Της Βάσιας Χατζηγεωργίου,
Είναι βέβαιο πως ο κάθε άνθρωπος έρχεται συχνά σε επαφή με πράγματα που διαταράσσουν τη γαλήνη του, όμως ο Λεύκιος Ανναίος Σενέκας, ο γνωστός Ρωμαίος ρήτορας, πολιτικός και στωικός ταυτόχρονα φιλόσοφος, επιχειρεί να δώσει λύσεις σε τέτοιου είδους ζητήματα μέσα από το βιβλίο του Περί πνευματικής γαλήνης. Για την ακρίβεια, εστιάζει στο άτομο και ειδικότερα στο μυαλό του, τονίζοντας τη σπουδαιότητα του να σχηματίζει κανείς μια ειλικρινή εικόνα του εαυτού του, να μένει πιστός στις επιδιώξεις του και να ασχολείται με τα πράγματα που πραγματικά του ταιριάζουν. Όλα αυτά παρουσιάζονται αναλυτικότερα, ενώ παράλληλα θίγεται ένα εύρος θεμάτων που επηρεάζουν την καθημερινή ζωή των ατόμων.
Καταρχάς, ο συγγραφέας του βιβλίου, ο Σενέκας, επιλέγει να ξετυλίξει το κουβάρι του στωικισμού χρησιμοποιώντας τον διάλογο. Ειδικότερα, το βιβλίο ξεκινάει με τον Σερένο, έναν αξιωματικό της φρουράς του Νέρωνα, ο οποίος εκφράζει τους προβληματισμούς του στον Σενέκα. Ο δεύτερος ως πιο σοφός δίνει τις απαντήσεις του σε μια προσπάθεια να τον βοηθήσει, αναλύοντας αυτές σε όλη την έκταση του βιβλίου. Αξίζει να αναφερθεί πως ο Σενέκας ήταν εκείνος που ανέλαβε τη διαπαιδαγώγηση του αυτοκράτορα Νέρωνα, οπότε φαίνεται η σύνδεση των δύο αυτών προσώπων χάρις τον αυτοκράτορα.
Ουσιαστικά, λοιπόν, ο στωικός φιλόσοφος μέσα από την εκτεταμένη απάντησή του στον Σερένο, εντοπίζει τους λόγους που οδηγούν ένα άτομο στο να εκφράσει την όποια δυσαρέσκεια μπορεί να υπάρξει στην καθημερινότητά του και στη συνέχεια αποφασίζει να παραθέσει τις λύσεις των προβλημάτων. Επομένως, η δράση του έγκειται στο να εντοπίσει αρχικά όλα τα προβλήματα που μπορούν να δημιουργηθούν και στη συνέχεια με μορφή συμβουλής να δώσει λύσεις. Αξίζει να τονιστεί πως προσεγγίζει ένα σχετικά μεγάλο εύρος θεμάτων που απορρέουν από την καθημερινή ζωή.
Το βιβλίο Περί πνευματικής γαλήνης γράφτηκε τη χρονική περίοδο μεταξύ 49-62 μ.Χ. στην Αρχαία Ρώμη κατά την μακρά περίοδο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Πιο συγκεκριμένα, την εποχή συγγραφής του βιβλίου επικρατούσε ειρήνη, γνωστή ως Pax Romana, με αμελητέας μόνο έκτασης στρατιωτικών επιχειρήσεων, σε επίπεδο που δεν τάραζαν τα ήσυχα νερά της τεράστιας Αυτοκρατορίας. Η συνθήκη ειρήνης, που έχει μείνει στην ιστορία, ήταν αυτή που ευνόησε την ευρύτερη ανάπτυξη της στωικής φιλοσοφίας, καθώς οι άνθρωποι μπορούσαν πλέον να επικεντρωθούν σε θέματα πάνω από την απλή προσπάθεια διαβίωσης τους, που επικρατούσε σε περιόδους ταραχώδους πολέμου.
Ένα από τα θέματα που αναλύονται στο βιβλίο είναι το ζήτημα του πλούτου και της φτώχειας, που ξεκινούν από έναν προβληματισμό του Σερένου και δίνεται έμφαση στη λιτότητα. Αυτό, όμως, που περιγράφεται είναι πως ο άνθρωπος θα είναι περισσότερο ευτυχισμένος όταν δεν έχει πλούτη σε σχέση με κάποιον που έχει και θα τα χάσει. Αυτό εκφράζεται ως περισσότερο επώδυνο. Τονίζεται, επίσης, πως η υπερβολή είναι σημαντικό να αποφεύγεται και δεν έχει καμία σημασία η όποια επίδειξη, είτε γίνεται σε θέματα πλούτου ή και γνώσεων, όπως το παράδειγμα με τη γεμάτη βιβλιοθήκη, από την οποία δε λείπει κανένα «σημαντικό» έργο, αλλά ο σκοπός του είναι απλά να κοσμεί τα ράφια και να εντυπωσιάζει τους προσκεκλημένους μόνο από το εξώφυλλό του. «Το κάθε τι που οδηγείται στην υπερβολή είναι λάθος», παραθέτει ο στωικός φιλόσοφος σε αυτό το σημείο του βιβλίου του.
«Όλα σου τα έργα, ας έχουν ένα σκοπό, έχε αυτό υπόψη» παρουσιάζει επίσης ο Σενέκας, με σκοπό να δώσει μια κατεύθυνση στον Σερένο, ώστε να ξεκινήσει με γνώμονα αυτό και να μην επιδίδεται σε ανούσιες πράξεις. Να εκτιμά δηλαδή τον χρόνο του και να μην τον ξοδεύει σε πράγματα που ουσιαστικά επιδιώκουν τη σπατάλη του.
Καταληκτικά, σε όλη την έκταση του βιβλίου, αυτό που επιδιώκει ο Σενέκας είναι να ανεβάσει τον άνθρωπο σε ένα ανώτερο επίπεδο ηρεμίας και πνευματικής γαλήνης, όπου όπως αναφέρει, επειδή το μυαλό του ανθρώπου έχει μια τάση προς την κινητικότητα, να την αξιοποιεί για καλό σκοπό.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Σενέκας, Περί πνευματικής γαλήνης, Αθήνα 2022, Εκδόσεις ΟΞΥ
