Του Παναγιώτη Χάτζιου,
Η τυπογραφία αναγνωρίζεται ως η τέχνη που επηρέασε σε βάθος την ανθρωπότητα. Αποτέλεσε τον ακρογωνιαίο λίθο για τη διάδοση ριζοσπαστικών ιδεών, ανάπτυξη των επιστημών και εξάπλωση των θρησκειών.
Κατά την αρχαιότητα οι άνθρωποι βασίζονταν στην προφορική παράδοση για να επιτελούν βασικά έργα, με στόχο την επιβίωση. Πάραυτα, ο προφορικός λόγος δεν επαρκούσε και χρειάστηκε κάτι πιο δραστικό, το οποίο θα είναι σταθερότερο και θα μείνει στις επόμενες γενεές. Σε σπηλιές που χρονολογούνται πολλά χρόνια πίσω, έχουν ανακαλυφθεί εικόνες και σύμβολα με τα οποία οι άνθρωποι επικοινωνούσαν και εκφράζονταν. Σταδιακά, η γραφή και τα σύμβολα εξελίχθηκαν και εμφανίστηκε η σφηνοειδής γραφή στην Μεσοποταμία και στην Αίγυπτο τα ιερογλυφικά.
Η γραφή εμφανίστηκε ως επακόλουθη ανάγκη των πολιτισμικών κέντρων που δημιουργήθηκαν. Διευκόλυνε την οικονομία, το εμπόριο την επικοινωνία. Εμφανίστηκαν πάπυροι, περγαμηνές και αργότερα το χαρτί από την Κίνα. Τα κείμενα που αποτυπώνονταν στις επιφάνειες μπορούσαν πλέον να μείνουν, ώστε να συνεχίσουν να προσφέρουν γνώση. Μολαταύτα οι ρυθμοί αντιγραφής ήταν ιδιαίτερα σχολαστικοί και η διαδικασία χρονοβόρα. Η χειρόγραφη αντιγραφή είχε περιορισμένη δυνατότητα δημιουργίας κειμένων και άρα υψηλό κόστος. Η αριστοκρατία, πλούσιοι έμποροι και μοναχοί στα μοναστήρια, ήταν αυτοί που είχαν πρόσβαση στα κείμενα και συνεπώς στην εκπαίδευση και μόρφωση. Την αντιγραφή επιτελούσαν μοναχοί σε βιβλιοθήκες, στα μοναστήρια, αφού συνήθως μόνο εκεί υπήρχε μεγάλη ποικιλία κειμένων. Η χειρόγραφη γραφή ήταν ιδιαίτερα εκτεθειμένη σε λάθη. Αυτά ήταν είτε λάθη απροσεξίας, είτε εσκεμμένα με στόχο να προπαγανδίσουν.
Τον 7ο αιώνα μ.Χ., έκανε την έμφασή της η πρώτη μορφή τυπογραφίας στη Κίνα. Η μέθοδος ήταν βασισμένη στη χάραξη μιας ξύλινης πλάκας, της οποίας στη συνέχεια γέμιζαν με μελάνι και πίεζαν το χαρτί, ώστε να εμποτιστεί. Η τεχνική ονομάστηκε “woodblock printing”. Το πρώτο βιβλίο που έχει βρεθεί τυπωμένο είναι το “Diamond Sutra”. Το βιβλίο αυτό επηρέασε ιδιαίτερα την «παράδοση Ζεν» στην Ασία. Τον 12ο αιώνα στην Κορέα δημιουργήθηκε ένα τυπογραφικό μηχάνημα από μεταλλικά στοιχεία που είχε την δυνατότητα να αντιγράφει μαζικά κείμενα. Η ιδέα δεν γνώρισε άνθηση και παρέμεινε σε τοπική κλίμακα.
Το 1450, ο Γουτεμβέργιος, ένας Γερμανικής καταγωγής σιδηρουργός, συνέθεσε ένα μηχάνημα από μέταλλο, το οποίο είχε την δυνατότητα να τυπώνει μεγάλο όγκο γραπτών σε σύντομο χρόνο. Ο τρόπος, δηλαδή, ήταν πανομοιότυπος με εκείνον της Κορέας. Η λειτουργία του δεν ήταν ιδιαίτερα σύνθετη. Κάθε γράμμα ξεχωριστά, κατασκευασμένο συνήθως από μόλυβδο, τοποθετούνταν από την ανάποδη πλευρά, ώστε όταν θα πατούσε η πρέσα το χαρτί, θα έβγαιναν τα γράμματα στην ευθεία. Η μηχανή του Γουτεμβέργιου αποτέλεσε ένα από τα μεγαλύτερα δώρα του ανθρώπινου πολιτισμού. Η γρήγορη ανατύπωση, έριξε την τιμή των κειμένων και πλέον η πρόσβαση σε γραπτό λόγο ήταν ευκολότερη. Ένα από τα πρώτα βιβλία που τυπώθηκαν ήταν η Βίβλος η οποία ολοκληρώθηκε το 1455.
Τυπώθηκε σε δυο στήλες ανά σελίδα και η γραμματοσειρά ήταν ιδιαίτερα καλλιγραφική, με στόχο να θυμίζει χειρόγραφο. Αργότερα τον ίδιο αιώνα ο Aldus Manutius στην Βενετία, ένα από τα ισχυρότερα κέντρα τυπογραφίας, ανακάλυψε μια μέθοδο που μπορούσε να εμφανίσει, σε γραπτό κείμενο, την αρχαία ελληνική γλώσσα.
Σταδιακά ήρθαν στο προσκήνιο οι τοπικές γλώσσες που μέχρι τότε ήταν μόνο σε προφορικό λόγο, αφού θεωρούνταν κατώτερες σε αντίθεση με τα ελληνικά και λατινικά. Τον 16ο αιώνα άρχισαν να τυπώνονται και να κυκλοφορούν οι εφημερίδες. Βοήθησαν στην ταχεία διάδοση πληροφοριών και ενημέρωσης των πολιτών, για τις τρέχουσες εξελίξεις, τόσο σε τοπικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο.
Η κυρίαρχη άποψη ότι ο Γουτεμβέργιος ανακάλυψε την τυπογραφία δεν ανταποκρίνεται πλήρως στην πραγματικότητα. Η τυπογραφία ανακαλύφθηκε σχεδόν δύο αιώνες πριν, ωστόσο δεν άκμασε. Με τον Γουτεμβέργιο άνθισε η Αναγέννηση. Ιδέες, φιλοσοφικές απόψεις, και επιστήμες γνώρισαν ταχεία ανάπτυξη.
Η εκπαίδευση άκμασε και εξαπλώθηκε στην Ευρώπη. Δημιουργήθηκαν κέντρα και βιβλιοθήκες με πλούσιο περιεχόμενο. Επομένως, η τυπογραφία συνέβαλε στην διάδοση του βιβλίου και την πρόσβαση περισσότερων ανθρώπων σε αυτό. Η αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή γνώση, ήταν πλέον διαθέσιμη, σε ευρύτερα κοινωνικά στρώματα. Εμφανίστηκε μορφωμένη μεσαία τάξη, που διεκδικούσε τα δικαιώματα της και κατέκτησε κομβικό ρόλο στην κοινωνία. Ακόμη, είναι γνωστό πως, σημάδεψε συνολικά την ιστορία και άνοιξε το δρόμο για τα ανθρώπινα δικαιώματα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ρίτσαρντσον Μπράιαν (2014), Τυπογραφία, συγγραφείς και αναγνώστες στην Ιταλία της Αναγέννησης (μτφρ. Παπαδάκη Ειρήνη – επιμ. Οικονόμου Ράνια), εκδ. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.
- Printing Press, history.com, διαθέσιμο εδώ
