Της Βερονίκης Στεριώτη,
Στο Α’ μέρος αναφορικά με τα αλυτρωτικά κινήματα του 19ου αιώνα, αναλύθηκε πρωτίστως η Ελληνική Επανάσταση, ως ένα από τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα κινημάτων της Ευρώπης, μαζί με την Ιταλική Ενοποίηση (Risorgimento), καθώς και την εξέλιξη του Γερμανικού Εθνικισμού, το 1870. Αξιοσημείωτη είναι, ωστόσο, η τοποθέτηση σε δύο ακόμη εξίσου σημαντικά γεγονότα αλυτρωτικών κινημάτων: Το Σερβικό Αλυτρωτικό Κίνημα και το Ρουμανικό Εθνικιστικό Κίνημα.
Το Σερβικό Αλυτρωτικό Κίνημα (επίσης γνωστό και ως Εθνικό Κίνημα της Μεγάλης Σερβίας), είχε ως στόχο την απελευθέρωση των Σέρβων οι οποίοι βρίσκονταν υπό την κυριαρχία, κυρίως, της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Αυστροουγγαρίας και την συγκέντρωση αυτών σε ένα ενιαίο σερβικό κράτος. Το κίνημα αυτό, διαμορφώθηκε κατά τον 19ο έως και τον 20ο αιώνα και διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των πολιτικών και στρατιωτικών εξελίξεων στα Βαλκάνια. Από τον 14ο αιώνα η Σερβία βρισκόταν υπό τον οθωμανικό ζυγό, η παρακμή όμως της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και οι επιρροές του ευρωπαϊκού εθνικισμού, στις αρχές του 19ου αιώνα, οδήγησαν σε εξεγέρσεις. Οι Σέρβοι πλέον επιδίωκαν την απελευθέρωσή τους από τους Οθωμανούς και την ίδρυση ενός ανεξάρτητου κράτους.
Η πρώτη σοβαρή προσπάθειά τους για αυτονομία ξεκίνησε το 1804, υπό την ηγεσία του Καραγιώργη (Κάρα Τζόρτζε). Αφού επέτυχαν, κατάφεραν να οργανώσουν μια ανεξάρτητη Σερβική Διοίκηση, η οποία όμως κατεστάλη, το 1813, από τους Οθωμανούς. Μετά την αποτυχία της πρώτης εξέγερσης, οι Σέρβοι εξεγέρθηκαν ξανά το 1815 υπό τον Μίλο Ομπρένοβιτς. Αυτή κατέληξε σε συμφωνία με τους Οθωμανούς και, κατ’ επέκταση, στην ίδρυση του Πριγκιπάτου της Σερβίας. Αυτό αναγνωρίστηκε ως αυτόνομο κράτος, υπό την επικυριαρχία πάντα, της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Παρ’ όλα αυτά, η επίσημη αναγνώριση της ανεξαρτησίας, πραγματοποιήθηκε το 1878, με τη Συνθήκη του Βερολίνου. Έτσι, η Σερβία αναγνωρίστηκε ως ανεξάρτητο κράτος και έχοντας πλέον αποκτήσει την ανεξαρτησία της, η ίδια επικεντρώθηκε στην επέκταση των εδαφών της, προσπαθώντας να ενσωματώσει σερβικούς πληθυσμούς που ζούσαν σε γειτονικές περιοχές υπό οθωμανική ή Αυστροουγγρική κυριαρχία. Στον Πρώτο Βαλκανικό Πόλεμο, το 1912, κατέλαβε το Κοσσυφοπέδιο και ορισμένα τμήματα της Μακεδονίας, ενώ στον Δεύτερο, το 1913, πολέμησε κατά της Βουλγαρίας και κατάφερε να διατηρήσει και να ενισχύσει τα κεκτημένα της.
Το Σερβικό Αλυτρωτικό Κίνημα, είχε επίσης σημαντική συμβολή στην έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Μετά την δολοφονία του Αρχιδούκα Φραγκίσκου Φερδινάνδου της Αυστρίας από τον Σέρβο εθνικιστή Γκαβρίλο Πρίντσιπ, ακολούθησε η έναρξη του πολέμου, μαζί με την ενίσχυση της Μαύρης Χειρ (Crna Ruka). Αυτή αποτελούσε μια μυστική σερβική εθνικιστική οργάνωση που επεδίωκε την ένωση όλων των Σέρβων σε ένα ενιαίο κράτος. Μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ιδρύθηκε το Βασίλειο των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων (η σημερινή Γιουγκοσλαβία). Η Σερβία αποτελούσε πλέον τον κεντρικό πυλώνα αυτού του πολυεθνικού κράτους, το οποίο ικανοποίησε σε μεγάλο βαθμό τις αλυτρωτικές φιλοδοξίες και επιδιώξεις της, καθώς ένωσε πολλούς από τους σλαβικούς λαούς των Βαλκανίων κάτω από την ίδια πολιτική οντότητα. Γενικότερα, η βασική ιδέα πίσω από το κίνημα αυτό του Σερβικού Αλυτρωτισμού, ήταν η δημιουργία μιας «Μεγάλης Σερβίας», βασιζόταν στον εθνικισμό και στον πόθο για ελευθερία και αυτοδιάθεση. Οι Σέρβοι εθνικιστές διέκριναν τη Σερβία ως «ηγέτη» των σλαβικών λαών της περιοχής, ενώ είναι γνωστό πως το κίνημά τους είχε τόσο πολιτικές, όσο και στρατιωτικές διαστάσεις.
Συνοψίζοντας, το Σερβικό Αλυτρωτικό Κίνημα αποτέλεσε ένα από τα σημαντικότερα εθνικά κινήματα των Βαλκανίων και άφησε βαθιά σημάδια στην κοινωνική και πολιτική δομή της περιοχής. Οι εθνικιστικές του ιδέες επηρέασαν καθοριστικά την εξέλιξη της σύγχρονης Σερβίας, καθώς και των σχέσεών της με τους γείτονές της.
Περνώντας στο Ρουμανικό Εθνικιστικό Κίνημα, είναι απαραίτητο να τονιστεί πως αυτό ήταν από μόνο του μια συντονισμένη προσπάθεια για την αφύπνιση της εθνικής συνείδησης. Συγκεκριμένα, πρόκειται για την ενοποίηση των ρουμανικών εδαφών και την απόκτηση και της δικής τους ανεξαρτησίας από την Οθωμανική Αυτοκρατορία και την Αυστροουγγρική κυριαρχία. Στόχος αυτού, ήταν επίσης η δημιουργία ενός εθνικού κράτους που θα απαρτιζόταν από όλους τους Ρουμάνους, οι οποίοι μέχρι τότε ζούσαν στη Βλαχία, τη Μολδαβία, αλλά και τη Τρανσυλβανία. Σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να τονιστεί πως, στις αρχές του 19ου αιώνα, οι τρεις αυτές περιοχές, αποτελούσαν ηγεμονικά κρατίδια υπό την ηγεσία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας οι πρώτες δύο, και της Αυστροουγγαρίας η τελευταία. Στις αρχές του 19ου αιώνα, εμφανίστηκαν οι πρώτοι διανοούμενοι και ηγέτες που επιδίωξαν να αφυπνίσουν την εθνική συνείδηση των Ρουμάνων και να προωθήσουν ταυτόχρονα, την ιδέα της ενοποίησης. Τέτοιες προσωπικότητες ήταν ο Γκεόργκε Λαζάρ και ο Ιον Χελιάδε Ρεντουλέσκου. Οι ίδιοι, έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην διάδοση των ιδεών της ρουμανικής εθνικής ταυτότητας μέσω της εκπαίδευσης και του τύπου.
Το 1859, έλαβε χώρα η πρώτη μεγάλη επιτυχία του Ρουμανικού Εθνικιστικού Κινήματος. Οι Ρουμάνοι κατάφεραν να πετύχουν την ένωση της Μολδαβίας και της Βλαχίας, υπό τον Αλέξανδρο Ιωάννη Κούζα. Αυτή η ένωση είναι ευρύτερα γνωστή ως η Ένωση των Παραδουναβίων Ηγεμονιών και ήταν το πρώτο βήμα προς την ενοποίηση και των υπολοίπων. Ο Κούζα, στο μεταξύ, κατάφερε να αναδειχθεί σε ηγέτη και των δύο περιοχών, μέσα από μια σειρά διπλωματικών χειρισμών και δημοφιλίας και να κυβερνήσει ως ηγεμόνας, μέχρι και το 1866. Κατά την διάρκεια της ηγεμονίας του, προσπάθησε να προωθήσει φιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις και να εδραιώσει την ένωση των δύο περιοχών. Εν τέλει, το Ρουμανικό Εθνικιστικό Κίνημα, πέτυχε την κατάκτηση της ανεξαρτησίας του από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, κατά τον Ρωσοτουρκικό Πόλεμο του 1877-1878, όπου συμμάχησε με την Ρωσία. Κατέκτησε, επίσημα την αναγνώρισή του, στο Συνέδριο του Βερολίνου το 1878. Όντας πλέον ανεξάρτητο βασίλειο και με τον Κάρολο Α΄ της Ρουμανίας ως πρώτο βασιλιά, στόχευσε αμέσως προς την ενοποίηση με την Τρανσυλβανία. Το κρίσιμο σημείο για την επίτευξη αυτού του στόχου ήρθε με το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και με την κατάρρευση της Αυστροουγγαρίας το 1918. Το γεγονός αυτό, ακολούθησε η ένωση της Τρανσυλβανίας με την Ρουμανία, στις 1 Δεκεμβρίου 1918, στη Συνέλευση στην πόλη Άλμπα Ιούλια. Το γεγονός καθ’ εαυτό, γιορτάζεται κάθε χρόνο ως Ημέρα της Μεγάλης Ενοποίησης. Με την ένωση αυτή, η Ρουμανία πέτυχε τον στόχο της ενοποίησης των εδαφών, αλλά και του πληθυσμού της σε ένα ενιαίο κράτος που περιλάμβανε πλέον τη Βλαχία, τη Μολδαβία, τη Δροβουτσά και τέλος, φυσικά, την Τρανσυλβανία.
Καθίστανται, λοιπόν, σαφές πως το Ρουμανικό Εθνικιστικό Κίνημα οδήγησε στην δημιουργία της σύγχρονης Ρουμανίας και ταυτόχρονα, καθόρισε την πολιτική και κοινωνική εξέλιξη της χώρας. Η επιτυχής ενοποίηση των εδαφών της, μαζί με την κατάκτηση της ανεξαρτησίας της, αποτελούν ιστορικά ορόσημα που συνέβαλαν στη σταθερότητα και ανάπτυξη της χώρας κατά τον 20ο αιώνα. Πλέον, η ημέρα της ενοποίησης της Τρανσυλβανίας με την Ρουμανία, θεωρείται η σημαντικότερη εθνική γιορτή της χώρας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Εθνικά Κινήματα στην Νοτιοανατολική Ευρώπη, ebooks.edu.gr, διαθέσιμο εδώ
- Σπυρίδων Σφέτας, Διαβαλκανικές Σχέσεις: Σερβία και Γιουγκοσλαβία-Ελλάδα, media.ems.gr, διαθέσιμο εδώ
- Τρανσυλβανία, wikipedia.org, διαθέσιμο εδώ
