Της Γλυκερίας Παπαγεωργίου,
Ήδη από τον 19ο αιώνα, ο James Combe, ο Thomas Addison και ο Anthony Biermer έγραψαν για μια θανατηφόρα διάθεση που τώρα αναγνωρίζεται ως ανεπάρκεια βιταμίνης Β12, που προκαλείται από κακοήθη αναιμία (PA).
Η βιταμίνη Β12 συντίθεται αποκλειστικά από μικροοργανισμούς, οι οποίοι μερικές φορές κατοικούν σε ανώτερα φυτά που δεν μπορούν να παράγουν Β12. Η ζύμωση στο γαστρεντερικό σωλήνα των φυτοφάγων ζώων υποστηρίζει την ανάπτυξη μικροοργανισμών που συνθέτουν τη Β12, η οποία στη συνέχεια απορροφάται από το ζώο και ενσωματώνεται στους ιστούς του. Τα παμφάγα και σαρκοφάγα, συμπεριλαμβανομένων του ανθρώπου, αποκτούν Β12 από ζωικούς ιστούς ή ζωικά προϊόντα όπως γάλα, τυρί και αυγά. Το ήπαρ ειδικότερα είναι μια πολύ πλούσια πηγή κοβαλαμίνης (Β12), ακολουθούμενη από τους νεφρούς και την καρδιά.
Η διαιτητική πρόσληψη Β12 υπερβαίνει τις μεταβολικές απαιτήσεις για την πλειοψηφία των ανθρώπων και οδηγεί στη συσσώρευση σημαντικών ηπατικών αποθεμάτων ∼1-5 mg. Η τυπική Δυτική διατροφή παρέχει ∼4-6 μg/ημέρα Β12, από την οποία απορροφάται 1-5 μg. Η βιοδιαθεσιμότητα της Β12 από τα τρόφιμα θεωρείται ότι είναι ∼50% για υγιείς ενήλικες με φυσιολογική απορρόφηση, ενώ η απορρόφηση της κρυσταλλικής Β12, που υπάρχει σε συμπληρώματα και εμπλουτισμένα τρόφιμα, είναι μεταξύ 55% και 74%.
Οι συνιστώμενες προσλήψεις ρυθμίστηκαν για να διατηρήσουν τις φυσιολογικές αιματολογικές τιμές και τη Β12 ορού εντός φυσιολογικών συγκεντρώσεων. Οι ΗΠΑ συνιστούν πρόσληψη 2,4 μg/ημέρα. Οι συνιστώμενες προσλήψεις για παιδιά κυμαίνονται από 0,3 μg/ημέρα για παιδιά ηλικίας 0-6 μηνών έως 1,0 μg/ημέρα για παιδιά ηλικίας 9-13 ετών στο Ηνωμένο Βασίλειο και 0,4 μg/ημέρα έως 1,8 μg/ημέρα για τις ίδιες ηλικιακές ομάδες στις ΗΠΑ.
Λόγω του υψηλού επιπολασμού της τροφικής δυσαπορρόφησης (αδυναμία απελευθέρωσης βιταμίνης Β12 από τις δεσμευτικές πρωτεΐνες της) σε άτομα ηλικίας >60 ετών, πολλές ευρωπαϊκές χώρες συνιστούν τρόφιμα εμπλουτισμένα με κρυσταλλική βιταμίνη Β12, καθώς η απορρόφησή της δεν επηρεάζεται σε αυτή την κατάσταση.
Τα κλασικά χαρακτηριστικά της ανεπάρκειας περιλαμβάνουν εκείνα που σχετίζονται με την αναιμία (αδυναμία, κόπωση, δύσπνοια κατά την άσκηση), γαστρεντερικά συμπτώματα (απώλεια όρεξης, πόνος στη γλώσσα και το στόμα, επιγαστρική δυσφορία, ναυτία, έμετος, καούρα), νευρολογικά συμπτώματα (μούδιασμα των άκρων, καρφίτσες και βελόνες, μειωμένες λεπτές κινήσεις των δακτύλων, αταξία βάδισης, θετικό σημάδι του Romberg, μειωμένη αίσθηση κραδασμών και θέσης, ορθοστατική ζάλη, απώλεια γεύσης ή οσμής), και εκείνες που σχετίζονται με ψυχολογικές και ψυχιατρικές διαταραχές (ευερεθιστότητα, αλλαγή προσωπικότητας, μνήμη και διανοητική εξασθένηση, αποπροσανατολισμός, κατάθλιψη, ψυχοκινητική επιβράδυνση, παραλήρημα, άνοια).
Η ανεπάρκεια επηρεάζει κυρίως αιματολογικές και νευρολογικές παραμέτρους, αλλά τα νευροψυχιατρικά συμπτώματα είναι συχνά η πρώτη κλινική εκδήλωση. Θα πρέπει επίσης να λαμβάνεται υπόψη η γυναικολογική και ουρολογική συμπτωματολογία (στειρότητα, κυστίτιδα και πυελονεφρίτιδα), αν και σπάνια. Το πλήρες φάσμα των κλινικών χαρακτηριστικών που σχετίζονται με την ανεπάρκεια είναι ίσως ευρύτερο.
Τα πέντε στάδια της ανεπάρκειας βιταμίνης Β12 που περιγράφονται από τον Victor Herbert είναι πιθανό να ισχύουν για την πλειονότητα των περιπτώσεων σήμερα:
- στάδιο Ι – κανονική κατάσταση βιταμίνης Β12
- στάδιο ΙΙ – αρνητική ισορροπία βιταμίνης Β12
- στάδιο ΙΙΙ – εξάντληση της βιταμίνης Β12 συνοδευόμενη από πιθανά κλινικά σημεία και συμπτώματα όπως κόπωση, ζάλη, ναυτία ή κακή όρεξη, διάρροια, αίσθημα παλμών και γρήγορος καρδιακός παλμός, αιμορραγία των ούλων, και πληγές στο στόμα
- στάδιο IV – ανεπαρκής ερυθροποίηση με δυνητικά αναστρέψιμα νευρολογικά συμπτώματα όπως μούδιασμα και μυρμήγκιασμα στα χέρια και τα πόδια, αταξία, μυϊκή αδυναμία, κατάθλιψη και ψύχωση
- αναιμία που σχετίζεται με το στάδιο V με πιθανά μη αναστρέψιμα νευρολογικά συμπτώματα.
Παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν την απορρόφηση της Β12 και να οδηγήσουν στην δυσαπορρόφηση της, με αποτέλεσμα πιθανά την ανεπάρκεια της στον ανθρώπινο οργανισμό είναι οι εξής:
- Ένας αριθμός γονιδίων που κωδικοποιούν πρωτεΐνες που εμπλέκονται στην απορρόφηση και τη μεταφορά της Β12 φιλοξενούν γενετικές μεταλλάξεις υψηλής διείσδυσης που προκαλούν εγγενή σφάλματα απορρόφησης και μεταβολισμού της βιταμίνης Β12.
- Η μεγαλοβλαστική αναιμία περιγράφει τα μορφολογικά χαρακτηριστικά του αιματοποιητικού ιστού που προκαλούνται από ανεπάρκεια Β12 (ή/και φυλλικού οξέος). Περιλαμβάνει αναποτελεσματική ερυθροποίηση, μέτρια αιμόλυση και αναποτελεσματική λευκοποίηση και θρομβοποίηση.
- Οι χορτοφαγικές και vegan δίαιτες περιορίζουν την πρόσληψη ορισμένων θρεπτικών ουσιών, συμπεριλαμβανομένης της βιταμίνης Β12.
- Η ισορροπημένη διατροφή κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης είναι απαραίτητη για την κατάσταση της υγείας της μητέρας και των απογόνων. Οι έγκυες γυναίκες διατρέχουν υψηλό κίνδυνο ανάπτυξης ανεπάρκειας, καθώς οι απαιτήσεις για βιταμίνη Β12 είναι εξαιρετικά υψηλές κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ως αποτέλεσμα του αυξημένου μεταβολικού ρυθμού και των απαιτήσεων του εμβρύου.
- Οι μηχανισμοί που καθορίζουν την κατάσταση της Β12 στα νεογνά δεν είναι καλά καθορισμένοι, ιδιαίτερα κατά την πρώιμη περίοδο θηλασμού. Είναι σημαντικό ότι οι ανεπαρκείς αποθήκες που προκύπτουν από την ανεπαρκή πρόσληψη Β12 κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης έχει αποδειχθεί ότι αντανακλούν στις ηπατικές αποθήκες Β12 του νεογέννητου. Επιπλέον, τα βρέφη που θηλάζουν αποκλειστικά κινδυνεύουν να αναπτύξουν συμπτώματα ανεπάρκειας, συμπεριλαμβανομένης της αναιμίας, της ευερεθιστότητας, της αποτυχίας ανάπτυξης και των αναπτυξιακών καθυστερήσεων, συχνά μετά από πέντε μήνες ζωής, εάν τα αποθέματα Β12 της μητέρας, και επομένως το μητρικό γάλα, παραμένουν χαμηλά.
- Η δυσαπορρόφηση λόγω αυτοάνοσης νόσου ή γαστρίτιδας είναι η κύρια αιτία ανεπάρκειας Β12 στους ηλικιωμένους, ακολουθούμενη από ανεπαρκή διαιτητική πρόσληψη. Η ατροφική γαστρίτιδα είναι η κύρια αιτία της διαιτητικής δυσαπορρόφησης κοβαλαμίνης στους ηλικιωμένους και ο επιπολασμός της αυξάνεται με την ηλικία από 24% σε άτομα ηλικίας 60-69 ετών σε 37% σε άτομα ηλικίας >80 ετών.
- Ορισμένες περιπτώσεις κακοήθους αναιμίας μπορούν να περιγραφούν ως το τελικό στάδιο της αυτοάνοσης γαστρίτιδας, οδηγώντας σε δυσαπορρόφηση Β12 και ανεπάρκεια.
- Η υποχλωρυδρία που σχετίζεται με ατροφική γαστρίτιδα εμποδίζει την απελευθέρωση της Β12 από τα τρόφιμα και επιπλέον προκαλεί εντερική βακτηριακή υπερανάπτυξη. Τα βακτήρια μπορεί να ανταγωνίζονται για τη διαθέσιμη Β12, συμβάλλοντας στην ανεπάρκεια Β12.
- Μερικοί ασθενείς αναπτύσσουν ανεπάρκεια Β12 ως αποτέλεσμα καταστάσεων που επιβραδύνουν την κίνηση της τροφής μέσω του εντέρου, επιτρέποντας στα εντερικά βακτήρια να πολλαπλασιάζονται και να υπεραναπτύσσονται στο άνω μέρος του λεπτού εντέρου. Αυτά τα βακτήρια χρησιμοποιούν τη βιταμίνη Β12 για το μεταβολισμό τους, αντί να επιτρέπουν την απορρόφησή της από το σώμα.
- Οι ασθενείς με νόσο του Crohn και κοιλιοκάκη θα αναπτύξουν ανεπάρκεια βιταμίνης Β12 λόγω μειωμένης απορρόφησης ως αποτέλεσμα της λαχνώδους ατροφίας και της δυσλειτουργίας του βλεννογόνου, αντίστοιχα.
- Οι ασθενείς που πάσχουν από χρόνια παγκρεατίτιδα παρουσιάζουν ανεπάρκεια στην απορρόφηση της βιταμίνης Β12, καθώς απαιτούνται παγκρεατικά ένζυμα για την απελευθέρωση κοβαλαμίνης.
- Σε ασθενείς με λοίμωξη HIV, η ανεπάρκεια Β12 είναι επίσης αρκετά συχνή.
- Η χειρουργική επέμβαση που περιλαμβάνει οποιοδήποτε μέρος του γαστρεντερικού σωλήνα θα οδηγήσει σε μειωμένη απορρόφηση της βιταμίνης Β12. Περίπου το 30% των ασθενών μετά από μερική γαστρεκτομή θα αναπτύξουν ανεπάρκεια βιταμίνης Β12.
- Η σκλήρυνση κατά πλάκας (MS) είναι μια αυτοάνοση νευροεκφυλιστική ασθένεια του κεντρικού νευρικού συστήματος που οδηγεί σε αξονική απώλεια και απομυελίνωση. Η ανεπάρκεια κοβαλαμίνης είναι διαδεδομένη σε ασθενείς με σκλήρυνση κατά πλάκας, αν και δεν το έχουν αποδείξει όλες οι μελέτες, οι οποίες χρησιμοποίησαν ορό Β12 ως δείκτη ανεπάρκειας, αμφισβητώντας έτσι το ρόλο της Β12 στη σκλήρυνση κατά πλάκας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Agata Sobczyńska-Malefora, Edgard Delvin, Andrew McCaddon, Kourosh R. Ahmadi & Dominic J. Harrington, Vitamin B12 status in health and disease: a critical review. Diagnosis of deficiency and insufficiency – clinical and laboratory pitfalls, διαθέσιμο εδώ
