Του Γιάννη Αρμύρα,
Η επιχείρηση «Νέμεσις» ήταν μια κλασική αντάρτικη επιχείρηση, σκοπός της οποίας ήταν να τιμωρήσει τους Νεότουρκους (Κόμμα Ένωσης και Προόδου) που οργάνωσαν και πραγματοποίησαν τη Γενοκτονία των Αρμενίων το 1915, τους οργανωτές της σφαγής των Αρμενίων στο Μπακού το 1918 και τους Αρμένιους προδότες που συνεργάστηκαν με τους Τούρκους. Διοργανώθηκε από την Αρμενική Επαναστατική Ομοσπονδία.
Μετά την ανακωχή του Μούδρος, το 1919, συγκλήθηκε συνεδρίαση του τουρκικού στρατοδικείου, όπου οι κύριοι οργανωτές της Γενοκτονίας των Αρμενίων καταδικάστηκαν ερήμην σε θάνατο. Η Μεγάλη Βρετανία επέβαλε, επίσης, κράτηση σε πολλά άτομα που εξορίστηκαν στη Μάλτα. Προκειμένου να αποφευχθεί η πολιτική αναταραχή, η αγγλική πλευρά τους μετέφερε στη Μάλτα για να πραγματοποιήσουν την εκτέλεσή τους εκεί σε ήσυχες συνθήκες. Εκεί, όμως, τους αντάλλαξαν με Άγγλους αιχμαλώτους και αφέθηκαν ελεύθεροι. Προκειμένου να αποδοθεί δικαιοσύνη στις ψυχές όσων χάθηκαν συγκλήθηκε το 9ο Συνέδριο της Αρμενικής Επαναστατικής Ομοσπονδίας (ARF), κατά το φθινόπωρο του ΄19 στο Ερεβάν.
Στην αρχή δημιουργήθηκε μια λίστα με όσους θα τιμωρούνταν και θα εξοντώνονταν, ανάμεσά τους και Αρμένιοι συνεργάτες των Οθωμανών. Ακολούθησε και η σύσταση ειδικού σώματος που θα καταδίωκε όσους βρίσκονταν στη λίστα. Για τον σκοπό αυτό καταρτίστηκε το σχέδιο «Χαντούκ Κορτζ» (Ειδική Επιχείρηση), όπου ξεχώριζαν οι Καρεκίν Παστερματζιάν ως επικεφαλής, Αγκόπ ντερ Αγκοπιάν και Ααρόν Σατσακλιάν. Η γενικότερη επιχείρηση έλαβε το όνομα «Νέμεσις», η οποία παρέπεμπε στην αρχαία ελληνική θεότητα που αποτελούσε μια προσωποποίηση της Θείας Δίκης.
Οι περισσότεροι από τους συνωμότες ήταν Αρμένιοι που επέζησαν από τη γενοκτονία, γεμάτοι αποφασιστικότητα να πάρουν εκδίκηση για τις δολοφονημένες οικογένειές τους. Ακόμη, στη συνέλευση αναφέρθηκαν 650 ονόματα εγκληματιών γενοκτονίας, εκ των οποίων 41 κύριοι εγκληματίες έχουν ξεχωρίσει. Η επιχειρησιακή ηγεσία και η υλική ασφάλεια της επιχείρησης πραγματοποιήθηκαν από τους Σαάν Νατάλι και Γκρίγκορ Μερτζάνοφ. Βασικό ρόλο στη συλλογή πληροφοριών έπαιξε ο Γκράτς Παπαζιάν, ο οποίος με το πρόσχημα του Τούρκου μαθητή διείσδυσε στους μεταναστευτικούς κύκλους των Νεότουρκων.
Οι δολοφονίες έγιναν ως εξής: πρώτα οργανώθηκε μια ομάδα 3-5 ατόμων για επιτήρηση, μετά ένας, ή και μερικές φορές 2-3 άτομα (αν ο Τούρκος συνοδευόταν από σωματοφύλακες) έκαναν τον φόνο. Τα κύρια οργανωτικά κέντρα της επιχείρησης ήταν τα συντακτικά γραφεία των εφημερίδων Τσακαταμάρτ (Κωνσταντινούπολη) και Ντροσάκ (Βοστώνη). Οι διοργανωτές της επιχείρησης τόνισαν ότι εκτελούσαν μόνο τις ποινές του δικαστηρίου της Κωνσταντινούπολης, το οποίο το 1919 καταδίκασε ερήμην σε θάνατο τους διοργανωτές της γενοκτονίας των Αρμενίων. Συνολικά, περίπου 90 εγκληματίες καταδικάστηκαν σε φυλάκιση, ενώ μερικοί από αυτούς (Ταλαάτ Πασάς, Ενβέρ Πασάς, Τζεμάλ Πασάς, Τζεμάλ Αζμί, δρ. Ναζίμ Πασάς, Μπαχαεντίν Σακίρ) καταδικάστηκαν σε θάνατο. Η «Νέμεσις» ήταν μια ξεκάθαρη, σχολαστικά σχεδιασμένη επιχείρηση, η οποία με την πάροδο του χρόνου πραγματοποιήθηκε ουσιαστικά από τους Αρμένιους εκδικητές με σκοπό τη δίκαιη εκδίκηση. Δημιουργήθηκε, επίσης, ειδική επιτροπή για να βρει ζητιάνους που έγιναν πρόσφυγες και κρύβονταν σε διάφορες γωνιές του κόσμου.
Οι Αρμένιοι έθεσαν ως βασικό τους στόχο τους τρείς υπαίτιους για τον αφανισμό τους κατά το διάστημα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Η αρχή έγινε με τον περιβόητο Ταλαάτ, που την εποχή της παντοδυναμίας του είχε φτάσει στο σημείο να ζητήσει από τον τότε πρέσβη των ΗΠΑ στην Κωνσταντινούπολη Χένρυ Μοργκεντχαου να μεσολαβήσει σε αμερικανικές ασφαλιστικές εταιρείες προκειμένου να εισπράξει τις «υπέρ των Αρμενίων» αποζημιώσεις των Ασφαλιστηρίων Ζωής, που πλήρωναν χιλιάδες θύματα που ο ίδιος εξόντωσε. Ωστόσο, ο Μοργκεντχαου δεν συναίνεσε στο εν λόγο σχέδιο. Τελικά, ο Ταλαάτ βρέθηκε στο Βερολίνου όπου διαβιούσε με την σύζυγό του, ενώ την δολοφονία του ανέλαβε ο Σογομών Τεχλιριάν χτυπώντας τον με μια σφαίρα στο σημείο του κεφαλιού με αποτέλεσμα τον ακαριαίο θάνατό του. Σήμερα κατατάσσεται στους Εθνικούς Ήρωες των Αρμενίων.
«Σκότωσα μα δεν είμαι δολοφόνος». Με αυτά τα λόγια προσπάθησε να υπερασπιστεί τον εαυτό του ο Τεχλιριάν στη δίκη που έλαβε χώρα στο Βερολίνο. Τελικά, δεν πρόδοσε τα σχέδια της επιχείρησης «Νέμεσις», ενώ έπεισε και την έδρα για το «δίκαιο» της πράξης του και έτσι αθωώθηκε. Με τον ίδιο τρόπο θα εκτελεστεί στην Κωνσταντινούπολη, τον Ιούλιο του 1921, ο Υπουργός Εσωτερικών του Αζερμπαϊτζάν Μπεχούντ Χαν Τζιβανσίρ, ως υπεύθυνο της σφαγής 20.000 Αρμενίων το 1918 στο Μπακού. Εκτελεστής του ήταν ο επίσης Αρμένιος Μισάκ Τορλακιάν, χτυπώντας τον στόχο του με πιστόλι. Γαλλικά στρατεύματα τον συνέλαβαν παρόλο που προσπάθησε να διαφύγει από τον τόπο του εγκλήματος. Ακολούθησε βρετανικό στρατιωτικό δικαστήριο και ο Τορλακιάν για να πείσει τους δικαστές για τον λόγο που προέβη σε αυτή την πράξη, έδειξε τις ουλές που είχε στο σώμα του και τη σφαίρα που δέχτηκε κατά τη διάρκεια της σφαγής στο Μπακού. Τελικά κρίνεται ένοχος, χωρίς να του επιβληθεί ποινή λόγω ψυχικής διαταραχής τη στιγμή της εκτέλεσης του Τζιβανσίρ, και απελαύνεται στην Ελλάδα από τις δυνάμεις κατοχής.
Τέλος, τον Δεκέμβριο του ΄21 εκτελέστηκε στην ιταλική πρωτεύουσα ο αρχηγός των Νεότουρκων Σαϊτ Χαλίμ Πασάς. Την ενέργεια αυτή ανέλαβε ο Αρσαβίρ Σιρακιάν, όπου τον πυροβόλησε στο κεφάλι τη στιγμή που ήταν στο αυτοκίνητό του και κατάφερε να διαφύγει της σύλληψης. Όσον αφορά το τέλος των άλλων δύο βασικών υπαίτιων της γενοκτονίας, ο Ενβέρ Πασάς που είχε καταφύγει στη Σοβιετική Ένωση, σκοτώθηκε τον Αύγουστο του 1922 στα σύνορα με το Αφγανιστάν από μια διμοιρία Αρμενίων μπολσεβίκων, ενώ ο δρ. Ναζίμ, θα εκτελεστεί δι’ απαγχονισμού στην Άγκυρα τέσσερα χρόνια αργότερα αυτή την φορά όμως από τους Τούρκους με την κατηγορία πως συνωμότησε εναντίον του κεμαλικού καθεστώτος. Με αυτόν τον τρόπο οι Αρμένιοι προσπάθησαν να πάρουν εκδίκηση και να επιβάλουν τη «δικαιοσύνη» μέσα από την αυτοδικία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- «Νέμεσις»: Η μυστική επιχείρηση εναντίον των ενόχων για τη Γενοκτονία των Αρμενίων, protothema.gr, Διαθέσιμο εδώ
- «Νέμεσις» | Η μυστική επιχείρηση εναντίον των ενόχων για τη Γενοκτονία των Αρμενίων, cna.gr, Διαθέσιμο εδώ
