Της Γεωργίας Καρυώτη,
Η διάδοση της επικαιρότητας αρκετές φορές δεν ανταποκρίνεται απόλυτα στην πραγματικότητα, με τους ιθύνοντές της να παραποιούν τα γεγονότα προς όφελος πολιτικών, οικονομικών και άλλων σκοπιμοτήτων. Στο πλαίσιο αυτής της σκέψης, ο κοινωνιολόγος Stanley Cohen ανέπτυξε την έννοια του ηθικού πανικού στο έργου του «Folk Devils and Moral Panics» (1972), μιλώντας για την υπερβολική παρουσίαση των κοινωνικών αποκλίνουσων ομάδων, ως φορείς κοινωνικής κρίσης, απειλής και κινδύνου για την κοινωνική τάξη. Πρόκειται για μια σχέση διαστρέβλωσης μεταξύ κοινωνικών φαινομένων και ερμηνειών τους, οι οποίες καθοδηγούν τις αντιδράσεις του κοινού, στοχοποιώντας κοινωνικές ομάδες, καταστάσεις ή ακόμα και μεμονωμένα άτομα.
Ο Cohen εισήγαγε την έννοια των “Folk Devils” για να περιγράψει τους «παραβάτες», εκείνους που αλλοιώνουν τις κοινωνικές αξίες και ταράζουν την κοινωνική πραγματικότητα, επηρεασμένος από τα γεγονότα της δεκαετίας του ‘60 μεταξύ δύο νεανικών υποκουλτούρων στην Αγγλία, των Mods και των Rockers. Οι εν λόγω αντίπαλες ομάδες απασχολούσαν τα μέσα της εποχής λόγω των έντονων συγκρούσεων τους, με αποκορύφωμα τις βίαιες διαμάχες τους σε παραθαλάσσιες περιοχές της Βρετανίας, όπως στο Brighton, κυρίως την χρονιά του 1964. Οι Mods φορούσαν ακριβά ρούχα και είχαν scooter, ενώ άκουγαν jazz, blues και άλλα, σε αντίθεση με τους Rockers, οι οποίοι άκουγαν rock and roll, φορούσαν μαύρα, δερμάτινα jackets και οδηγούσαν μοτοσυκλέτες. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης χαρακτήρισαν τις ομάδες αντικοινωνικές μεταξύ άλλων, καλλιεργώντας μια μαζική εχθρική αντιμετώπιση προς αυτές, δηλαδή έναν ηθικό πανικό. Η υπερβολική δημοσιοποίηση έφερε μια σειρά αντιδράσεων, κατασκευάζοντας μια εντελώς διαφορετική πραγματικότητα από αυτή που ίσχυε. Το αποτέλεσμα ήταν να στιγματιστούν οι υποκουλτούρες, με όποιες επιπτώσεις είχαν στα μέλη της και να αυξηθεί η αυστηρή αστυνόμευση των νέων.
Οι αιτίες του φαινομένου πηγάζουν από κοινωνικές και πολιτισμικές αλλαγές, οι οποίες προξενούν φόβο και ανασφάλεια σε μεγάλες μερίδες του πληθυσμού. Πολιτικές μεταρρυθμίσεις, οικονομικές κρίσεις καθώς και τεχνολογικές εξελίξεις μεταβάλλουν τις εκάστοτε συνθήκες, προκαλώντας άγχος για το μέλλον στον κοινωνικό κόσμο. Η προσαρμογή στις νέες καταστάσεις απαιτεί χρόνο, ενώ στο μεσοδιάστημα πρέπει να υπάρχει κάποιος που να ευθύνεται για όλη αυτήν την ταραχή. Επιπλέον, πολιτικές πρακτικές κατευθύνουν τις αντιδράσεις είτε για ψήφους είτε για άλλους στόχους, ενώ το ειδησεογραφικό περιβάλλον αναζητά νούμερα τηλεθέασης. Η παραβατική συμπεριφορά ορίζεται από τον τρόπο αντίδρασης, ενώ το ενδιαφέρον συνήθως στρέφεται σε ομάδες που εξυπηρετούν συγκεκριμένες σκοπιμότητες. Η επιλογή του περιεχομένου της ενημέρωσης χάνει τον δημοκρατικό χαρακτήρα της, ενισχύοντας, παράλληλα, την ευαλωτότητα στον πανικό. Η έμφαση σε ηθικές αξίες και αρχές ίσως να συνιστά το ευαίσθητο σημείο για τη μεγιστοποίηση της αναταραχής, μιας και οι σταθερές της κοινωνικής ισορροπίας φαίνεται να χάνουν τα θεμέλια τους. Ωστόσο, πρέπει να επισημανθεί ότι ο ηθικός πανικός πρόκειται για επιστημονικό ζήτημα, οι αιτιακοί παράγοντες του οποίου ποικίλουν και δεν αφορούν μόνο στα προαναφερθέντα.
Η ιστορία βρίθει από παραδείγματα ηθικών πανικών, όπως της αντιμετώπισης του AIDS και της σύνδεσης του με την LGBTQ+ community. Ένα πιο πρόσφατο παράδειγμα αποτελεί η πανδημία, με τις συνωμοσιολογικές θεωρίες και τις κοινωνικές ανησυχίες να εντείνονται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και όχι μόνο. Η συνεχής προβολή καταστάσεων και η πρόβλεψη κινδύνων είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά, που χρησιμοποιούν οι «κατασκευαστές» του ηθικού πανικού για την προώθηση του, με αποτέλεσμα η εμπορικότητα του πανικού να καταλήγει σε μια περίεργη συνθήκη νόθευσης της αλήθειας, η οποία αναθεωρεί τους κανόνες της από την αρχή…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
Ο καρεκλοπόλεμος ανάμεσα σε ροκάδες και φλώρους που τρόμαξε την Αγγλία. Η αντιπάθεια μεταξύ Mods και Rockers οδήγησε σε σκληρές συγκρούσεις με τραυματισμούς και μαχαιρώματα (βίντεο & φωτο) …, Μηχανή του χρόνου, διαθέσιμο εδώ
- Καρύδης, Β., Χουλιάρας, Α., Ηθικοί πανικοί, εξουσία και δικαιώματα – Σύγχρονες Προσεγγίσεις, Συνήγορος του Πολίτη, διαθέσιμο εδώ
