Του Ραφαήλ Παπαδόπουλου,
Το βάθος της θάλασσας μπορεί κάποιες φορές να ξεπεράσει το όριο της φαντασίας, να σπάσει τα στερεότυπα και να δημιουργήσει ερωτήματα. Το φετινό καλοκαίρι κολυμπήσαμε και χαρήκαμε το νερό και την καταγάλανη ελληνική θάλασσα, αλλά αναρωτήθηκε κανείς με τι μοιραζόμαστε αυτή τη θάλασσα; Τι πλάσματα καραδοκούν κάτω από το μαύρο νερό του απύθμενου βάθους;
Όλα ξεκινάνε στην επιφάνεια, όπου βρίσκουμε και την πρώτη υποθαλάσσια ζώνη, την ευφωτική ζώνη, αυτή που ο ήλιος φανερώνει και συνήθως έχουμε τη χαρά να εξερευνούμε το καλοκαίρι στα ρηχά νερά. Εκεί συναντάμε και τα περισσότερα θαλάσσια ζώα, αλλά και το μέρος που αναπτύσσεται το φυτοπλαγκτόν, ένα φυτό που σαφέστατα χρειάζεται το ηλιακό φως και την φωτοσύνθεση για να επιβιώσει. Για αυτούς τους λόγους, ονομάζουμε και την πρώτη εκ των ζωνών «Επιπελαγική Ζώνη», η οποία μάλιστα εκτείνεται και μέχρι τα 200 μέτρα κάτω από το νερό. Ο άνεμος αναμειγνύει το νερό και η θερμότητα κατανέμεται κάθετα, δημιουργώντας το αρχικό μεταβατικό στρώμα της θερμοκλίνης.
Σύντομα, όμως, περνάμε στη «Δυσφωτική Ζώνη», αυτήν που συνεχίζεται και για τα υπόλοιπα 800 μέτρα, γνωστή με το όνομα «Μεσοπελαγική Ζώνη» ή «Ζώνη του Λυκόφωτος»! Σε αυτό το σημείο γεννώνται πολλά μυστήρια γύρω από την πανίδα και τα ψάρια, τα οποία ελλοχεύουν σε τοιούτου μεγέθους βάθη. Τα πλάσματα που «συναντάμε» στη ζώνη αυτή είναι ίσως και τα πιο ιδιαίτερα όντα στον κόσμο, καθώς με τα ανεξήγητα και παράξενα σχήματά τους, αλλά και τις ενδιαφέρουσες μεθόδους εύρεσης τροφής, αγγίζουν τα όρια της επιστημονικής φαντασίας και ομοιάζουν με εξωγήινους οργανισμούς. Κάποια εξ αυτών χρησιμοποιούν τη μέθοδο της βιοφωταύγειας για να προσελκύσουν θηράματα μέσα στα κοφτερά τους δόντια. Άλλα πάλι, γίνονται «στελθ» και χάνονται, χρησιμοποιώντας ως όπλο τους τον αντιφωτισμό, καθώς αυτά τα ψάρια έχουν φωτοφόρα όργανα στο κάτω μέρος της κοιλιάς τους, έτσι ώστε οι θηρευτές να τα παρεξηγούν με το φως του ήλιου και όχι με ζωντανά θηράματα. Είναι μαγευτικά και μυστήρια, καθότι ξεχωρίζουν αυτά τα είδη για την καθημερινή τους μετανάστευση κατά κύματα, η οποία μοιάζει να αλλάζει ακόμη και το βάθος της θάλασσας!
Και κάπως έτσι, περνάμε στα βάθη που κανείς δεν μπορεί να προσεγγίσει, ούτε και ως ιδέα. Τα «Αφωτικά Βάθη» και την πρώτη εκ των τριών που θα ακολουθήσουν ζώνες, τη «Βαθυπελαγική ή Μεταμεσονύκτια Ζώνη». Η πίεση που ασκείται σε αυτά τα βάθη δεν είναι μόνο ακραία για έναν άνθρωπο, αλλά και εξωφρενική. Παρόλα αυτά, εκεί κατοικούν οργανισμοί που με την πάροδο των ετών εξελίχθηκαν για να αντέχουν αυτά τα επίπεδα πίεσης, που αντιστοιχούν σε 100-400 ατμόσφαιρες. Η Βαθυπελαγική εκτείνεται μέχρι τα 400 μέτρα κάτω από τη θάλασσα και εκεί «συναντά» κανείς, το γνωστό ως Δρακόψαρο, ένα πλάσμα που σίγουρα μοιάζει με τέρας παρά με ένα καλοκάγαθο ψαράκι της θαλάσσης. Τέλος, δύο από τους μεγαλύτερους αντιπάλους και οι μεγαλύτεροι οργανισμοί της θάλασσας κατοικούν εκεί, οι Φάλαινες Φυσητήρες (που καταφέρνουν να βουτήξουν σε τέτοια βάθη) και τα Γιγαντιαία Καλαμάρια, που παλεύουν συνεχώς το ένα με το άλλο για επιβίωση.
Συνεχίζουμε την κατάβαση, με προορισμό την προτελευταία ζώνη, την «Αβυσσαλέα» ή «Αβυσσοπήθια» ή «Αβυσσοπελαγική», η οποία εκτείνεται μέχρι και τα 6.000 μέτρα κάτω από τη θάλασσα. Σε αυτό το σημείο αρκεί να πούμε ότι η επόμενη ζώνη είναι μια προέκταση αυτής, ενώ ο πυθμένας δημιουργείται από τη δράση των τεκτονικών πλακών και ο ωκεάνιος φλοιός αλλάζει συνεχώς λόγω της ηφαιστειακής και σεισμικής δραστηριότητας. Η ποικιλομορφία των οργανισμών είναι ένα από τα πιο σημαντικά πράγματα αυτής της περιοχής και η άβυσσος αυτή αποτελεί το ένα τρίτο των θαλασσών, ενώ στα άπατα αυτά βάθη βρίσκονται και ιδιαίτερα σημαντικοί ορυκτοί πλούτοι. Η μόνη τροφή εκεί κάτω είναι τα κουφάρια από νεκρά ψάρια, όπως φάλαινες και καρχαρίες, που έχουν διανύσει ταξίδι ολόκληρο πριν καταλήξουν στον πυθμένα.
Τελευταίος σταθμός στο ταξίδι μας προς τα κάτω δεν είναι άλλη ζώνη παρά η πιο ουτοπική και τρομακτική θα έλεγε κανείς, η «Χαδαλπελαγική», ονομαζόμενη από τον βασιλιά του κάτω κόσμου, η έδρα του ίδιου του Άδη. Σε αυτά τα βάθη που συνεχίζονται και μέχρι τα 11.000 μέτρα από την επιφάνεια, μπορεί κανείς να βρει τους πιο σπάνιους οικοτόπους στον κόσμο, σε πλαγιές από φαράγγια, αυτά τα οποία σχίζουν τη γη και μοιάζουν με εισόδους σε μίαν άλλη πραγματικότητα. Το φως έχει χαθεί και το μόνο που φέγγει εκεί είναι η φωταύγεια των ίδιων των οργανισμών που τη δημιουργούν. Από τα πιο ξακουστά “hadal” βάθη είναι και η «Τάφρος Μαριάνα» στα ανοιχτά της Ιαπωνίας. Εκεί στο πιο βαθύ σημείο, σε αυτό που λιγότεροι άνθρωποι έχουν επισκεφτεί σε σύγκριση με τη Σελήνη, το ονομαζόμενο και “Challenger Deep”, βρίσκουμε και τους τελευταίους οργανισμούς, τους μονοκύτταρους foraminifera.
Ίσως να αναρωτιέστε, λοιπόν, σε ποιο σημείο της αβύσσου βρίσκουμε το τελευταίο ψάρι, αρκεί όμως να γνωρίζουμε ότι συνεχώς ανακαλύπτουμε καινούργια ζώα και μαθαίνουμε νέες πληροφορίες για αυτήν την ανεξερεύνητη Γη. Το ψάρι είναι το Abyssobrotula galatheae, ένα είδος χελιού που έχει συλληφθεί στα 8.370 μέτρα στην Χαδαλπελαγική τάφρο του Πουέρτο Ρίκο, το 1970. Δείγμα οργανισμού που σπάει τα καλούπια και κατακτά τη θέση του βαθύτερου ψαριού, δείχνοντας σε όλους μας ότι η ζωή μπορεί να «ανθίσει» ακόμα και στα πιο απροσδόκητα μέρη!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Hadal Zone, whoi-edu, διαθέσιμο εδώ
- Abyssal Zone, whoi-edu, διαθέσιμο εδώ
- Twilight Zone, whoi-edu, διαθέσιμο εδώ
- Midnight Zone, whoi-edu, διαθέσιμο εδώ
- Layers of the Ocean, noaa.gov, διαθέσιμο εδώ
- How far does light travel to the ocean?, noaa.gov, διαθέσιμο εδώ
