Του Βασίλη Γκούρη,
Πριν κατασκευαστούν οι εκκλησίες τον 3ο αι. μ.Χ. και εξελιχθούν σε αυτές που γνωρίζουμε σήμερα, οι χριστιανοί συνήθιζαν να χρησιμοποιούν τις οικίες τους για να συναντιόνται αλλά και για να τελούν τις τελετουργίες, τα μυστήρια καθώς και τις προσευχές τους. Η συνάθροιση γινόταν κυρίως σε σπίτια εύπορων ανθρώπων όπου θα υπήρχε και ο χώρος για να τοποθετηθούν τα πλήθη. Πέραν από τις βασικές εκκλησιαστικές τελετουργίες οι χριστιανοί συζητούσαν μεταξύ τους, αλλά και γευμάτιζαν μαζί.
Η παλιά πόλη της Δούρας Ευρωπού ανακαλύφθηκε τυχαία από Βρετανούς στρατιώτες κατά τη δεκαετία του 1920. Η οικία αποκαλύφθηκε κατά τη διάρκεια ενός αρχαιολογικού έργου που ξεκίνησε για πρώτη φορά στο τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, και αφού σταμάτησε το 1923 λόγω πολιτικών αναταραχών και εξεγέρσεων κατά του γαλλικού ελέγχου στη Συρία, αναζωογονήθηκε το 1928 με τη συμμετοχή Αμερικανών ερευνητών υπό την ηγεσία του επιστημονικού διευθυντή Μιχαήλ Ροστόβτσεφ του Πανεπιστημίου Yale. Ο Κλαρκ Χόπκινς, ο οποίος ήταν διευθυντής πεδίου στον χώρο από το 1931 έως το 1935, επέβλεψε την ανακάλυψη της οικιακής εκκλησίας το 1931, συνεργαζόμενος στενά με τον Χάρι Πίρσον, ο οποίος κατάφερε να κατασκευάσει ένα λεπτομερές σχέδιο κάτοψης της εκκλησίας. Η ανακάλυψη ήταν σημαντική εκείνη την εποχή επειδή ήταν το μόνο χριστιανικό τελετουργικό κτίριο που χρονολογείται πριν από την Κωνσταντίνεια εποχή.
Ο ιδιόκτητης της οικίας φαίνεται πώς ήταν αρκετά εύπορος και σημαντικό μέλος της κοινότητας. Το μέγεθος του σπιτιού μαρτυρεί την εικασία αυτή, καθώς και κάποιες τοιχογραφίες που απεικονίζουν στρατιώτη, ίσως δείγμα του επαγγέλματος του ή κάποιας παράδοσης της οικογενείας του. Με βάση τα αρχαιολογικά ευρήματα, η οικία χρονολογείται το 232 μ.Χ. Το κτίριο αποτελούνταν από πολλά δωμάτια, με το πιο αξιοσημείωτο να είναι το βαπτιστήριο και η κύρια αίθουσα συναθροίσεων. Αυτή, πιθανότατα, χρησιμοποιούνταν για κοινές συγκεντρώσεις, όπως η προσευχή, το κήρυγμα και η Θεία Ευχαριστία. Με χωρητικότητα περίπου 60-70 ατόμων, ήταν ένας ταπεινός χώρος, που αντανακλά το μέγεθος της πρώιμης χριστιανικής κοινότητας στη Δούρα Ευρωπό.
Πέραν από το ίδιο το κτίριο, εντύπωση προξενούν και οι τοιχογραφίες που βρέθηκαν, αφού οι ίδιες αποτελούν μια από τις πρωϊμότερες περιπτώσεις χριστιανικής απεικόνισης του Xριστού και γενικότερα των βιβλικών αφηγήσεων. Στο δωμάτιο του βαπτιστηρίου, έχουμε μια πολύ ενδιαφέρουσα απεικόνιση του καλού ποιμένα και του Αδάμ και της Εύας, μία αλληγορία για την πτώση του ανθρώπου και τον Σωτήρα Χριστό. Επίσης, αποτελεί πρωτόγνωρο ότι για πρώτη φόρα απεικονίζονται στη τέχνη θεϊκά πρόσωπα, διαχωρίζοντας τους ντόπιους χριστιανούς από τους Εβραίους, καθώς οι τελευταίοι ήταν κατά των απεικονίσεων του Θεϊκού στοιχείου. Η επιλογή των τοιχογραφιών αυτών στον χώρο του βαπτιστηρίου δεν είναι τυχαία, διότι προβάλει την ιδέα της σωτηρίας της ψυχής μέσω του βαπτίσματος προς τον άνθρωπο που επρόκειτο να βαπτιστεί.
Η επόμενη τοιχογραφία απεικονίζει γυναίκες μπροστά από τον τάφο του Χριστού να κρατάνε λαμπάδες. Αποτελούσε ένα μεγάλος μέρος του τοίχου κάτι που μαρτυρεί την σημασία που είχε η συγκεκριμένη απεικόνιση. Αρκετοί ερευνητές εικάζουν ότι είναι η παραβολή των δέκα παρθένων. Στη συνέχεια απεικονίζονται δύο θαύματα του Χριστού. Συγκεκριμένα βλέπουμε την Θεραπεία του Παραλύτου. Ο Χριστός εμφανίζεται χωρίς γένι και με κοντό μαλλί, αρκετά διαφορετικό από τη μορφή που έχουμε συνηθίσει σήμερα. Το δεύτερο θαύμα αφορά την ολιγοπιστία του Πέτρου όπου ο Χριστός και ο μαθητής του καταλήγουν να περπατάνε πάνω στη Θάλασσα.
Στη συνέχεια παρατηρούμε την τοιχογραφία μιας γυναίκας να σκύβει μπροστά από ένα πηγάδι. Είναι εύκολο να υποθέσουμε πως πρόκειται για τη Σαμαρείτισσα που μίλησε με τον Χριστό, όταν της ζήτησε λίγο νερό. Τέλος παρατηρούμε και μια τελευταία σωζόμενη τοιχογραφία που απεικονίζει την γνωστή μάχη μεταξύ του Δαυίδ και Γολιάθ με την εξής επιγραφή: τὸν Χ(ριστὸ)ν Ἰ(ησοῦ)ν ὑμεῖν. Μν[ή]σκεσθε […Πρ]όκλου”.
Η ανακάλυψη της εκκλησίας ήταν πρωτοποριακή, προσφέροντας την πρώτη απτή απόδειξη των πρώιμων χριστιανικών λατρευτικών χώρων. Η επιλογή των θεμάτων στις τοιχογραφίες αυτές, αντανακλά τις θεολογικές ανησυχίες των πρώιμων χριστιανών. Για παράδειγμα, η απεικόνιση του Χριστού ως Καλού Ποιμένα τονίζει τον ρόλο του ως προστάτη των πιστών του, μια εικόνα παρηγορητική για μια κοινότητα που συχνά αντιμετώπιζε διώξεις. Η σκηνή του Χριστού που περπατάει στο νερό συμβολίζει τη θεϊκή του εξουσία και τη δύναμη της πίστης. Αυτές οι πρώιμες χριστιανικές εικόνες προσφέρουν ένα παράθυρο στις πεποιθήσεις και τις αξίες της κοινότητας στη Δούρα Ευρωπού, δείχνοντας πώς οι κάτοικοι κατανοούσαν και εκπροσωπούσαν την πίστη τους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- M. Peppard (2016), The World’s Oldest Church: Bible, Art, and Ritual at Dura-Europos, Syria, Yale University Press
- Nathan Steinmeyer, Is the Word’s oldest house church in Dura, Europos?, biblicalarchaeology.org, διαθέσιμο εδώ
- Δέσποινα Ιωσήφ, Δούρα Εύρωπος: Η πρωιμότερη χριστιανική εκκλησία, archaiologia.gr, διαθέσιμο εδώ
