Της Ιωάννας Αναστασίου,
Η χρόνια παγκρεατίτιδα αποτελεί ένα σχετικά σπάνιο νόσημα που χαρακτηρίζεται από φλεγμονή, ατροφία και ανάπτυξη ινώδους ιστού στο πάγκρεας, εις βάρος, φυσικά, των κυττάρων και άρα των φυσιολογικών λειτουργιών του. Επίσης, είναι κατά κύριο λόγο νόσος των ενηλίκων, αφού σπάνια αρχίζει κατά την παιδική ηλικία και εμφανίζεται με ελαφρώς μεγαλύτερη συχνότητα στους άνδρες. Οι επιπλοκές της χρόνιας παγκρεατίτιδας είναι προοδευτικές και, δυστυχώς, μη αναστρέψιμες.
Το πάγκρεας είναι ένας μικτός αδένας, με την ενδοκρινή του μοίρα να είναι επιφορτισμένη με την παραγωγή ορμονών όπως η ινσουλίνη, ενώ η εξωκρινής διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην πέψη, καθώς παράγει πεπτικά ένζυμα. Σε αυτά περιλαμβάνονται πρωτεολυτικά ένζυμα για τη διάσπαση πρωτεϊνών της τροφής, παγκρεατική αμυλάση για τη διάσπαση του αμύλου και ένζυμα για την πέψη λιπιδίων, με σημαντικότερο την παγκρεατική λιπάση που διασπά τριγλυκερίδια. Είναι επιτακτική ανάγκη να τονιστεί ότι τα πρωτεολυτικά ένζυμα παράγονται σε ανενεργή μορφή (προένζυμα), ώστε να αποφευχθεί η αυτοπεψία, δηλαδή η πέψη των πρωτεϊνών του ιδίου του παγκρέατος.
Αιτιολογία
Για χρόνια θεωρείτο πως το κύριο αίτιο για την ανάπτυξη χρόνιας παγκρεατίτιδας ήταν σχεδόν αποκλειστικά το αλκοόλ, αλλά νεότερα δεδομένα δείχνουν ότι στην πραγματικότητα αποτελεί αίτιο σε λιγότερο από το 50% των περιπτώσεων ασθενών. Ισχυρός παράγοντας κινδύνου για οξεία παγκρεατίτιδα, που μπορεί αργότερα να εξελιχθεί σε χρόνια, μία μετατροπή ιδιαίτερα συνηθισμένη, είναι το κάπνισμα. Με το κάπνισμα επάγεται η ιντερλευκίνη 22, η οποία θεωρείται πως επάγει με τη σειρά της την παγκρεατική ίνωση. Η χρόνια παγκρεατίτιδα μπορεί να είναι και ιδιοπαθής, αλλά οφείλεται κυρίως σε περιβαλλοντικούς παράγοντες με τον κίνδυνο για την εμφάνισή της να είναι αυξημένος όταν υπάρχει και κάποια γενετική ή ανατομική προδιάθεση. Για την κληρονομική διάσταση του νοσήματος έχει ενοχοποιηθεί μια μετάλλαξη στο γονίδιο PRSS1 που κωδικοποιεί το κατιονικό θρυψινογόνο (πρωτεολυτικό ένζυμο σε ανενεργή μορφή) και παρουσιάζει αυτοσωμικό επικρατή τρόπο κληρονομικότητας με υψηλή διεισδυτικότητα (80%). Αυτό σημαίνει ότι ο φαινότυπος εκδηλώνεται τόσο από τα ομόζυγα όσο και από τα ετερόζυγα άτομα και ότι το 80% των ατόμων εκφράζουν τον αναμενόμενο φαινότυπο.
Κλινικές Εκδηλώσεις και Επιπλοκές
Το κυριότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι ασθενείς με χρόνια παγκρεατίτιδα είναι ο χρόνιος κοιλιακός πόνος, η ένταση του οποίου μπορεί να κυμαίνεται από ήπια έως σοβαρή και μειώνει σημαντικά την ποιότητα ζωής τους. Ο επιμένων πόνος μπορεί να φτάσει σε τέτοια επίπεδα ώστε να ωθήσει τον ασθενή στην αναζήτηση ανακούφισης στα οπιοειδή. Ωστόσο, ακόμα και συνδυασμός φαρμακευτικών, ενδοσκοπικών και χειρουργικών προσεγγίσεων έχει αποδειχθεί ουκ ολίγες φορές ατελέσφορος.
Συχνή επιπλοκή της χρόνιας παγκρεατίτιδας αποτελεί ο σακχαρώδης διαβήτης ως αποτέλεσμα της αντικατάστασης των νησιδίων του Langerhans (ενδοκρινής μοίρα) από ινώδη ιστό που οδηγεί σε ανεπάρκεια ινσουλίνης. Επιπλέον, παρατηρείται ανεπάρκεια της εξωκρινούς μοίρας του παγκρέατος στο 70% των ασθενών που οφείλεται σε ανεπαρκή παραγωγή ή έκκριση παγκρεατικών ενζύμων, με κύρια εκδήλωση τη δυσαπορρόφηση λίπους. Στην ήπια μορφή της, αυτή η ανεπάρκεια προκαλεί ‘’φούσκωμα’’ και δυσφορία, ενώ στην πιο σοβαρή στεατόρροια, δηλαδή απώλεια άπεπτου λίπους στα κόπρανα και, ως επακόλουθο, απώλεια βάρους. Αυξημένος είναι και ο κίνδυνος για καρκίνο του παγκρέατος, διότι η χρόνια φλεγμονή ωθεί τα κύτταρα σε πολλαπλασιασμό με έντονους ρυθμούς.
Όσον αφορά τις ανατομικές επιπλοκές, συχνές είναι οι παγκρεατικές ψευδοκύστεις, οι οποίες αν πιέζουν κάποιο αγγείο (π.χ. πυλαία, σπληνική, μεσεντέρια φλέβα), μπορεί να προκαλέσουν στάση του αίματος και βλάβες του ενδοθηλίου, με αποτέλεσμα τη θρόμβωση.
Διάγνωση
Η διάγνωση της χρόνιας παγκρεατίτιδας πραγματοποιείται συνήθως με αξονική τομογραφία. Τα ευρήματα μπορεί να περιλαμβάνουν ασβεστοποίηση του παγκρέατος, ψευδοκύστεις, ατροφικές αλλαγές και διεύρυνση του παγκρεατικού πόρου, όμως αυτή η μέθοδος είναι χαμηλής ευαισθησίας στις αρχές της νόσου, εμποδίζοντας τον έγκαιρο εντοπισμό της. Στα αρχικά στάδια ιδιαίτερα αποτελεσματική είναι η χρήση του υπερηχογραφήματος.
Συνοψίζοντας, η χρόνια παγκρεατίτιδα αποτελεί μια δύσκολη ασθένεια, για την οποία δεν υπάρχει μέχρι στιγμής κάποια θεραπεία και οι ανατομικές και λειτουργικές ανωμαλίες που προκαλεί είναι μη αναστρέψιμες.Στην πλειονότητά τους οι ασθενείς λαμβάνουν αγωγή και ακολουθούν κατάλληλη διατροφή για την αντιμετώπιση των μεμονωμένων συμπτωμάτων, με έμφαση στον πόνο, αλλά όχι για το πραγματικό αίτιο της νόσου. Κάθε περιστατικό, όμως, είναι ξεχωριστό και τα ιδιαίτερα γνωρίσματά του θα καθορίσουν το εάν επιδέχεται χειρουργική παρέμβαση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Chronic Pancreatitis: Managing a Difficult Disease, PubMed, διαθέσιμο εδώ
- Imaging of Fibrosis in Chronic Pancreatitis, PubMed, διαθέσιμο εδώ
- Vascular complications of chronic pancreatitis and its management, PubMed, διαθέσιμο εδώ
