Της Αλεξάνδρας Τορνικίδου,
Έχετε αναρωτηθεί ποτέ γιατί ο κάθε άνθρωπος αλληλεπιδρά με διαφορετικό τρόπο στις ερωτικές του σχέσεις; Ευθύνονται τα βιώματά του; Σαφώς κι αυτά επηρεάζουν το στυλ προσκόλλησής του. Όμως, ο τρόπος που αλληλεπιδρά ένα άτομο στις ερωτικές, σε μικρότερο ποσοστό στις φιλικές, του σχέσεις έχει βαθύτερη βάση και εξηγείται από τη θεωρία της προσκόλλησης. Η θεωρία αυτή πρωτοεισήχθη από τον Βρετανό ψυχίατρο John Bowlby και υποστηρίζει ότι το βρέφος έχει την ανάγκη ανάπτυξης συναισθηματικού δεσμού. Αυτόν τον δεσμό τον αναπτύσσει από τη σχέση του με τους φροντιστές του. Ο τρόπος που καλύπτονται οι ανάγκες του και η παροχή αίσθησης ασφάλειας θέτει ισχυρές βάσεις για τον δεσμό προσκόλλησης που θα αναπτύξει το βρέφος. Ο δεσμός προσκόλλησης επηρεάζει τις μετέπειτα ανθρώπινες σχέσεις του ατόμου, κυρίως τις ρομαντικές.
Η θεωρία της προσκόλλησης, στηρίζεται σε δύο βασικούς πυλώνες, την ανάγκη εγγύτητας και ασφάλειας του βρέφους από τους φροντιστές του και την ανάγκη απόστασης από αυτούς για την εξερεύνηση του κόσμου, γνωρίζοντας πως μπορεί να επιστρέψει στην «ασφαλή του βάση». Η θεωρία της ασφαλούς βάσης εισήχθη από την Mary Ainsworth. Τα βασικά είδη προσκόλλησης είναι ο ασφαλής, ο ανασφαλής και ο αποδιοργανωμένος δεσμός προσκόλλησης. Ο ανασφαλής, υποδιαιρείται σε αγχώδη και αποφευκτικό.
Ένας γενικός κανόνας που αφορά όλους τους ανθρώπινους πολιτισμούς σχετικά με την προσκόλληση, είναι ότι τα βρέφη εμφανίζουν μια σειρά αντιδράσεων μετά τον αποχωρισμό με τους φροντιστές τους. Έπειτα από τον αποχωρισμό, τα βρέφη αισθάνονται ανασφάλεια και την εκφράζουν με κλάμα ή εντονότερες αντιδράσεις, στην προσπάθεια αναζήτησης των φροντιστών τους. Κατά τον Bowlby, η διαμαρτυρία του βρέφους στο αρχικό στάδιο ζωής του, λόγω της απουσίας του φροντιστή, επάγεται από το ένστικτο της επιβίωσης. Από εξελικτικής άποψης, οι διαμαρτυρίες αυτές έχουν ως σκοπό να κινήσουν την προσοχή των φροντιστών, καθώς τα βρέφη αισθάνονται απειλή για τραυματισμό ή θήρευση, σε περίπτωση που αφεθούν χωρίς την παρουσία των φροντιστών τους.
Η φυσιολογία της προσκόλλησης ταυτίζεται με τον ασφαλή δεσμό προσκόλλησης. Σ’ αυτό το είδος, το παιδί αναπτύσσει με τους φροντιστές του έναν ισχυρό συναισθηματικό δεσμό. Το βρέφος αναπτύσσει αισθήματα χαράς και ικανοποίησης, τα οποία εξίσου αισθάνεται η μητέρα του. Επιπλέον, αισθάνεται τη μητέρα τους ως αξιόπιστη, υποστηρικτική και ευαίσθητη, η οποία ικανοποιεί τις ανάγκες του. Σαφώς, το βρέφος είναι ικανό να εξερευνήσει το περιβάλλον, έχοντας την αίσθηση της ασφάλειας της μητέρας του. Το παιδί, αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως άξιο αγάπης, με εμπιστοσύνη στις δεξιότητές του. Είναι ικανό να αναγνωρίσει τα άξια εμπιστοσύνης άτομα και να τους δείξει εμπιστοσύνη. Στην μετέπειτα πορεία του, γίνεται περισσότερο ανεξάρτητο, ανθεκτικό, με ανεπτυγμένη ενσυναίσθηση, ικανό να διαχειριστεί τα συναισθήματα του, διαθέτει κοινωνικές δεξιότητες και αυτοεκτίμηση.
Μεταβαίνοντας στην παθολογία του δεσμού προσκόλλησης, παρατηρούνται δύο ανασφαλή στυλ, ο αποφευκτικός/απορριπτικός και ο αγχώδης/αμφιθυμικός δεσμός προσκόλλησης. Στην περίπτωση του αποφευκτικού δεσμού, η μητέρα διατηρεί συχνά μια απορριπτική στάση, δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες του παιδιού και τιμωρεί το παιδί όταν εκφράζει έντονα τα συναισθήματά του. Το παιδί βιώνει έντονο άγχος και φόβο για ενδεχόμενη απόρριψη. Ως αμυντικό μηχανισμό, το παιδί αποκρύπτει τα αρνητικά του συναισθήματα, ώστε να είναι αγαπητό από τον περίγυρό του. Επιπροσθέτως, αποφεύγει τις στενές επαφές και γίνεται ανεξάρτητο.
Στην περίπτωση του αγχώδους στυλ, η μητέρα δεν είναι διαρκώς διαθέσιμη και δεν αντιλαμβάνεται τις ανάγκες του παιδιού της. Κατά κύριο λόγο, αγνοεί τις προσπάθειες του παιδιού της για τη λήψη της προσοχής της και είναι απρόβλεπτη στην ανταπόκριση των αναγκών του παιδιού της. Σε μερικές περιπτώσεις, τα αρνητικά συναισθήματα του παιδιού (φόβος και ανησυχία) αγνοούνται. Το παιδί αυτό το εκλαμβάνει ως συναισθηματική εγκατάλειψη. Το βρέφος δεν μπορεί να προβλέψει την ανταπόκριση της μητέρας του στις ανάγκες του. Άλλα χαρακτηριστικά είναι η παρορμητικότητα, αντικοινωνική και επιθετική συμπεριφορά, έλλειψη κοινωνικών δεξιοτήτων και αυτονομίας.
Τέλος, το αποδιοργανωμένο στυλ προσκόλλησης έχει ως χαρακτηριστικό την εντελώς απροσδόκητη συμπεριφορά των γονιών και την κακής ποιότητας φροντίδα. Το προφίλ εικόνας που διαθέτουν οι γονείς εν προκειμένω, είναι χρήστες ουσιών, άτομα με ψυχιατρικές διαταραχές, βίαιοι και κακοποιητικοί. Το παιδί αισθάνεται τον γονέα του ως πηγή παρηγοριάς και φόβου, δεν του δημιουργείται η ανάγκη εξερεύνησης του περιβάλλοντος. Θεωρεί τον περίγυρο του επικίνδυνο και απρόβλεπτο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Θεωρία προσκόλλησης και είδη δεσμού: η σχέση μητέρας – βρέφους και η σημασία της για την μετέπειτα ανάπτυξη του παιδιού, διαθέσιμο εδώ
- Attachment theory, διαθέσιμο εδώ
