Της Άννας Ηλίου,
Η άφιξη του Σεπτέμβρη αποτελεί ετήσιο «ταρακούνημα» στη ζωή όλων και μάς ζητά ευγενικά να κλείσουμε κάθε εκκρεμότητα του καλοκαιριού για να καλωσορίσουμε το φθινόπωρο. Παρά τις κατάλληλες θερμοκρασίες για επιπλέον δροσιστικές βουτιές στη θάλασσα, η άμμος που κολλάει στα βρεγμένα σώματα μένει να μας θυμίζει πως η κλεψύδρα του χρόνου δε σταματά για κανέναν και πως αργά ή γρήγορα οφείλουμε να επιστρέψουμε στις σπουδές και στις εργασίες μας. Αναπόφευκτα, η επιστροφή αυτή ακολουθείται από πολλές αλλαγές στην καθημερινότητα, στη διάθεση, στον ψυχισμό αλλά και στο σώμα μας. Αφιερώνουμε, λοιπόν, αυτό το άρθρο σε 5+1 τρόπους που η αλλαγή των εποχών προς το φθινόπωρο επηρεάζει τον οργανισμό από μοριακό μέχρι συστημικό επίπεδο.
- Η ξηρότητα στα καλύτερά της
Το δέρμα και τα μαλλιά μας επηρεάζονται από πολλούς παράγοντες κι η υγιής ανάπτυξή τους βασίζεται σε σταθερές συνθήκες εσωτερικού κι εξωτερικού περιβάλλοντος. Ως εκ τούτου, η αλλαγή των εποχών δεν τα αφήνει ανεπηρέαστα. Το φθινόπωρο, η μείωση της θερμοκρασίας αλλά και της υγρασίας στην ατμόσφαιρα αποτελούν εχθρούς της καλής ενυδάτωσης και, συνεπώς, αφήνουν την επιδερμίδα και τα μαλλιά μας ξηρότερα από ποτέ. Ευτυχώς, το πρόβλημα αυτό είναι εύκολα διαχειρίσιμο για τους περισσότερους ανθρώπους με τη χρήση ενυδατικών κρεμών και lip balm που βοηθούν στην προστασία του δέρματος και στην υγιή του λάμψη.
- Αλλαγή εποχής = αλλαγή μεταβολισμού
Παρά την ανά τους αιώνες εξέλιξη του είδους μας, οι άνθρωποι εξακολουθούμε να είμαστε πιστοί στις σοφές επιταγές της φύσης. Έτσι, παρά την εφεύρεση των θερμαντικών σωμάτων και των κλιματικών, το σώμα μας έχει φυσικούς τρόπους να προφυλάσσεται από τις αλλαγές τις θερμοκρασίας. Ένας απ’ αυτούς αφορά στη διαχείριση του λίπους: με την αλλαγή του καιρού και τις πρώτες πτώσεις της θερμοκρασίας, ο οργανισμός αυξάνει την παραγωγή και αποθήκευση λίπους, του «μονωτικού υλικού» του σώματος που μας προστατεύει από το κρύο. Παράλληλα, επειδή ο χειμώνας στη φύση συσχετίζεται με μικρότερη διαθεσιμότητα τροφής, το λίπος μπορεί να αποδίδει ενέργεια ως υλικό «βραδείας καύσης». Έτσι, με τον ερχομό του φθινοπώρου, η όρεξη για τροφές με υψηλή περιεκτικότητα σε υδατάνθρακες και λίπη μπορεί να κορυφωθεί –ειδικά συγκριτικά με τη μειωμένη πείνα που συσχετίζουν πολλοί με τον καύσωνα του καλοκαιριού– με αποτέλεσμα την αύξηση του σωματικού βάρους. Φαίνεται ότι η πολύπλοκη νευροβιολογία και φυσιολογία του μεταβολισμού αποτελεί ένα ρολόι καλά ρυθμισμένο ώστε να προσαρμόζεται σε κάθε συνθήκη, ακόμα κι αν αυτό προκαλεί αλλαγές στο σώμα μας που θέλουμε να καταπολεμήσουμε.
- Φθινόπωρο και αλλεργίες πάνε πακέτο
Οι αλλεργίες κατευθύνουν αυτόματα το μυαλό όλων στην άνοιξη και τη χαρακτηριστική αλλεργιογόνα της ουσία, τη γύρη. Όμως, η δυσμενής αντίδραση του οργανισμού που ακούει στο όνομα αλλεργία έχει κι άλλους συνήθεις υπόπτους. Μεταξύ αυτών η μούχλα που «ανθίζει» το φθινόπωρο, τα ακάρεα της σκόνης αλλά και οι μύκητες που αγαπούν την υγρασία και τους κλειστούς χώρους, όπως για παράδειγμα τις σχολικές αίθουσες που είναι κλειστές τους 3 μήνες του καλοκαιριού και υποδέχονται τους μαθητές κάθε Σεπτέμβριο. Έτσι, για πολλούς ανθρώπους όλων των ηλικιών η «επιστροφή στην πραγματικότητα» που συμβαίνει το φθινόπωρο συνοδεύεται δυστυχώς από ευερέθιστα μάτια, καταρροή και φτέρνισμα.
- Πέφτει η θερμοκρασία, πέφτει και το ανοσοποιητικό μας σύστημα;
Εκτός από τις αλλεργίες, η άμυνα του οργανισμού επηρεάζεται από το φθινόπωρο και με άλλους μηχανισμούς. Εξέχουσα θεωρείται η συμβολή της βιταμίνης D στο ανοσοποιητικό μας σύστημα, η οποία ως γνωστόν σχετίζεται αναλογικά με την έκθεση στον ήλιο. Το φθινόπωρο με τη μειωμένη ηλιοφάνεια και τις χαμηλότερες θερμοκρασίες που ωθούν τις κοινωνικές εκδηλώσεις σε εσωτερικούς χώρους ακόμα και τις πρωινές ώρες, τα επίπεδα της βιταμίνης D εμφανίζουν μείωση στους περισσότερους ανθρώπους. Η πτώση αυτή συνεπάγεται αποδυνάμωση του ανοσοποιητικού, κάνοντάς μας επιρρεπείς σε λοιμώξεις από ιούς και βακτήρια· μάχες εξ αρχής άνισες, δεδομένου ότι το κρύο από μόνο του δεν ευνοεί την άμυνα του οργανισμού και πολλοί μικροοργανισμοί «ακμάζουν» στις χαμηλές φθινοπωρινές και χειμερινές θερμοκρασίες.
- Λίγο φως, πολύς ύπνος
Η μειωμένη ηλιοφάνεια του φθινοπώρου δεν επηρεάζει μόνο το ανοσοποιητικό: έχει σαφή επίδραση και στον ύπνο. Ο οργανισμός μας λειτουργεί με κιρκάδιους ρυθμούς, δηλαδή με ένα βιολογικό ρολόι που επηρεάζεται από συγκεκριμένα ερεθίσματα, όπως το σκοτάδι, και προκαλεί αντιστοίχως ορισμένες αντιδράσεις, όπως η έκκριση μελατονίνης (υπναγωγός ορμόνη). Το καλοκαίρι, που οι μέρες είναι μεγαλύτερες και η έκθεσή μας στο φως περισσότερη, η αφύπνιση είναι ευκολότερη και ο ύπνος χρονικά λιγότερος. Κατ’ αντιστοιχία, το φθινόπωρο που οι μέρες μικραίνουν και το φως λιγοστεύει, πολλοί άνθρωποι δυσκολεύονται να ξυπνήσουν στις συνήθεις τους ώρες και βρίσκονται από νωρίς χαμένοι στην αγκαλιά του Μορφέα.
- “Why so S.A.D.?”
Η τελευταία –μα διόλου ασήμαντη– επιρροή του φθινοπώρου στον οργανισμό μας αφορά στη διάθεση και την ψυχολογία και βασίζεται, επίσης, στην έκθεση στο φως. Ο λόγος για την Εποχιακή Συναισθηματική Διαταραχή (Seasional Affective Disorder, SAD), μια διαταραχή της διάθεσης με καταθλιπτικά συμπτώματα που εμφανίζεται στην αλλαγή των εποχών προς τον χειμώνα και απέρχεται κατά την άνοιξη. Οι άνθρωποι που πάσχουν από SAD, εκτός από την πεσμένη ψυχολογία, μπορεί να εμφανίζουν ευερεθιστότητα, απώλεια ενδιαφέροντος για καθημερινές δραστηριότητες αλλά και διαταραχές στον ύπνο και την όρεξη. Η συσχέτιση με τη μειωμένη έκθεση στο φως είναι σαφώς τεκμηριωμένη, καθώς μέρος της θεραπευτικής προσέγγισης αυτής της διαταραχής αποτελεί η φωτοθεραπεία. Επισημαίνεται για άλλη μια φορά, λοιπόν, ότι ο ψυχισμός και οι σωματικές αλλαγές αποτελούν δύο όψεις του ίδιου νομίσματος και όταν προκύψει κάποια διαταραχή σε μια εξ αυτών, η αναζήτηση του αιτίου και του αιτιατού μπορεί να είναι πιο περίπλοκη απ’ όσο νομίζουμε.
Συμπερασματικά, καθώς υποδεχόμαστε το φθινόπωρο, είναι σημαντικό να είμαστε ενήμεροι για τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει η αλλαγή της εποχής στην υγεία μας και με την κατάλληλη φροντίδα να μπορούμε να κάνουμε αυτή τη μετάβαση όσο το δυνατόν πιο ομαλή και ευχάριστη. Η προσαρμογή σε νέες συνθήκες είναι μέρος της φυσικής ροής της ζωής και οφείλουμε πάντα να επιλέγουμε τρόπους για να φροντίσουμε το σώμα και το πνεύμα μας. Ας απολαύσουμε, λοιπόν, τη μαγεία του φθινοπώρου κι ας αδράξουμε την ευκαιρία για ανανέωση και ενίσχυση της ευεξίας μας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Sherwood Lauralee, Introduction to Human Physiology, Brooks/Cole, Cengage Learning, 2013
- As the Season Changes, How Do Our Bodies Respond?, Premier Medical Group, διαθέσιμο εδώ
- How Seasonal Changes Can Affect Your Body’s Metabolism, Humanitas University, διαθέσιμο εδώ
- How to manage fall allergies, Mayo Clinic, διαθέσιμο εδώ
