Της Σόνιας Βαλαβανίδη,
Αν επιτρέψουμε στις αναμνήσεις μας να ξεχυθούν από τα συρτάρια του μυαλού μας, θα συνειδητοποιήσουμε πως το εκπαιδευτικό σύστημα απέτυχε στη διαμόρφωση ατόμων με ορθή σκέψη και κριτική ικανότητα. Ξεφυλλίζοντας τα τετράδια της Έκθεσης, στέκεται αδύνατον να μην παρατηρήσουμε τις διορθώσεις των δασκάλων μας στα λάθη της γραμματικής. Η ανάγκη του συστήματος να πλάσει προσωπικότητες που απλώς πρέπει να αφομοιώνουν κανόνες γραμματικής και συντακτικού, χωρίς όμως ποτέ να αναλογίζονται τη βαρύτητα της γλωσσικής έκφρασης σε κάθε πτυχή της ζωής, κρίνεται σίγουρα μη επαρκής. Πρωταρχικό μέλημα της εκπαιδευτικής κοινότητας, συνίσταται η ενημέρωση των μαθητών για τη μεταβλητότητα και τη διαρκή εξέλιξη της γλώσσας. Δεν είναι καθόλου αυτονόητο, πως οι μαθητές κατανοούν την πλαστικότητα της γλώσσας που προσαρμόζεται στις κοινωνικές ανάγκες της εποχής και το γεγονός ότι η γλώσσα συνιστά και φορέα στερεοτύπων. Τα κατάλοιπα της κοινωνίας του παρελθόντος, πλήττουν μέχρι σήμερα και οι νέοι δεν είναι σε θέση να το αντιληφθούν.
Η πιο ουσιαστική βοήθεια που μπορεί να προσφέρουν οι εκπαιδευτικοί για τη βαθύτερη κατανόηση της μητρικής μας γλώσσας, είναι να τονίσουν πως η γραμματική αποτυπώνει μια συγκεκριμένη περίοδο της γλωσσικής εξέλιξης και προφανώς μπορεί να υπάρξουν τροποποιήσεις. Ταυτόχρονα, οφείλουν να ξεκαθαρίσουν ότι η γλώσσα γίνεται όχημα είτε αναπαραγωγής στερεοτύπων είτε αποσόβησής τους. Ωστόσο, ο σεξιστικός λόγος είτε εκφέρεται από εμάς είτε από άλλους πολλές φορές δεν γίνεται αντιληπτός. Οι λεπτές γραμμές γίνονται ορατές μόνο όταν συλλογικά αρχίσουμε να συζητάμε για αυτή την ύπουλη μορφή βίας. Η συζήτηση, η παρατήρηση του λόγου μας σε καθημερινή βάση και η εμβάθυνση της σκέψης αποτελούν τα κατάλληλα εργαλεία για την εξάλειψη του γλωσσικού σεξισμού. Αρκεί να παρατηρήσουμε πως στη γλώσσα μας χρησιμοποιούμε αρσενικές καταλήξεις για επαγγελματικούς κλάδους ακόμα και όταν αναφερόμαστε σε γυναίκες όπως π.χ. ο γιατρός-η γιατρός, ο βουλευτής-η βουλευτής, ο μηχανικός-η μηχανικός. Αυτές οι καταλήξεις συνιστούν κατάλοιπο μιας εποχής, όπου το γυναικείο δυναμικό βρισκόταν σε αδράνεια απασχολημένο με τις οικιακές εργασίες. Όμως, η βιομηχανική επανάσταση άλλαξε τα κοινωνικά δεδομένα, οπότε ίσως είναι η ώρα να αλλάξουμε και εμείς. Ακόμη και το γεγονός, ότι χρησιμοποιούμε τη λέξη άνθρωπος για να αναφερθούμε στα φύλα ή ότι αναφερόμαστε σε γυναίκες με το επίθετο θηλυκός σε συνδυασμό με κάποιο αντρικό όνομα για να αναδείξουμε τη σπουδαιότητά τους αποτυπώνει την πατριαρχική δομή της κοινωνίας, όπου μέτρο αναφοράς είναι και θα παραμείνει ο άντρας. Επίσης, φράσεις του τύπου «γυναίκα είσαι», «πήγαινε να πλύνεις κανένα πιάτο», «οι γυναίκες είναι υστερικές» αποτελούν στερεοτυπικές αντιλήψεις που προωθεί το πατριαρχικό σύστημα μέσω της γλώσσας, με στόχο την αποδυνάμωση της γυναικείας φωνής που διεκδικεί ορατότητα.
Η συνειδητοποίηση της χρήσης σεξιστικής γλώσσας που ύπουλα βρίσκει καταφύγιο στις κόχες της καθημερινότητάς μας λειτουργεί ως έρεισμα για την εξάλειψή της. Έπεται, η αλλαγή των καταλήξεων όταν αυτές υποβιβάζουν τη γυναικεία υπόσταση. Δεν πρέπει να μας ανησυχεί πως η λέξη γιατρίνα —βουλεύτρια ή βουλευτίνα—, μηχανικίνα μπορεί να μην αποτελεί το ορθότερο γραμματικό τύπο. Επιπλέον, κρίνεται απαραίτητο να εξαγνίσουμε τον γλωσσικό μας κώδικα από κάθε σεξιστική έκφραση και αυτό δεν απαιτεί μόνο τη μη χρήση ορισμένων λέξεων προσβλητικών για τη γυναικεία χειραφέτηση, αλλά ουσιαστικά εκρίζωση του πατριαρχικού τρόπου σκέψης που διοχετεύετε στην κοινωνία μέσα από τον λόγο.
Ο λεκτικός τρόπος έκφρασης λειτουργεί ως γέφυρα του εαυτού μας με τους άλλους. Ο πολιτισμικός πυρήνας ισχυροποιείται μέσα από αυτόν, τα συναισθήματα που μας διακατέχουν αποκτούν υπόσταση στον λόγο μας και γίνονται κοινό κτήμα. Ωστόσο, φαντάζει ουτοπικό να μην αποδεχόμαστε τις ιδεολογικές και κοινωνικές αποχρώσεις του και κυρίως ανόητο να μην κατανοούμε τη βαθύτερη σημασία του για το οικοδόμημα της κοινωνίας θεωρώντας τις ιδέες αυτές πηγή φεμινιστικού παροξυσμού. Η γλώσσα μας καθρεφτίζει την εποχή του χτες, διαμορφώνει την εποχή του σήμερα και προετοιμάζει την εποχή του αύριο. Ας είμαστε, λοιπόν, πιο συνειδητοποιημένοι.
