Της Αλίκης Κωστή,
Ίντερσεξ ή αλλιώς διαφυλικά, όπως συχνά χρησιμοποιείται ο όρος στην ελληνική γλώσσα, είναι άτομα με χαρακτηριστικά φύλου που δεν εντάσσονται στο δίπολο θηλυκό–αρσενικό. Παρότι όλα τα ίντερσεξ άτομα έχουν αυτό το κοινό χαρακτηριστικό, στην πραγματικότητα κάθε ίντερσεξ άτομο είναι ξεχωριστό, με αποτέλεσμα η ποικιλομορφία εντός της ίντερσεξ κοινότητας να είναι μεγάλη. Συγκεκριμένα, η διαφοροποίηση των ίντερσεξ ατόμων από το θηλυκό ή το αρσενικό φύλο μπορεί να είναι είτε ανατομική είτε ορμονική είτε χρωμοσωματική είτε, φυσικά, συνδυασμός αυτών. Σε κάθε περίπτωση πρόκειται για μία φυσιολογική βιολογική κατάσταση και όχι για κάποια παθολογία που χρήζει ιατρικής αντιμετώπισης.
Τα ίντερσεξ άτομα απέκτησαν ορατότητα μόλις τα τελευταία χρόνια, με τη συσπείρωση της κοινότητας των ίντερσεξ ατόμων. Στην Ελλάδα η αλλαγή ξεκίνησε αργά αλλά σταθερά από μια ομάδα στο Facebook και έφτασε στο αποκορύφωμά της με τον αξιοσημείωτο και προοδευτικό για τα δεδομένα της εποχής, νόμο 4958/2022. Ο νόμος ρυθμίζει την ιατρικά υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, αλλά περιέχει και τέσσερις διατάξεις που αφορούν τα ίντερσεξ ζητήματα. Για τις εν λόγω διατάξεις χρησιμοποιήθηκε ο όρος «προοδευτικός». Και πράγματι, η Ελλάδα με την ψήφιση του ήταν η τέταρτη στην Ευρωπαϊκή Ένωση και η πέμπτη παγκοσμίως χώρα που απαγόρευσε τις επεμβάσεις κανονικοποίησης φύλου σε διαφυλικά παιδιά.
Ο νόμος 4958/2022 δεν ήταν βέβαια η πρώτη προσπάθεια νομοθετικής προστασίας των δικαιωμάτων των ίντερσεξ παιδιών. Η πρώτη πρωτοβουλία είχε γίνει ήδη το 2017, οπότε ψηφίστηκε ο νόμος για την αναγνώριση της ταυτότητας φύλου. Η νομοπαρασκευαστική επιτροπή είχε τότε περιλάβει και δύο άρθρα που αφορούσαν τα ίντερσεξ άτομα, το ένα εκ των οποίων απαγόρευε τις επεμβάσεις κανονικοποίησης του φύλου. Τελικά, όμως, το νομοσχέδιο εισήχθη προς ψήφιση, και ψηφίστηκε, χωρίς το συγκεκριμένο άρθρο.
Ο νόμος 4958/2022, όπως αναφέρθηκε, περιλαμβάνει τέσσερις διατάξεις οι οποίες απαγορεύουν τις επεμβάσεις κανονικοποίησης του φύλου των ίντερσεξ παιδιών και εφήβων. Πρόκειται για τα άρθρα 17 έως 20. Προκειμένου, όμως, να γίνουν κατανοητές οι ρυθμίσεις του νόμου, πρέπει πρώτα να οριστεί η έννοια της επέμβασης κανονικοποίησης του φύλου. Πρόκειται για παρεμβάσεις στο ανθρώπινο σώμα που δεν επιβάλλονται από λόγους υγείας, αλλά πρωταρχικό στόχο έχουν την αναμόρφωση του σώματος του ίντερσεξ προσώπου προκειμένου αυτό να δείχνει περισσότερο θηλυκό ή αρσενικό, και να ταιριάζει κατ’ αυτό τον τρόπο στο φύλο που έχει καταχωριστεί στο ληξιαρχείο. Πέρα από αντιρρήσεις σχετικά με την αναγκαιότητα ένταξης σε ένα από τα δύο φύλα, οι συγκεκριμένες πρακτικές δημιουργούσαν και σοβαρά προβλήματα υγείας στα παιδιά — και μετέπειτα ενήλικες. Πρέπει πάντως να επισημανθεί ότι ο όρος «επέμβαση κανονικοποίησης του φύλου» δεν είναι αυτός που χρησιμοποιεί ο νόμος, είναι όμως ο ευρύτερα γνωστός.
Ας περάσουμε, όμως, στις λεπτομέρειες των άρθρων 17-20 του νόμου 4958/2022. Το άρθρο 17 παράγραφος 1 επιτρέπει τη διενέργεια ιατρικών πράξεων και θεραπειών με σκοπό την αλλαγή των χαρακτηριστικών φύλου σε ανηλίκους άνω των 15 ετών, εφόσον έχει δοθεί η συναίνεσή τους, καθώς και των προσώπων που ασκούν την γονική μέριμνα, κατόπιν σχετικής ενημέρωσής τους.
Σε αντιδιαστολή προς αυτό, η παράγραφος 2 του αρ. 17 αφορά τους ανηλίκους κάτω των 15 ετών, για τους οποίους οι προϋποθέσεις διενέργειας των σχετικών πρακτικών είναι αυστηρότερες. Σε αυτή την περίπτωση, απαιτείται δικαστική άδεια, κατόπιν γνωμοδότησης της διεπιστημονικής επιτροπής του άρθρου 18 του ίδιου νόμου. Αξιοσημείωτο είναι ότι στη συγκεκριμένη επιτροπή συμμετέχει και τουλάχιστον ένας εκπρόσωπος της ίντερσεξ κοινότητας, πέρα από ειδικευμένους επιστήμονες σε ίντερσεξ ζητήματα. Κριτήριο επί τη βάσει του οποίου θα κρίνει το δικαστήριο την έκδοση της άδειας είναι, σύμφωνα με την ίδια διάταξη, αν πρόκειται για πράξη ή θεραπεία που δεν μπορεί να αναβληθεί, μέχρι τη στιγμή που ο ανήλικος θα έχει συμπληρώσει την ηλικία των δεκαπέντε (15) ετών και δεν επιφέρει άλλες μελλοντικές, μη αναστρέψιμες ή σημαντικές επιπλοκές στην υγεία του ανήλικου.
Οι αναφερόμενες στο άρθρο 17 περιπτώσεις για «επεμβάσεις κανονικοποίησης του φύλου» αποτελούν τη μοναδική νόμιμη διέξοδο για τέτοιες πρακτικές, και τυχόν ιατρική πράξη ή θεραπεία που διενεργείται κατά παράβαση του άρθρου αυτού, απαγορεύεται, και συγκεκριμένα είναι ποινικά κολάσιμη. Το άρθρο 20 του ίδιου νόμου προβλέπει τις ποινές που επιβάλλονται σε αυτή την περίπτωση, οι οποίες συνίστανται σε φυλάκιση έξι (6) τουλάχιστον μηνών, χρηματική ποινή και απαγόρευση άσκησης του επαγγέλματος.
Η σχετική νομοθετική παρέμβαση ήταν πρωτοποριακή και η ίντερσεξ κοινότητα την υποδέχτηκε με χαρά και ενθουσιασμό, καθώς δικαιώθηκαν οι αγώνες της. Ωστόσο, όπως λέγεται, οι ιατρικές επεμβάσεις κανονικοποίησης δεν ήταν ο μόνος τομέας στον οποίο τα ίντερσεξ άτομα είναι υποκείμενα διακρίσεων και παραβιάσεων των δικαιωμάτων τους. Παράλληλα, μία άλλη πρακτική κάποιων ιατρών είναι και η σύσταση τερματισμού της κύησης, όταν διαπιστώνεται ότι το κυοφορούμενο δεν έχει τα τυπικά χαρακτηριστικά φύλου. Όλα αυτά αναδεικνύουν την ανάγκη ενημέρωσης και διαρκούς επικαιροποίησης των γνώσεων πρωτίστως των επιστημόνων, αλλά και της κοινωνίας των πολιτών, σχετικά με τα ίντερσεξ ζητήματα, με σκοπό τη μεγαλύτερη προστασία των ίντερσεξ ανθρώπων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ίντερσεξ ακτιβισμός και νομική αλλαγή στην Ελλάδα. Άρθρα 17 έως 20 του Νόμου 4958/2022, Νικολέττα Πικραμένου, 22/4/2024, constitutionalism.gr. Διαθέσιμο εδώ.
- Ρητορική μίσους κατά των ίντερσεξ ατόμων στην Ελλάδα, Intersex Greece, Μάιος 2023, intersexgreece.org.gr. Διαθέσιμο εδώ.
- Ιστορική Ημέρα για την Προστασία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των Ίντερσεξ Παιδιών στην Ελλάδα, Intersex Greece, 19 Ιουλίου 2022, intersexgreece.org.gr. Διαθέσιμο εδώ.
