Του Γιώργου Αργυρόπουλου,
Το Φεβρουάριο του 1956 πραγματοποιούνται εκ νέου βουλευτικές εκλογές όπου η ΕΔΑ με τον Ιωάννη Πασαλίδη στη ηγεσία της συμμετέχει σε συμμαχία 7 κομμάτων υπό τη σκέπη των φιλελευθέρων, εναντίον της ΕΡΕ του Καραμανλή. Το Μάρτιο του ίδιο έτους η Χρουστσωφική ηγεσία της ΕΣΣΔ καθαίρει το Νίκο Ζαχαριάδη από Γενικό Γραμματέα του ΚΚΕ. Τον Ιούλιο του 1956 πραγματοποιείται η πρώτη συνδιάσκεψη της ΕΔΑ ως ενιαίος κομματικός οργανισμός με πρόεδρο τον Ιωάννη Πασαλίδη και κοινοβουλευτικό εκπρόσωπο τον Ηλία Ηλιού.
Το 1957 ο Ζαχαριάδης διαγράφεται από το ΚΚΕ και στέλνεται στο Νόβγκοροντ της Σοβιετικής Ένωσης. Στο μεταξύ ολοένα και εντείνονται οι διαδηλώσεις για το Κυπριακό ζήτημα με το ΑΚΕΛ να τίθεται εκτός νόμου απ’ το 1955. Στις 11 Μαϊου 1958 διεξήχθησαν βουλευτικές εκλογές με την ΕΔΑ να κάνει την έκπληξη και να αναδεικνύεται αξιωματική αντιπολίτευση με ποσοστό 24,43%, λαμβάνοντας 79 έδρες. Μελανό σημείο της αριστερής παράταξης ήταν η έστω και σε φιλολογικό επίπεδο επαφές για συμπόρευση με τον Σπύρο Μαρκεζίνη.
Τον Αύγουστο του 1961 στο 8ο συνέδριο του ΚΚΕ αναπτύσσεται η τάση για απομάκρυνση του Κομμουνιστικού κόμματος από βασικό φορέα της αριστεράς και αντικατάστασή του από την ΕΔΑ. Τον Οκτώβριο του ίδιου έτους γίνονται οι εκλογές που μένουν στην ιστορία για το μέγεθος της βίας και νοθείας που χρησιμοποίησε η δεξιά-ακροδεξιά παράταξη προκειμένου να τις κερδίσει. Το κράτος και το παρακράτος προβαίνει μέχρι και σε δολοφονίες συμπαθούντων της ΕΔΑ.
Έπειτα απ’ αυτές τις εκλογές ξεκινά ο ανένδοτος αγώνας από την Ένωση Κέντρου και πλήθος κόσμου ξεχύνεται στους δρόμους διεκδικώντας την παλινόρθωση των δημοκρατικών αξιών. Η ΕΔΑ δεν θα μπορούσε να λείπει, συμμετέχοντας συχνά μαζί με την Ένωση Κέντρου σε διαμαρτυρίες εντός κι εκτός κοινοβουλίου για το αποτέλεσμα των εκλογών και την παραχάραξη της δημοκρατίας. Βέβαια να τονίσουμε πως δεν πρωταγωνίστησε σ’ αυτό το λαϊκό ξεσηκωμό.
Μεταφερόμαστε στο Μάιο του 1963 όταν το κράτος μέσω του παρακράτους του δολοφονεί το βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη στη Θεσσαλονίκη. Τον Απρίλιο του ίδιου έτους ο Λαμπράκης και η Μπέτυ Αμπατιέλου πραγματοποίησαν μαζί με πλήθος κόσμου μαχητικές διαμαρτυρίες στο Λονδίνο για την απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων στην Ελλάδα, με κύρια αποδέκτρια τη βασίλισσα Φρειδερίκη. Τότε η Φρειδερίκη φέρεται να είχε πει στον Γεράσιμο Τσιγάντε για τον Λαμπράκη «δεν θα με απαλλάξει κανείς απ’ αυτό τον άνθρωπο;».
Το Νοέμβριο του 1963 πραγματοποιήθηκαν εκλογές κι αυτή τη φορά τις κέρδισε η Ένωση Κέντρου. Η ΕΔΑ συγκέντρωσε 14,34% και έλαβε 28 έδρες. Η Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά θέλησε να υποστηρίξει την Ένωση Κέντρου στη συγκρότηση κυβέρνησης, εφόσον η δεύτερη δεν είχε αυτοδύναμη πλειοψηφία. Η Ένωση Κέντρου δεν δέχθηκε την υποστήριξη της αριστεράς και έτσι ήταν θέμα χρόνου να διεξαχθούν νέες εκλογές.
Στις εκλογές του Φεβρουαρίου 1964 η Ένωση Κέντρου εξελέγη αυτοδύναμη, ενώ η ΕΔΑ σημείωσε πτώση κατά 2,54%. Τη χρονιά εκείνη αποδίδονται κατηγορίες στους δολοφόνους και τους ηθικούς αυτουργούς του Λαμπράκη. Η βουλή επίσης αποφασίζει την κατάργηση των μετεμφυλιακών μέτρων κατά των κομμουνιστών. Τον Ιούλιο του 1965 συντελείται για μια ακόμη φορά ο «βιασμός» της ελληνικής δημοκρατίας με την ανατροπή της νόμιμα εκλεγμένης κυβέρνησης από το παλάτι. Έτσι με την αποστασία των στελεχών της Ένωσης Κέντρου και τη δημιουργία τριών ασταθών κεντροδεξιών κυβερνήσεων, στρώθηκε ο δρόμος προς μια δικτατορία, όχι ίσως την αναμενόμενη των στρατηγών, αλλά αυτή των συνταγματαρχών.
Στο μεταξύ το 1964 αποσπάστηκε από το ΚΚΕ ένα μέρος του, αντιτιθέμενο στο σοβιετικό αναθεωρητισμό, ιδρύοντας την Οργάνωση Μαρξιστών-Λενινιστών Ελλάδας προσεταιριζόμενη το Μαοϊσμό. Το Δεκέμβριο του 1966 στη 10η ολομέλεια του ΚΚΕ οι αποφάσεις που πάρθηκαν οδήγησαν σε ρήξη και αποφασίστηκε η μεταφορά του καθοδηγητικού κέντρου στην Ελλάδα, με την παράλληλη ανασύνταξη των οργανώσεων του κόμματος.
Την 21η Απριλίου 1967 γίνεται το πραξικόπημα των συνταγματαρχών όπου καταλύει ακόμα μια φορά στην Ελλάδα το δημοκρατικό πολίτευμα. Χιλιάδες κομμουνιστές και δημοκρατικοί εξορίζονται εκ νέου στα ξερονήσια. Ιδρύονται κρυφά αρκετές αντιστασιακές οργανώσεις όπως το Πατριωτικό Μέτωπο της Νεολαίας Λαμπράκη.
Στις 18 Φεβρουαρίου 1968 εν μέσω διώξεων και συστηματικής τρομοκρατίας των κομμουνιστών και αριστερών πολιτών, το ΚΚΕ διασπάται σε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας και Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας Εσωτερικού. Τα βασανιστήρια, οι εξορίες και οι εκτελέσεις συνεχίζονται από το καθεστώς προς τους κομμουνιστές με θύμα τους το Μάιο του 1968 το βουλευτή της ΕΔΑ Τσαρουχά, ο οποίος ήταν δίπλα στο Λαμπράκη το 1963 όταν δολοφονήθηκε. Τον Αύγουστο του 1968 συλλαμβάνεται ο Αλέκος Παναγούλης υποβάλλεται σε βασανιστήρια και καταδικάζεται λίγους μήνες μετά «δις εις θάνατο».
Στις 15 Σεπτεμβρίου 1968 το ΚΚΕ ιδρύει την Κομμουνιστική Νεολαία Ελλάδας (ΚΝΕ). Το Μάιο του επόμενου έτους καταδικάζεται σε ισόβια φυλάκιση το στέλεχος του ΚΚΕ Γρηγόρης Φαράκος. Στις 13 Απριλίου 1970 απελευθερώνεται ο Μίκης Θεοδωράκης έπειτα από τη διεθνή κατακραυγή εναντίον της χούντας και φεύγει για το Παρίσι. Στις 4 Μαΐου 1972 ο πρώην γραμματέας του ΕΑΜ Παρτσαλίδης καταδικάζεται σε ισόβια για τα γεγονότα του εμφυλίου.
Το 1973 κορυφώνεται ο ξεσηκωμός του λαού εναντίον του καθεστώτος με την κατάληψη της Νομικής το Φεβρουάριο και του Πολυτεχνείου το Νοέμβριο. Τα πολύνεκρα γεγονότα εκείνου του έτους έβαλαν τα θεμέλια για την κατάρρευση του καθεστώτος που επιστεγάσθηκε με την διχοτόμηση της Κύπρου το επόμενο έτος. Το Δεκέμβριο του 1973 γίνεται το 9ο συνέδριο του ΚΚΕ στο Ανατολικό Βερολίνο με ηγέτη το Χαρίλαο Φλωράκη. Στόχος του κόμματος ήταν η εγκαθίδρυση μιας λαοκρατικής δημοκρατίας μετά την πτώση της χούντας στην Ελλάδα. Ένα μήνα πιο πριν ο Ιωαννίδης είχε ανατρέψει τον Παπαδόπουλο.
Το καλοκαίρι του 1974 αρχίζει η τελική επίθεση των Τούρκων στην Κύπρο και τον Αύγουστο κατακτούν σχεδόν το 40% του νησιού, επιβάλλοντας τη διχοτόμηση. Το ίδιο έτος η χούντα πέφτει, ο Καραμανλής επιστρέφει να κυβερνήσει με διαδικασίες “fast track” και το δημοψήφισμα για το Πολιτειακό, εγκαθιστά στην Ελλάδα την Αβασίλευτη δημοκρατία. Νομιμοποιείται το ΚΚΕ το 1974, κλείνει το στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Γυάρο και αμνηστεύονται οι πολιτικοί κρατούμενοι, ενώ εκδίδεται το πρώτο νόμιμο φύλλο του Ριζοσπάστη. Στις εκλογές του ίδιου έτους η Ενωμένη Αριστερά (ΚΚΕ, ΚΚΕ εσωτ. και ΕΔΑ) με πρόεδρο τον Ηλία Ηλιού λαμβάνει 9,47% και 8 έδρες. Στο μεταξύ από το 1970 είχε ιδρυθεί το Επαναστατικό Κομμουνιστικό Κίνημα Ελλάδας, ενώ οι υπόδικοι για το πραξικόπημα της 21ης Απρίλιου 1967 και οι βασανιστές της ΕΑΤ-ΕΣΑ καταδικάζονται με ελαφρύτατες ποινές.
Την Πρωτομαγιά του 1976 σκοτώνεται ή δολοφονείται σε τροχαίο ο Αλέκος Παναγούλης. Την ίδια χρονιά ιδρύονται από τα σπλάχνα της ΟΜΛΕ το ΚΚΕ (Μ-Λ) και το Μ-Λ ΚΚΕ. Στις εκλογές του 1977 το ΚΚΕ θα λάβει 9,36% και 11 έδρες, ενώ η συμμαχία προοδευτικών και αριστερών δυνάμεων με αρχηγό τον Ηλιού 2,72% και 2 έδρες. Σ’ αυτές τις εκλογές συμμετείχαν επίσης το Ε.Κ.Κ.Ε. (0,23%), το ΚΚΕ (Μ-Λ) που έλαβε 0,17% και οι Τροτσκιστές (0,02%).
Το 1980 αποχωρούν 400 μέλη του ΚΚΕ, καταγγέλλοντας την ηγεσία του κόμματος για άκριτη αποδοχή των υποδείξεων του ΚΚΣΕ. Στις εκλογές του 1981 το ΠΑΣΟΚ γίνεται το πρώτο κεντροαριστερό κόμμα που καταλαμβάνει την εξουσία, ενώ το ΚΚΕ κατετάγη τρίτο με ποσοστό κοντά στο 11%, παίρνοντας 13 έδρες. Τα υπόλοιπα αριστερά-άκρο αριστερά κόμματα δεν συμμαχούν και κατεβαίνουν αυτόνομα. Με την εκλογική νίκη του ΠΑΣΟΚ η Ελλάδα γνωρίζει μια σειρά από καινοτόμες και δημοκρατικές αλλαγές. Οι σημαντικότερες αλλαγές που αφορούν όμως την αριστερά είναι η αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης και η χορήγηση συντάξεων στους αντιστασιακούς, οι αλλαγές στον ποινικό και τον αστικό κώδικα, καθώς και ο επαναπατρισμός των πολιτικών προσφύγων.
Στις 18 Δεκεμβρίου 1982 το ΚΚΕ ολοκληρώνει τις εργασίες του 11ου συνεδρίου του, μέσα απ’ το οποίο επανεκλέγεται Γενικός Γραμματέας ο Χαρίλαος Φλωράκης. Την 25η Μαρτίου επαναπατρίζεται μετά από 34 χρόνια ο ηγέτης του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας στον εμφύλιο Μάρκος Βαφειάδης. Στις εκλογές του Ιουνίου 1985 το ΠΑΣΟΚ εκλέγεται ξανά πρώτο κόμμα με μια μικρή μείωση του ποσοστού και αντίστοιχη αύξηση αυτού της Νέας Δημοκρατίας. Το ΚΚΕ λαμβάνει 9,89%, ενώ μια έδρα κατέκτησε το ΚΚΕ εσωτερικού. Η αριστερά καθ’ όλο το διάστημα της μεταπολίτευσης θα πρωταγωνιστήσει στους σθεναρούς αγώνες της εργατικής τάξης εναντίον της καταπάτησης κεκτημένων εδώ και χρόνια δικαιωμάτων. Στις 26 Απριλίου 1987 ιδρύεται από το Λεωνίδα Κύρκο, που μέχρι πρότινος ήταν στο ΚΚΕ εσωτερικού, η Ελληνική Αριστερά (ΕΑΡ), πρόδρομος του Συνασπισμού που μετεξελίχθηκε στον 21ο αιώνα σε ΣΥΡΙΖΑ.
Το 1988 ξεσπά το σκάνδαλο Κοσκωτά που εμπλέκει άμεσα και την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ. Το Δεκέμβριο του ίδιου έτους συναντώνται στην αίθουσα της Νέας Δημοκρατίας στη Βουλή, ο Μητσοτάκης, ο Κωστής Στεφανόπουλος, ο Κύρκος και ο Φλωράκης και ζητούν από κοινού τη διενέργεια άμεσων εκλογών με απλή αναλογική.
Στις 8 Απριλίου 1989 συγκροτείται ο Συνασπισμός της Αριστεράς και της Προόδου, από το ΚΚΕ, την ΕΑΡ, ανεξάρτητους αριστερούς και την ΕΔΑ. Στις εκλογές του Ιουνίου 1989 πρώτο κόμμα αναδεικνύεται η Νέα Δημοκρατία, με το ΠΑΣΟΚ να μένει ψηλά (39,13%) παρά τη μεγάλη φθορά που υπέστη. Ο συνασπισμός κέρδισε 28 έδρες με ποσοστό 13,13%, το ΚΚΕ εσωτερικού έλαβε 0,28%, η Εναλλακτική Αντικαπιταλιστική Συσπείρωση 0,09%, το ΚΚΕ (Μ-Λ) 0,05%,το ΕΚΚΕ 0,04, το Αυτοδύναμο Κίνημα Επαναστατικής Πολιτικής 0,03%, το Μ-Λ ΚΚΕ 0,02%, όσο και το Εργατικό Αντιιμπεριαλιστικό Μέτωπο, ενώ 0,01% έλαβε η Οργάνωση για την Ανασυγκρότηση του ΚΚΕ.
Τον Ιούλιο του 1989 συγκροτείται κυβέρνηση μεταξύ ΝΔ και Συνασπισμού με πρωθυπουργό κοινής αποδοχής τον Τζαννή Τζαννετάκη. Με την πρόφαση να μην παραγραφούν τα αδικήματα του σκανδάλου Κοσκωτά αποφάσισαν να συμμαχήσουν οι αντίπαλοι του εμφυλίου πολέμου. Η αριστερά συμμάχησε μ’ αυτούς που έστελναν στα ξερονήσια τους συντρόφους της, εκτελούσαν εκατοντάδες αγωνιστές της, είχαν το ΚΚΕ για χρόνια εκτός νόμου. Ίσως αποτελεί βαριά έκφραση αλλά «ντράπηκε και η ντροπή» το 1989.
Το Νοέμβριο του 1989 γίνονται εκ νέου εκλογές, όπου η ΝΔ οριακά δεν μπορεί να σχηματίσει αυτοδύναμη κυβέρνηση. Ο συνασπισμός λαμβάνει σχεδόν 11% και 21 έδρες, ενώ τα λοιπά αριστερά και ακροαριστερά κόμματα έχουν πάνω κάτω τα ίδια ποσοστά με τις προηγούμενες εκλογές. Στις εκλογές του 1990 η ΝΔ εκλέγεται πρώτη λαμβάνοντας 150 έδρες και σε συνεργασία με τον Κωστή Στεφανόπουλου σχηματίζει κυβέρνηση. Ο συνασπισμός βλέπει τα ποσοστά του να πέφτουν, ενώ εκ νέου τα υπόλοιπα κόμματα της αριστεράς κινούνται στα ίδια ποσοστά. Στις 8 Ιανουαρίου 1991 γίνονται μεγάλες μαθητικές- φοιτητικές καταλήψεις-εξεγέρσεις εξαιτίας επικείμενων μεταρρυθμίσεων. Τραγικός απολογισμός ο θάνατος 5 ατόμων, μεταξύ αυτών και του καθηγητή Νίκου Τεμπονέρα στην Πάτρα.
Στις 20 Φεβρουαρίου 1991 η συντηρητική πτέρυγα του ΚΚΕ (ως συνήθως) εκλέγει την Αλέκα Παπαρήγα Γενική Γραμματέα του κόμματος. Τον επόμενο μήνα ο Φλωράκης αποχωρεί απ’ την ηγεσία του Συνασπισμού και τον διαδέχεται η Μαρία Δαμανάκη. Τον Ιούνιο το ΚΚΕ αποχωρεί από το Συνασπισμό. Στις 23 Φεβρουαρίου του 1992 πεθαίνει ο Μάρκος Βαφειάδης ηγέτης του ΔΣΕ.
Στις εκλογές του 1993 το ΠΑΣΟΚ ανακτά τα ηνία της εξουσίας. Το ΚΚΕ λαμβάνει μόλις 4,54% και 9 έδρες, ο Συνασπισμός 2,94% και μένει εκτός βουλής, ενώ τα υπόλοιπα αριστερά κόμματα έχουν τα ίδια ποσοστά με τις προηγούμενες εκλογές πλην της νεοσυσταθείσας Μαχόμενης Αριστεράς, μιας ακροαριστερής παράταξης που παίρνει 0,12%. Τη δεκαετία του 1990 με τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και την ανεξαρτητοποίηση των κρατών της, αναζωπυρώνεται το θέμα της ονοματοδοσίας, της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Το 1996 έχουμε τη σύρραξη των Ιμίων. Το Μάιο του ίδιου έτους πραγματοποιείται το 15ο συνέδριο του ΚΚΕ.
Στις τελευταίες εκλογές του 20ου αιώνα το ΠΑΣΟΚ επανεκλέγεται με πρωθυπουργό τον Κώστα Σημίτη. Το ΚΚΕ λαμβάνει 11 έδρες, ενώ αισθητή είναι η άνοδος του Συνασπισμού που παίρνει 10 έδρες. Το ίδιο έτος πεθαίνει ο Ανδρέας Παπανδρέου και δύο χρόνια μετά ο Κωνσταντίνος Καραμανλής.
Αυτή ήταν εν συντομία (ή και όχι) η ιστορία της αριστεράς στην Ελλάδα τον 20ο αιώνα. Θα ακολουθήσει ένα τελευταίο κομμάτι σε επόμενο άρθρο για τα πολιτικά κόμματα της αριστεράς στον 20ο αιώνα και λίγα (ελπίζουμε) λόγια για το καθένα. Ενώ θα γίνει και αναφορά στη συμμετοχή των αριστερών-ακροαριστερών κομμάτων στις 5 Ευρωεκλογές μεταξύ 1981-1999, με το σκεπτικό ότι ήταν κατά βάση αντίθετα στη συμμετοχή της Ελλάδας στην Ε.Ε. Ανανεώνουμε το ραντεβού μας στο επιπλέον κομμάτι της ιστορίας της ελληνικής αριστεράς στον περασμένο αιώνα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Χαρίλαος Φλωράκης: Ένας ιστορικός ηγέτης της Αριστεράς, tovima.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Ο θάνατος του Αλέκου Παναγούλη, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Νίκος Κ. Αλιβιζάτος, Αλέξανδρος Δάγκας, Προκόπης Παπαστράτης (2003), Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα, εκδ: Βιβλιόραμα
