Οι πιο όμορφες ταινίες στο σινεμά και οι φωτογράφοι πίσω από αυτές (Μέρος B’)

Του Βασίλη Μορφονιού,

Στο Α΄ μέρος αναφέρθηκα στον υποτιμημένο ρόλο του φωτογράφου (cinematographer) στον κινηματογράφο και εστίασα σε τρεις από τους πιο αγαπητούς και σεβαστούς φωτογράφους του 21^ου αιώνα. Τον τελειομανή Roger Deakins, τον Φυσιολάτρη Emmanuel Lubezki και τον Αισθησιακό Chris Doyle. Οι ταινίες που έχω επιλέξει μέχρι στιγμής στις ωραιότερες είναι το Blade Runner 2049, το The Tree of Life και το In the Mood for Love.

Apocalypse Now — Vittorio Storaro

«Η λέξη φωτογραφία σημαίνει γραφή με φως. Η κινηματογραφία σημαίνει να γράφεις μια ιστορία με φως και κίνηση. Δεν πρόκειται απλώς για τη δημιουργία μιας εικόνας· πρόκειται για τη δημιουργία νοήματος μέσα από τη γλώσσα του φωτός και της σκιάς».

Είναι αδύνατο να μιλήσεις για κινηματογραφική φωτογραφία και να μην αναφέρεις τον Storaro. Πριν τον Deakins, υπήρχε ο Storaro. Βαθύτατα επηρεασμένος από κλασσικούς καλλιτέχνες σαν τον Caravaggio, είναι γνωστός για την μαεστρία με την οποία φώτιζε ένα χώρο για να φανερώσει την εσωτερική κατάσταση των χαρακτήρων του και την εξέλιξη τους. Ο ίδιος δεν έβλεπε τη φωτογραφία ως μια απλή τέχνη αλλά ως φιλοσοφία και μέσο πνευματικής αφύπνισης. «Υπάρχει μια βαθιά σύνδεση μεταξύ φωτός και συναισθήματος. Ο τρόπος που χρησιμοποιείς το φως — η έντασή του, η κατεύθυνσή του, το χρώμα του — καθορίζει πώς θα νιώσει το κοινό. Το φως είναι μια μεταφορά για τη ζωή, και στον κινηματογράφο, μπορεί να μεταφέρει την εσωτερική πραγματικότητα των χαρακτήρων».

Η πιο πολυετής συνεργασία του ήταν με τον Ιταλό Μαέστρο Bernando Bertolucci παρουσιάζοντας αριστουργήματα όπως το 1900, The Conformist και το The Last Emperor. Το The Conformist είναι ιδιαίτερα γνωστό για τον τρόπο που χρησιμοποίησε την αντίθεση μεταξύ φωτός και σκιάς για να παρουσιάσει τον εσωτερικό διχασμό του πρωταγωνιστή μεταξύ των προσωπικών αξιών του και των φασιστικών αξιών που προσπαθεί να ασπαστεί.

Η καλύτερη ταινία του όμως και αυτή που επέλεξα ότι αξίζει περισσότερο μια θέση στις ομορφότερες, είναι η συνεργασία του με τον Francis Ford Copolla στο εμβληματικό Apocalypse Now. Η ιστορία ακολουθεί τον Κάπτεν Γουίλαρντ (Μάρτιν Σιν) καθώς ξεκινά μια αποστολή να δολοφονήσει τον αποστάτη Συνταγματάρχη Κουρτς (Μάρλον Μπράντο) που είναι χαμένος βαθιά στις ζούγκλες του Βιετνάμ. Η Περιπλάνησή του στους βιετναμέζικους ποταμούς και η επίπτωση που έχει η ολοένα και πιο θολή ηθική των επιλογών του στη ψυχολογία του, αντικατοπτρίζεται άψογα στη χρωματική παλέτα του Storaro. Στην αρχή, τα χρώματα σχετικά ουδέτερα, αντιφεγγίζουν την αρχική αντίληψη του Γουίλαρντ για τον κόσμο. Ότι δηλαδή παρά το χάος του πολέμου, υπάρχει ακόμη μια αίσθηση ελέγχου και τάξης. Καθώς όμως προχωρά όλο και πιο βαθιά στο ποτάμι, η χρήση σκοτεινών ή και αντιθετικών χρωμάτων δημιουργεί ένα ψυχεδελικό αποτέλεσμα, αποδίδοντας οπτικά τη διάλυση της πραγματικότητας για τον Γουίλαρντ και το πλήρωμά του. Το χρώμα μεταμορφώνεται από την αφήγηση. Αυτό και πολλά άλλα του κέρδισε το πρώτο του Όσκαρ.

Barry Lyndon — John Alcott

Προφανώς δεν θα μπορούσα να κάνω λίστα με τις ομορφότερες ταινίες και να μην βάλω μια του Stanley Kubrick. Παρότι η ονειρική neon φωτογραφία του Eyes Wide Shut είναι σίγουρα άξια αναφοράς, ξεπερνιέται οριακά από τη μνημειώδης συνεργασία του με τον John Alcott. Η συνεργασία του John Alcott με τον Stanley Kubrick ξεκίνησε στο 2001: A Space Odyssey (1968), όπου Alcott αρχικά εργάστηκε ως λειτουργός της κάμερας. Όταν αποχώρησε ο διευθυντής φωτογραφίας της ταινίας, ο Kubrick, που αναγνώρισε αμέσως το ταλέντο του νεαρού Alcott, του ανέθεσε την ολοκλήρωση της δουλειάς. Ακολούθησε «Το κουρδιστό πορτοκάλι», όπου ο μινιμαλιστικός φωτισμός απέδωσε τέλεια το δυστοπικό μέλλον του βιβλίου. Όμως ήταν η επόμενη ταινία τους που θεωρείται το ζενίθ της συνεργασίας τους (όσο αφορά τη φωτογραφία) και αδιαμφισβήτητα ένα από τα ωραιότερα έργα τέχνης στην ιστορία του κινηματογράφου. Μιλάω φυσικά για το «Barry Lyndon».

Αν και οι κριτικοί χρησιμοποιούν πολλές φορές τη φράση “Every frame a painting” (κάθε καρέ ένας καμβάς), καμία ταινία δεν το δικαιούται περισσότερο από το “Barry Lyndon”. Ο Kubrick ήθελε να δημιουργήσει μια ατμόσφαιρα που να μοιάζει με τους πίνακες των καλλιτεχνών του 18^ου αιώνα, όπως ο William Hogarth και ο Thomas Gainsborough. Για να το επιτύχει αυτό, ο Alcott χρησιμοποίησε φωτισμό από κεριά για τις σκηνές εσωτερικών χώρων, γεγονός ανήκουστο για την εποχή, καθώς οι περισσότερες κάμερες και φακοί της εποχής δεν ήταν ικανοί να αποτυπώσουν επαρκώς σκηνές μόνο με φυσικό φως, όπως το φως των κεριών. Το σημαντικότερο τεχνολογικό επίτευγμα της ταινίας, που την καθιστά μοναδική στο κινηματογράφο, ήταν η χρήση ειδικών φακών της NASA που σχεδιάστηκαν για φωτογράφιση στο διάστημα. Αυτοί οι φακοί ήταν εξαιρετικά σπάνιοι, με μόνο 10 διαθέσιμους σε ολόκληρο τον κόσμο. Ο Stanley Kubrick και ο John Alcott τους χρησιμοποίησαν για να επιτύχουν την απαιτούμενη φωτιστική ακρίβεια για τις σκηνές που γυρίστηκαν μόνο με το φως των κεριών.

Τέλος, η χρήση αυτών των φακών επέτρεψε την κινηματογράφηση με ελάχιστο φωτισμό, δημιουργώντας εκπληκτική αυθεντικότητα και ρεαλισμό για τα εσωτερικά σκηνικά της εποχής του 18^ου αιώνα. H συγκεκριμένη παλέτα χρωμάτων και οι πανοραμικές λήψεις της αγγλικής εξοχής δημιούργησαν εικόνες που μοιάζουν με ζωγραφιές ενώ ταυτόχρονα το οπτικό ύφος της ταινίας παραπέμπει σε ελαιογραφίες της εποχής.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ

• “Barry Lyndon”: The Full Story of the Famous f/0.7 Lenses, neiloseman.com, διαθέσιμο εδώ