτε στον επαγγελματικό τους κύκλο (π.χ. αντί της συζύγου του ο Α αναθέτει αυτή την υποχρέωση στον υπάλληλό του Υ) ή να πρόκειται για άσχετα πρόσωπα (π.χ. στον μεταφορέα Μ). Τι γίνεται όμως όταν από πταίσμα τού ενδιάμεσου προσώπου αθετείται η υποχρέωση του οφειλέτη έναντι του δανειστή ή όταν το ενδιάμεσο πρόσωπο αδικοπρακτεί σε βάρος του δανειστή ή τρίτου; Ποιος έχει την ευθύνη προς αποκατάσταση της ζημίας που προκλήθηκε; Ο οφειλέτης ή το ενδιάμεσο πρόσωπο που συνέβαλε στην εκπλήρωση της παροχής ή μήπως και οι δύο; Αυτό εξαρτάται από το αν το ενδιάμεσο πρόσωπο θα χαρακτηριστεί ως βοηθός εκπλήρωσης (ΑΚ 334 παρ.1) ή ως προστηθείς (ΑΚ 922).
Όταν ο ενδιάμεσος είναι βοηθός εκπλήρωσης, τότε ο οφειλέτης ευθύνεται για κάθε του πταίσμα σαν να ήταν δικό του και είναι αυτός που οφείλει να αποκαταστήσει τη ζημία ως ο κύριος των υποθέσεων (ΑΚ 334 παρ.1). Να σημειωθεί ότι ο τίτλος του εν λόγω άρθρου «Ευθύνη από πταίσμα του προστηθέντος» είναι ανακριβής και παραπλανητικός. Πότε όμως εφαρμόζεται η ΑΚ 334; Πότε υπάρχει σχέση οφειλέτη και βοηθού εκπληρώσεως; Μια τέτοια σχέση προϋποθέτει α. την ύπαρξη μίας ενοχικής σχέσης μεταξύ οφειλέτη και δανειστή (π.χ. ο Α απο σύμβαση πώληση οφείλει τη μεταβίβαση της κυριότητας και την παράδοση μίας τηλεόρασης στον Β), β. την εκούσια ανάθεση καθηκόντων —που συνδέονται με την εκπλήρωση υποχρέωσης από ενοχική σχέση με δανειστή— από τον οφειλέτη σε ένα ενδιάμεσο πρόσωπο (π.χ. ο Α αναθέτει στον γιό του Γ να παραδώσει την τηλεόραση στο σπίτι του Β, όπως είχαν συμφωνήσει).
Εκτός αυτών, προϋποθέτει επίσης γ. συμπεριφορά του βοηθού εκπληρώσεως εξαιτίας της οποίας αθετείται η υποχρέωση του οφειλέτη έναντι του δανειστή (π.χ. ο Γ οδηγώντας το φορτηγάκι με την τηλεόραση προς τη διεύθυνση του Β συγκρούεται με άλλο αυτοκίνητο με αποτέλεσμα η τηλεόραση να καταστραφεί) και δ. υπαιτιότητα του βοηθού εκπλήρωσης ανάλογα πάντα με τον βαθμό που απαιτείται για τη γέννηση ευθύνης στη σχέση οφειλέτη και δανειστή (π.χ. η σύγκρουση του Γ με άλλο αυτοκίνητο οφειλόταν σε αμέλεια του, που κατά κανόνα δημιουργεί ευθύνη του οφειλέτη στις συμβάσεις πώλησης). Ο οφειλέτης που ευθύνεται για πταίσμα τού βοηθού του, έχει εναντίον του δικαίωμα αναγωγής, ώστε να διεκδικήσει τη δική του αποκατάσταση εξαιτίας τού πταίσματος του βοηθού εκπληρώσεως.
Αντιθέτως όταν ο ενδιάμεσος είναι προστηθείς, τότε ευθύνεται και αυτός και ο οφειλέτης εις ολόκληρον για την αποκατάσταση της ζημίας που προκλήθηκε από αδικοπραξία του πρώτου (ΑΚ 914 + ΑΚ 922). Πότε όμως υπάρχει σχέση οφειλέτη και προστηθέντος; Αυτή η σχέση προϋποθέτει α. εκούσια ανάθεση καθηκόντων από τον οφειλέτη (προστήσαντα) σε άλλον (προστηθέντα) (π.χ. ο Α αναθέτει στον υπάλληλό του Υ να μεταφέρει την τηλεόραση στο σπίτι του Β, όπως συμφωνήθηκε στη μεταξύ τους σύμβαση πώλησης), β. ένταξη του προστηθέντος στον επιχειρηματικό ή επαγγελματικό κύκλο δράσης τού οφειλέτη (κατά τη θεωρία, π.χ. αν ο Α παρέδιδε στον μεταφορέα Μ την τηλεόραση για να την παραδώσει στον Γ) ή αυστηρότερα ύπαρξη σχέσης εξάρτησης μεταξύ οφειλέτη και προστηθέντα (κατά τη νομολογία, π.χ. εδώ ο Υ είναι υπάλληλος του Α, όχι απλώς ένα συγγενικό πρόσωπο, όπως στην περίπτωση του βοηθού εκπληρώσεως), γ. τέλεση αδικοπραξίας από τον προστηθέντα συναφούς με τα καθήκοντα που του έχουν ανατεθεί (π.χ. ο Υ κατά την μεταφορά της τηλεόρασης στο σαλόνι τού Β σπάει από απροσεξία του ένα βάζο μεγάλης αξίας τού Β).
Όσον αφορά την τελευταία προϋπόθεση, στο παράδειγμά μας ο οφειλέτης Α δεν θα ευθυνόταν για σωματικές βλάβες που προκάλεσε ο υπάλληλός του Υ στον Β μετά από έντονο διαπληκτισμό, διότι αυτή η αδικοπραξία δεν τελεί σε συνάφεια με τα καθήκοντα που του ανατέθηκαν. Από την άλλη το σπάσιμο ενός βάζου είναι ένας πιθανός κίνδυνος κατά την επιχείρηση εκπλήρωσης της παροχής, οπότε ο Α και ο Υ ευθύνονται εις ολόκληρον έναντι του Β, δηλαδή ο Β μπορεί να αξιώσει μόνο μία φορα και μόνο από τον έναν την αποζημίωση.
Επομένως, η βασική διαφορά μεταξύ των δύο διατάξεων (ΑΚ 334 και ΑΚ 922) έγκειται στο είδος της ευθύνης, που γεννά κάθε φορά η συμπεριφορά τού προσώπου. Στην πρώτη περίπτωση της ΑΚ 334, η συμπεριφορά τού βοηθού εκπληρώσεως γεννά δευτερoγενή ευθύνη αποζημίωσης από αθέτηση συμβατικής υποχρέωσης, ενώ στην περίπτωση της ΑΚ 922 η ευθύνη που γεννάται είναι πρωτογενής ευθύνη αποζημίωσης λόγω αδικοπραξίας. Σε κάθε περίπτωση πάντως, το πρόσωπο που ανέθεσε τα καθήκοντα στο ενδιάμεσο ευθύνεται, απλά στη δεύτερη περίπτωση ευθύνεται και ο ίδιος ο προστηθείς μαζί του.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Απόστολος Σ. Γεωργιάδης, Ενοχικό Δίκαιο – Γενικό Μέρος, Εκδόσεις Π. Ν. Σάκκουλας, 2015.
