Γλωσσικές αλλαγές λόγω κατακτήσεων και μετακίνησης πληθυσμών στον Μεσαίωνα (Μέρος Β’)

Του Λάμπρου Κουρή,

Στο προηγούμενο μέρος του άρθρου, αναφέρθηκαν οι περισσότερες ομάδες γλωσσών της Ευρώπης. Σε αυτό το άρθρο, θα αναφέρουμε λίγα πράγματα ακόμα για τις τουρκικές γλώσσες, την ουγγρική και για τους ανατολικούς σλάβους και θα τα πάρουμε με τη σειρά που γράφονται στον πρόλογο.

Οι τουρκικές γλώσσες βρίσκονται σε έναν ευρύ χώρο μεταξύ ανατολικής Ευρώπης και κεντρικής και βόρειας Ασίας. Από τη νοτιοανατολική Ευρώπη, μέχρι το Σινικό Τείχος. Χωρίζονται σε Ογουζικές, Κιπτσακικές, Ουιγουρικές και Σιβηρικές. Η πρώτη ομάδα βρίσκεται στα Βαλκάνια, στη βόρεια Κύπρο, στην Ανατολία και Αζερμπαϊτζάν. Τούρκοι υπάρχουν και στη Μολδαβία, οι λεγόμενοι Γκαγκαούζοι. Στην ίδια ομάδα ανήκουν και οι Τούρκοι του βορειοανατολικού Ιράν και του Αφγανιστάν. Στις Κιπτσακικές γλώσσες ανήκουν τα Καζαχικά, τα οποία βρίσκονται και στην επαρχία Σινκιάνγκ της βορειοδυτικής Κίνας, τα Καρακαλπακικά, τα Νογκάϊ της Κιρκασίας και του Νταγκεστάν και τα Κυργυζικά κ.α., όπως τα Μπασκίρ και τα Ταταρικά της Κριμαίας. Στην τρίτη ομάδα ανήκουν τα Ουζμπεκικά. Σε αυτή την ομάδα ανήκουν και κάποιες διάλεκτοι στις πόλεις Χοτάν, Ακσού, Κασγκάρ, Τουρφάν και Γιαρκάνδη της Κίνας. Στην τελευταία ομάδα ανήκουν τα τουρκικά της Γιακουτίας (υποκείμενο της Ρωσίας) και τα τουρκικά της Τούβα (Ρωσία και Μογγολία), όπως και τα Αλταϊκά, Λεμπέντ, Τελεούτ, Τελένγκ κ.α. Οι λαοί που μιλούσαν τουρκικές γλώσσες κατά το Μεσαίωνα, μετακινούνταν συχνά, για διάφορους λόγους. Η μετακίνηση των τουρκικών λαών άρχισε προς το τέλος της αρχαιότητας. Μιλάμε φυσικά για τους Ούννους, οι οποίοι ίσως μιλούσαν τον πρόγονο των Ογουρικών γλωσσών. Την κατάρρευση των Ούννων, μετά το θάνατο του Αττίλα, το 453, ακολούθησε το πρώτο Τουρκικό Χαγανάτο, στο οποίο μιλούσαν την παλιά Τουρκική, πρόγονο όλων των τουρκικών γλωσσών, εκτός των Ογουρικών. Μέχρι να διαλυθεί το Τουρκικό Χαγανάτο το 734, είχε επαφές με τις αυτοκρατορίες των Σασσανιδών της Περσίας και των Ανατολικών Ρωμαίων. Με την έλευση του Ισλάμ, κάποιοι Τούρκοι αποφάσισαν να το ακολουθήσουν. Ανάμεσα σε αυτούς και οι Σελτζούκοι, οι οποίοι είναι οι γνωστοί νικητές της μάχης του Μαντζικέρτ. Και έτσι γίνεται η σύνδεση με το προηγούμενο άρθρο, συγκεκριμένα με την παράγραφο για τα Βαλκάνια. Το Ισλάμ δεν εμπόδισε το πλιάτσικο των Τούρκων, απλά το κατηύθυνε μόνο προς τους απίστους.

Και από τους Τούρκους, πάμε στους Ούγγρους. Οι Ούγγροι έφτασαν στη σημερινή περιοχή τους κατά τον 10^ο αιώνα και κατέστρεψαν το κράτος των Μοραβών σλάβων το 906. Μέχρι το 955, οι Ούγγροι ήταν γνωστοί για τις επιδρομές τους. Εκείνο το έτος, οι Ούγγροι ηττήθηκαν από τον Όθωνα Α΄, αυτοκράτορα της Γερμανίας. Η ήττα πραγματοποιήθηκε στο Λέχφελντ, κοντά στο Άουγκσμπουργκ. Το 973, οι Ούγγροι υιοθέτησαν τον Χριστιανισμό. Τώρα, σχετικά με τη γλώσσα, οι Ούγγροι μιλάνε μια γλώσσα της Φινο-Ουγγρικής ομάδας των Ουραλικών γλωσσών. Εκτός από την Ουγγαρία, τα ουγγρικά ομιλούνται και στις περιοχές γύρω από την Ουγγαρία. Αυτές οι περιοχές είναι τα Καρπάθια της Ρουμανίας, η Βοϊβοντίνα της Σερβίας, η νοτιοδυτική Ουκρανία και νότια Σλοβακία, συγκεκριμένα στην περιοχή Νίτρα. Το πρώτο ουγγρικό κράτος καταστράφηκε το 1526, μετά τη μάχη του Μόχατς. Έτσι, οι Οθωμανοί επί Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς (1520-1566), έφτασαν στην κεντρική Ευρώπη.

Και τώρα πάμε στην τελευταία στάση, τη βορειοανατολική Ευρώπη. Οι Σλάβοι άρχισαν να εξαπλώνονται προς κάθε κατεύθυνση από τον 6^ο αιώνα και μετά, ενώ οι Σλάβοι που ήταν πρόγονοι των σημερινών Ουκρανών, Ρώσων και Λευκορώσων θα εξαπλώνονται μέχρι και το 12^ο αιώνα. Με την εξάπλωσή τους, θα έρθουν σε επαφή με τους λαούς της βαλτικής, τους Φινλανδούς και τους Σκανδιναβούς. Η επαφή με τους δυο τελευταίους έφερε και το όνομα Ρως, από την παλιά σκανδιναβική λέξη «ρώθιρ», η οποία πέρασε μέσα από τη φιννική λέξη «Ruotsi», δηλαδή κοπηλάτες. Μέσω της κατάβασης των Σκανδιναβών από ποτάμιες οδούς, όπως ο Δνείπερος, οι πρώτοι βασιλιάδες των Ρως ήταν Σκανδιναβοί. Αξίζει να αναφερθεί ότι ο πρώτος βασιλιάς των Ρως λεγόταν Ρούρικ και οι άμεσοι απόγονοί του είχαν σκανδιναβικά ονόματα, τα οποία υπάρχουν ακόμα στις ανατολικές σλαβικές γλώσσες, όπως Olga, Oleg, Igor κ.α. Από τα τέλη του 10^ου αιώνα, οι ανατολικοί σλάβοι εκχριστιανίστηκαν επίσημα, αφού και η βασίλισσα Όλγα είχε γίνει χριστιανή. Για τους επόμενους δυο αιώνες, οι ηγεμόνες των Ρως κυβερνούσαν ένα σχετικά ενοποιημένο βασίλειο, το οποίο, όμως, μαστιζόταν από ενδοδυναστικές διαμάχες. Οι ηγεμόνες προσπάθησαν να λύσουν το πρόβλημα με μια συμφωνία, κατά την οποία ο μεγαλύτερος γιός θα κατείχε το Κίεβο. Τελικά, ίσχυσε να έχει το Κίεβο όποιος από τους γιούς επιβίωνε της διαμάχης. Από τον ηγεμόνα Μστισλάβο (1125-1132) και μετά, το Κίεβο έχανε τον χαρακτήρα του κέντρου του βασιλείου. Τα πολλά και αδύναμα ρωσικά πριγκιπάτα θα νιώσουν τη δύναμη των Μογγόλων τη δεκαετία του 1240. Ούτε ο νικητής της Μάχης του Πάγου ενάντια στους Τεύτονες Ιππότες, Αλέξανδρος Νιέφσκι, θα μπορέσει να νικήσει τους Μογγόλους και το Κίεβο θα λεηλατηθεί.

Για τους επόμενους δυο αιώνες και κάτι, τα ρωσικά πριγκιπάτα θα πληρώνουν φόρο υποτέλειας προς το Χανάτο της Χρυσής Ορδής. Από ένα σημείο και μετά, το πριγκιπάτο της Μόσχας κυριάρχησε στα γύρω πριγκιπάτα, ενώ τα πριγκιπάτα προς τα δυτικά κατακτήθηκαν από την Πολωνία και τη Λιθουανία. Αυτός ο διαχωρισμός των πριγκιπάτων ευθύνεται και για τον διαχωρισμό της ενιαίας ανατολικής σλαβικής σε δυο μεγάλες ομάδες, τη διάλεκτο της Μόσχας και τη Ρουθηνική. Η δεύτερη χωρίστηκε, αργότερα, στη λευκορωσική και στην ουκρανική, οι οποίες γλώσσες εμφανίστηκαν μετά το Μεσαίωνα. Από τα τέλη του Μεσαίωνα, οι Τσάροι της Ρωσίας θα δημιουργήσουν ένα έθνος-κράτος, στο οποίο, φυσικά, γίνεται χρήση της μοσχοβιτικής διαλέκτου για τη διοίκηση των επαρχιών. Από την άλλη, οι Ρουθηνοί θα ζουν κάτω από την κυριαρχία των Πολωνών και των Λιθουανών για τους επομένους τρεις με τέσσερις αιώνες.

Και φτάσαμε στο γενικό τέλος του άρθρου. Κάναμε ταξίδι από την Αγγλία μέχρι τη Ρωσία και από τη Γερμανία στα Βαλκάνια. Είδαμε την εξέλιξη των Ευρωπαϊκών γλωσσών στο πέρασμα χιλίων ετών. Πολλές γλώσσες του Μεσαίωνα χρησιμοποιήθηκαν από τη λόγια ελίτ και την κυβέρνηση, ενώ για άλλες έπρεπε να έρθει ο 19^ος και ο 20^ος αιώνας για να μπορέσουν οι ομιλητές τους να δημιουργήσουν έθνη-κράτη.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Γιάννα Κατσόβσκα – Μαλιγκούδη (2013), Η Μεσαιωνική Ρωσία, εκδ: Gutenberg
• Merry E. Wiesner – Hanks (2008), Πρώιμη Νεότερη Ευρώπη 1450-1789 (μτφρ. Ελένη Καλογιάννη – επιμ. Αρετή Μπουκάλα), Αθήνα: Ξιφάρας Εκδόσεις
• Στέφανος Κορδώσης (2012), Οι Τούρκοι ανάμεσα στην Κίνα και το Βυζάντιο (552-659 μ.Χ.). Ο ρόλος τους στην ευρασιατική πολιτική, διπλωματία και στρατηγική, εκδ: Ποιότητα
• Latin alphabet: Definition, Description, History & Facts, britannica.com, διαθέσιμο εδώ