Της Γεωργίας Καρυώτη,
Περίπου πριν από τρεις αιώνες, τα παραμύθια άρχισαν να καταλαμβάνουν κεντρική θέση στην παιδική λογοτεχνία, χάρη σε συγγραφείς όπως ο Charles Perrault, οι αδερφοί Grimm, ο Hans Christian Andersen και άλλοι, μεταφέροντας μέσα στον χρόνο ιστορίες γεμάτες φαντασία, αλλά και πολλές άλλες εμπνευσμένες από την πραγματικότητα. Στην αρχή, τα παραμύθια αποτελούσαν εναλλακτικές εκδοχές επικών ποιημάτων, ιστοριών και μύθων που διηγούνταν μεταξύ τους οι ενήλικες για να ψυχαγωγηθούν, καθώς το περιεχόμενό τους πολλές φορές περιλάμβανε σκληρά και ακατάλληλα για παιδιά στοιχεία. Οι αφηγήσεις αυτές τροποποιήθηκαν από τους συγγραφείς ανά τα χρόνια, περνώντας από γενιά σε γενιά και αφήνοντας τελικά ανεξίτηλο το αποτύπωμά τους στον κόσμο των παιδικών και όχι μόνο αναμνήσεων.
Οι ιστορίες που κρύβονται πίσω από τις εικόνες των παιδικών βιβλίων και των γνωστών ταινιών της Disney δεν ταιριάζουν παρά μόνο στα βασικά στοιχεία των αφηγήσεων, όπως και στον «σκοπό» της μετάδοσης ηθικών μηνυμάτων. Ωστόσο, αν σκεφτεί κανείς το περιεχόμενο των ταινιών και των βιβλίων από μόνο του μπορεί να θεωρηθεί «ζοφερό» για τους μικρούς αναγνώστες. Λόγου χάρη, το παραμύθι του μικρού ελαφιού Bambi, που χάνει τη μητέρα του από έναν κυνηγό, αποτυπώνει ένα τραγικό γεγονός, το οποίο μπορεί να προκαλέσει θλίψη και φόβο στα παιδιά. Αντιστοίχως, το παραμύθι Χάνσελ και Γκρέτελ με την κακιά μάγισσα που τρώει παιδιά. Παρ’όλα αυτά, οι πραγματικές εκδοχές των ιστοριών οδηγούν σε εντελώς διαφορετικές εκβάσεις έως και «θριλερικού» επιπέδου. Σχεδόν σε όλα τα κλασσικά παραμύθια, οι πρώτες αφηγήσεις περιγράφουν συνθήκες βάναυσες για τους χαρακτήρες, ενώ σε άλλα, όπως στην Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων, κρύβονται σκοτεινά μηνύματα ή ερμηνείες πίσω από τις περιπέτειες των πρωταγωνιστών. Ενδεικτικά παραδείγματα παραμυθιών, που θα αναφερθούν παρακάτω, είναι η Σταχτοπούτα, η Χιονάτη και οι Επτά Νάνοι, η Ποκαχόντας και η Παναγιά των Παρισίων.
Ένα από τα πιο γνωστά παραμύθια αποτελεί η Σταχτοπούτα, η ορφανή κοπέλα που έχει μετατραπεί σε δούλα της κακιάς μητριάς της, όπου με τη βοήθεια της νεραϊδονονά της καταφέρνει να πάει στον βασιλικό χορό και να γνωρίσει τον πρίγκιπα. Το αιώνιο γυάλινο γοβάκι που αφήνει πίσω της, βοηθάει τον πρίγκιπα να τη βρει τις επόμενες μέρες με την αυλαία να κλείνει στον χαρούμενο γάμο τους. Στις διάφορες εκδοχές της εν λόγω ιστορίας, ένα μακάβριο τέλος συναντά τις κακιές αδερφές και τη μητριά της, οι οποίες τυφλώνονται από περιστέρια. Ωστόσο, υπάρχει μια έξτρα φρικτή λεπτομέρεια, σύμφωνα με την οποία η μητριά, προσπαθώντας να πείσει τον πρίγκιπα ότι το γοβάκι ανήκει σε μια από τις δύο κόρες της, αναγκάζει την πρώτη να κόψει το δάχτυλο της, για να χωρέσει και στη δεύτερη να κόψει τη φτέρνα της. Η Χιονάτη κατά τη Disney είναι μια μικρή πριγκίπισσα που έχει καταφύγει στο δάσος σε ένα μικρό σπίτι επτά νάνων, λόγω της κακιάς μητριάς της, η οποία θέλει να την σκοτώσει. Προκειμένου να πετύχει τον σκοπό της την δηλητηριάζει με αυτό το διάσημο κόκκινο μήλο, που την οδηγεί σε αιώνιο ύπνο, από τον οποίο την απελευθερώνει το φιλί ενός πρίγκιπα. Στην πρώτη μορφή του παραμυθιού το happy end δεν κλείνει μόνο με τη σωτηρία της Χιονάτης αλλά με τον γάμο της, στον οποίο η κακιά μητριά αναγκάζεται να χορέψει με ένα ζευγάρι καυτών σιδερένιων παπουτσιών μέχρι θανάτου.
Η δημοφιλής ιστορία της Ποκαχόντας παρουσιάζει τη ρομαντική ιστορία του ανεκπλήρωτου έρωτά της με τον Άγγλο λοχαγό και εξερευνητή John Smith, ο οποίος με το πλήρωμα του στην αναζήτηση του Νέου Κόσμου για χρυσό συναντούν τη φυλή Πουατάν, στην οποία ανήκει η πρωταγωνίστρια. Στην πραγματικότητα δεν υπήρξε ερωτικό ειδύλλιο ανάμεσα σε αυτούς τους δύο, ενώ φημολογείται ότι η Ποκαχόντας πρόκειται για αληθινή προσωπικότητα, την οποία Βρετανοί εξερευνητές απήγαγαν και κακοποίησαν. Σε μια άλλη ερμηνεία της ιστορίας η Ινδιάνα αιχμαλωτίστηκε πάλι από Βρετανούς, οι οποίοι τη μετέφεραν αναγκαστικά στην Αγγλία και την παρουσίαζαν ως ένα «παράδειγμα εκπολιτισμού». Στο μυθιστόρημα του Victor Hugo ο Κουασιμόδος είναι ένας κωδωνοκρούστης με παραμορφωμένη μορφή στην Παναγιά των Παρισίων, ο οποίος έχει μεγαλώσει με τον κακό αρχιδιάκονο Φρόλο. Ο Κουασιμόδος ερωτεύεται την τσιγγάνα Εσμεράλδα, αποδεχόμενος τον έρωτα της για κάποιον άλλο, την οποία σώζει από τον κακό αρχιδιάκονο και αναγνωρίζεται ως ήρωας. Στην ταινία όλοι ζουν καλά και εμείς καλύτερα, ωστόσο στην κανονική έκδοση ο Φρόλο σκοτώνει την Εσμεράλδα, με τον Κουασιμόδο να θρηνεί πάνω από τον τάφο της μέχρι να πεθάνει από ασιτία.
Οι σκοτεινές αυτές αφηγήσεις με τις αρκετές παραλλαγές του, πέρα από έκπληξη προκαλούν ενδιαφέρον για το πνεύμα της εποχής μέσα στο οποίο δημιουργήθηκαν. Επίσης, γίνονται αντιληπτές διάφορες επιρροές των πραγματικών εκδοχών στη σύγχρονη κουλτούρα, όπως στις ταινίες τρόμου. Με λίγα λόγια, καθώς εντρυφούμε στις κρυφές γωνιές των παραμυθιών αναγνωρίζουμε τις πολιτιστικές αξίες αλλά και τις σκληρές κοινωνικές προκλήσεις που επικρατούσαν…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- 10 Fairy Tales That Are Way Darker Than You Realized as a Kid, people.howstuffworks.com, διαθέσιμο εδώ
- Φόνοι, διαμελισμοί, μακάβρια μνήματα, βασανιστήρια κρύβονται πίσω από τα παραμύθια της Ντίσνεϋ. Οι αληθινές ιστορίες είναι ακατάλληλες για μικρά παιδιά, mixanitouxronou.gr, διαθέσιμο εδώ
- The dark original stories behind Disney films, panmacmillan.com, διαθέσιμο εδώ
