Του Γιώργου Τζεμίντιμπη,
Η αίγλη της παλιάς Αμερικής έφυγε, κι όμως εμείς είμαστε ακόμα φυλακισμένοι μέσα της. Έτσι θα μπορούσε κανείς να συνοψίσει, σε μια σειρά, τα πιστεύω της Lana del Rey, την ποιητική της, όπως αναλύθηκε σε προηγούμενα άρθρα (διαθέσιμα εδώ και εδώ). Ο Βασιλιάς «ζει και βασιλεύει και τον κόσμο κυριεύει», ενώ τα Χρήματά του είναι άφθονα, παραμένοντας όμως φυλακισμένα σε ένα χρυσό κλουβί, απ’ όπου η λύτρωση είναι αβέβαιη, στην καλύτερη περίπτωση, έως αδύνατη. «Η ελευθερία του ανοιχτού δρόμου, η καλοσύνη ενός ξένου», αξίες που τονίζει η καλλιτέχνιδα στο Ride, ένα άλλο της τραγούδι, μοιάζουν πια ξεπερασμένες. Η μονοκράτειρα του μεταμοντέρνου τρόπου ζωής, η ναυαρχίδα των ρεπουμπλικανικών αξιών φαίνεται να ’χει ξεπέσει, χάνοντας την άλλοτε ζωηρή της όψη. Η ζωή των Αμερικανών μιμήθηκε πολύ καλά την τέχνη που τους προβλήθηκε από το χολιγουντιανό σινεμά – κι η ζωή τους απέκτησε καινούριες δυσκολίες, αλλά, ίσως, και ένα νέο νόημα. Ένα νόημα που, δυστυχώς, εκπορεύεται πρώτα από το φαίνεσθαι, από την κατάρα του να ’ναι οι καλύτεροι σε όλα, που οδηγεί λίγους κι εκλεκτούς στην «τρέλα», στο να ονειρεύονται κάτι διαφορετικό από το συνηθισμένο, που κατ’ ανάγκη, στη χώρα των «αρίστων», θα νοηθεί ως παραφροσύνη.
Όλος αυτός ο τρόπος σκέψης διαγράφεται χαρακτηριστικά, για τον γράφοντα, στο παρόν μεταφρασμένο τραγούδι της Lana del Rey, το Gods and Monsters, ή αλλιώς Θεοί και Θεριά, το οποίο βρίθει αναφορών σε περασμένες εποχές. Αυτές τις αντιπαραβάλλει με τις δυσκολίες ενός ελευθερόφρονος Ποιητικού Εγώ στο σήμερα, ενός Εγώ που περνά μια μεγάλη οδύσσεια, ώσπου να βρει μια κάποια γαλήνη στο τέλος, αν και το ανήσυχο πνεύμα του παραμένει. Η Ποιήτρια, στεκόμενη απέναντι στα πράγματα, αναζητεί το αυθεντικό βίωμα, το γνήσιο αμερικανικό «είναι», κυρίως μέσα από τον Έρωτα. Η μετάφραση που ακολουθεί έχει χάσει, μάλλον, τη ρυθμικότητα του τραγουδιού στην αγγλική, αλλά ευελπιστούμε να διατηρεί το νόημά του αναλλοίωτο.
[Λος Άντζελες, Λος Άντζελες…
Στη χώρα των θεών και των θεριών
Ήμουν ένας άγγελος, που ζούσε στον κήπο του κακού
Αποτυχημένος, φοβισμένος, έκανα ό,τι είχα ανάγκη
Και σελάγιζα σαν αναμμένος φάρος
Εσύ όμως έχεις το φάρμακο που χρειάζομαι
Τη φήμη, το αλκοόλ, τον έρωτα, δώσ’ τα μου γουλιά γουλιά
Βάλε τα χέρια σου στη μέση μου, κάν’ το σιγά σιγά
Γιατί ο Θεός κι εγώ δεν τα ’χουμε καλά
Και τώρα τραγουδώ
Κανείς δεν θα μου πάρει την ψυχή
Ζω σαν τον Τζιμ Μόρισον
Φεύγω για ένα ταξίδι αγύριστο
Από μοτέλ σε μοτέλ και τραγουδάω
«Ναι ρε γαμώτο, δώστε το μου
Αυτό είναι ο Παράδεισος, αυτό στ’ αλήθεια λαχταράω:
Την αθωότητα χαμένη, τη χαμένη αθωότητα»
Στη χώρα των θεών και των θεριών
Ήμουν ένας άγγελος, που ’ψαχνε ένα γερό ταρακούνημα
Σαν άγνωστη γκρούπι που παρίστανε την τραγουδίστρια
Αφού η ζωή μιμείται την τέχνη
Εσύ όμως έχεις το φάρμακο που χρειάζομαι
Τη δόση μου, στείλ’ την απευθείας στην καρδιά
Καθόλου δε θέλω να ξέρω τι είναι καλό για μένα
Αφού ο Θεός πέθανε, και τι με νοιάζει πια
Κανένας…
Όταν μου μιλάς είναι σαν σκηνή από ταινία
Και χάνω τα λογικά μου
Γιατί η ζωή μιμείται την τέχνη
Σε ρωτάω: θα με κάνεις δικιά σου αν γίνω πιο όμορφη;
Αλλά εσύ μου αποκρίνεσαι:
Η ζωή δεν είναι τόσο δύσκολη
Κανένας…]
Το τραγούδι αυτό, με πολλά ποιητικά στοιχεία, τοποθετείται «μεταφυσικά» στο Λος Άντζελες, στην «Πόλη των Αγγέλων» (όπως είχε ιδρυθεί από τους Ισπανούς χάριν της Παναγίας, της Κυράς των Αγγέλων – σημειωτέον ότι, ήδη σε προηγούμενο άρθρο, έγινε αναφορά στην Παναγία, η οποία, για την καλλιτέχνιδα, αποτελεί μια από τις πολλές περιπτώσεις που τα «Χρήματα» παγιδεύτηκαν από έναν «Βασιλιά», η γυναίκα από έναν άντρα). Το Λος Άντζελες, μ’ όλη του την αίγλη, τη μαγεία των ακρογιαλιών, τους ψηλούς φοίνικες, την κόκκινη γέφυρα, το λαμπρό Χόλιγουντ, αποτελεί για τη Lana Del Rey ένα πραγματικό τοπίο, που λαμβάνει μεταφυσικά ένα επίχρισμα ποιητικό. Σε αυτό δεν θα διαφοροποιηθεί από πολλούς ποιητές, που λαμβάνουν ένα τοπίο και το μεταμορφώνουν, το μετουσιώνουν μέσα από την τέχνη τους σε μια οντότητα πλήρη συμβολισμών και νοημάτων – δεν μπορούμε να αρνηθούμε ότι, τουλάχιστον σε αυτήν την περίπτωση, η Del Rey φέρνει κατά νου τον δικό μας Ελύτη, με το Αιγαίο του, το οποίο, όσο και να υπάρχει όντως, συμβολίζει πολλά περισσότερα πέρα από ένα απλό αρχιπέλαγος. Το Λος Άντζελες, λοιπόν, είναι η χώρα των θεών και των θεριών, μια μικρογραφία της Αμερικής, που αποτελεί μικρογραφία του «είναι» του δυτικού κόσμου. Ειδικά, όμως, από τη στιγμή που στην πόλη αυτή βρίσκονται τα στούντιο του Χόλιγουντ, καταλαβαίνουμε ότι εκεί πλάθεται και το «φαίνεσθαι» της ανθρωπότητας.
Γνωρίζουμε, ωστόσο, πόσο καλά η ανθρωπότητα αρέσκεται στο να καταδιώκεται από παλιούς της «δαίμονες». Οι επόμενοι στίχοι του τραγουδιού έχουν βιβλικές συνυποδηλώσεις: ορίζουν την Αμερική, όπως ο Θεός όρισε τον Κήπο των πρωτόπλαστων, οι οποίοι παρ’ όλα αυτά αμάρτησαν. Δεν ήταν σπάνια τα αφηγήματα, ακόμη και τώρα, των Αμερικανών ότι ο Θεός τούς εξέλεξε ανάμεσα σε όλους τους λαούς για να κάνει εκεί τη χώρα του, τη χώρα της ελευθερίας, της δημοκρατίας, κ.ο.κ. Σε αντίθεση, όμως, με το ρομαντικό τοπίο μιας Νέας Εδέμ στη Νέα Γη, η Lana del Rey βρίσκει απλώς μια χώρα από θεούς και θεριά. Ο πληθυντικός στη χρήση των δύο ονομάτων (θεών και θεριών) έχει αναμφίβολα βιβλικό υπόβαθρο, αφού ο Θεός στην Παλαιά Διαθήκη, όποτε αναφέρεται σε άλλες θεότητες, των γειτόνων του Ισραήλ, χρησιμοποιεί τον πληθυντικό και, φυσικά, το μικρό «θ», αφού πρόκειται για ήσσονα πλάσματα, «θεριά» ενδεχομένως. Η Αμερική είναι, λοιπόν, η χώρα των μικρών θεών, ανθρώπων που ζουν ελεύθεροι σαν τους θεούς, αλλά παραμένουν θηρία εξαιτίας όσων κάνουν και, κυρίως, όσων αναγκάζουν τους άλλους, τους «αθώους» να κάνουν. Η ποιήτρια πλάθει, έτσι, εξαρχής μια εικόνα απατηλής Εδέμ, εκεί όπου κατοικούν όσοι παραστράτησαν από τον αρχικό τους προορισμό, να υποτάσσονται στο θέλημα του Θεού, που συμβολίζει την αθωότητα, την αγνότητα και την Ηθική. Εκείνοι κατάντησαν απλά θεριά.
Η Ποιήτρια, έτσι, στο κέντρο του κόσμου, απέναντι στην πραγματικότητα που βρίσκει έτοιμη κι απογοητευτική, είναι «άγγελος», δηλαδή πλάσμα που φέρει τη βούληση του Θεού, πέρα από τα όρια της ανθρώπινης δράσης, πέρα από τα όρια της αμαρτίας. Οι πράξεις των αγγέλων είναι σύμφωνες πάντοτε με το θέλημα του Κυρίου, ο οποίος, όπως είπαμε, συμβολίζει την Ηθική, την πέρα από τα ανθρώπινα ευρισκόμενη. Όλο το υπόλοιπο τραγούδι αποτελεί εξέταση της αμερικανικής Ηθικής, όπως τη βιώνει ο άγγελος-ποιητής.
Η βιβλική ιστορία διηγείται, άλλωστε, ότι ο Θεός, αφού εκδίωξε τον Αδάμ και την Εύα από τον Επίγειο Παράδεισο, τον περιέφραξε και έθεσε φύλακα έναν άγγελο με πύρινο σπαθί· αλλά και το Ευαγγέλιο (η είδηση για τον Επουράνιο Παράδεισο) ανακοινώνεται στην Παναγία από τον αρχάγγελο Γαβριήλ. Είναι αξιοσημείωτο, δε, ότι στο μικρό φιλμ Tropico, στο οποίο περιλαμβάνονται πολλά τραγούδια του άλμπουμ της Del Rey Paradise, οι τρεις θηλυκές μορφές που πρωταγωνιστούν είναι η Εύα, η Παναγία και μία σύγχρονη Λατίνα στρίπερ. Συνεπώς, από τον τίτλο κιόλας του άλμπουμ, από τους χαρακτήρες της συνοδευτικής ταινίας, και ήδη από τους πρώτους στίχους του τραγουδιού που αναλύουμε τίθενται τα βιβλικά θεμέλια της υπόλοιπης αφήγησης, που βρίσκουν την Ποιήτρια ως έναν ξεπεσμένο άγγελο στον «κήπο του κακού» – στη Γη, δηλαδή, μετά το προπατορικό αμάρτημα, και ειδικά στην Αμερική, που αποτελεί το παραδείσιο προσωπείο του σύγχρονου ανθρώπινου πολιτισμού, όπου ελλοχεύουν, βέβαια, δυνάμεις σκοτεινές.
Γνωρίζουμε ότι ο καρπός της αμαρτίας στην Εδέμ προερχόταν από το Δέντρο της Γνώσης του Καλού και του Κακού· ο άνθρωπος, ίσως ειδικά ο Αμερικανός, γνώρισε το καλό, τα περασμένα μεγαλεία μιας Αμερικής με αξίες, αλλά το απαρνήθηκε για χάρη του κακού. Και υπό την πίεση της Ανάγκης, μέχρι και η Ποιήτρια, αυτός ο «άγγελος», χάνει την Αιδώ της, και καταλήγει «αποτυχημένος, φοβισμένος», που έκανε ό,τι είχε ανάγκη, αλλά ξεχώριζε από όλους τους άλλους σαν ένας φάρος μες στη σκοτεινή θάλασσα. Η περίπτωση της τραγουδίστριας είναι, λοιπόν, χαρακτηριστική των ποιητικών ανθρώπων που δεν μπορούν να σωπάσουν, αλλά με τον βίο τους, κι ας μην το ξέρουν αρχικά, κραυγάζουν το μέλλον. Η Ποιήτρια θα κληθεί να βιώσει την Ηθική του καιρού της, χαμένη αρχικά στο Λος Άντζελες, στον «κήπο του κακού», που δε θα μπορέσει, όμως, να την κρατήσει δέσμια για πολύ. Το πώς θα ξεφύγει, παρ’ όλες τις δυσκολίες, διαφαίνεται στη συνέχεια του τραγουδιού, που θα είναι θέμα επόμενης ανάλυσης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Gods & Monsters, genius.com, διαθέσιμο εδώ
