Του Βαγγέλη Ζαμινού,
Ο θεσμός της οικογένειας μπορεί πάντοτε να ήταν στο προσκήνιο όσο και εάν αναστοχαστούμε την παγκόσμια ιστορία, όμως δεν προσδιοριζόταν πάντα με την ίδια έννοια. Η τάση του εκσυγχρονισμού, η αλλαγή του τρόπου ζωής και της διαβίωσης αλλάζουν ανά συνθήκες τις λειτουργίες της οικογένειας. Η αλλαγή στη δομή της οικογένειας από το πώς ζούσε στην εποχή της παράδοσης με αυτή της νεωτερικότητας, είναι οι δύο αντίθετοι πόλοι της ίδιας της έννοιας της οικογένειας.
Η οικογένεια είναι υποσύστημα της κοινωνίας και δεν αποτελεί την κοινωνία καθεαυτή, καθώς αλληλεπιδρά συνεχώς με όλα τα γρανάζια της κοινωνίας μέσα από την εργασία των μελών της, την κοινωνικοποίηση των παιδιών εκτός της οικίας και όχι μόνο.
Στη παραδοσιακή εποχή, ο κυρίαρχος τύπος οικογένειας ήταν η «εκτεταμένη οικογένεια» (υπάρχει και σήμερα σε ορισμένες περιπτώσεις), η όποια αναλάμβανε περισσότερους τομείς του κοινωνικού βίου για να μπορέσει να συντηρείται. Αποτελούσε δηλαδή, οικονομική μονάδα μέσα από τη γεωργική/κτηνοτροφική παραγωγή ή τη βιοτεχνία μικρής δυναμικότητας. Ακόμη, τα παιδιά έμεναν περισσότερο χρόνο κοντά στην οικία και στους γονείς τους, έτσι οι ίδιοι είχαν μεγαλύτερο ρόλο στην κοινωνικοποίηση ή τη μόρφωση των παιδιών. Με λίγα λόγια, πριν τη διόγκωση του γραφειοκρατικού κράτους και των δημοσίων υπηρεσιών, τους φορείς όπως τη διαπαιδαγώγηση, τη νοσηλεία, την ψυχαγωγία, τα είχε αναλάβει όλα ο θεσμός της οικογένειας. Τα μέρη της «εκτεταμένης οικογένειας» αποτελούνταν από το ζεύγος, τα παιδιά, τους παππούδες/γιαγιάδες ακόμα και τους θείους των παιδιών.
Αυτό το χαρακτηριστικό το συναντάμε σε μία νεότερη ανθρωπολογική προσέγγιση για την έννοια της οικογένειας, αυτή της «διευρυμένης οικογένειας». Στην Ελλάδα μπορούμε εύκολα να τη συνδέσουμε με τη βοήθεια που οι συγγενείς δίνουν στους γονείς για την ανατροφή του παιδιού, είτε κάνοντας ένα είδος babysitting είτε με χρηματική βοήθεια, ενώ συχνά μπορεί οι παππούδες να ζουν στο ακριβώς δίπλα διαμέρισμα από αυτό των παιδιών τους.
Μετά την οικονομική κρίση το μοντέλο της «διευρυμένης οικογένειας» πλήττεται, αφού οι οικογενειακή θεσμοί χαλαρώνουν και παύουν εν μέρη να δημιουργούνται τέτοιου είδους οικονομικές «διαπλοκές-βοηθήματα» μέσα στα οικογενειακά όρια.
Η κυριότερη μορφή οικογένειας που συναντάμε σήμερα στην Αμερική και την Ευρώπη είναι η «πυρηνική οικογένεια», η οποία αποτελείται αυστηρά από το ζεύγος και το παιδί, ενώ το ζεύγος έχει πιο απομακρυσμένες σχέσεις με τους υπόλοιπους συγγενείς, αφού συχνά δε ζουν στην ίδια περιοχή (αποτέλεσμα ήδη της βιομηχανικής επανάστασης και της μετακίνησης στη πόλη) και είναι οικονομικά ανεξάρτητοι (σημείο στρέβλωσης με την ελληνική μεσογειακή οικογένεια). Είναι μονάδα κατανάλωσης και θέτει το εισόδημα από την εργασία προς διαχείριση όλων. Επίσης, μετά τον γάμο, η οικογένεια ζει σε μια νεοτοπική κατοικία (συνήθως διαμέρισμα), μακριά από τα συγγενικά πρόσωπα.
Σημαντικό για την ύπαρξη της «πυρηνικής οικογένειας» είναι ο γάμος από έρωτα και το παιδί από επιλογή. Το νέο ζευγάρι στελεχώνει τον νέο του συζυγικό βίο, όχι βάση κάποιας κοινωνικής ή οικογενειακής προσταγής, αλλά επειδή ερωτεύτηκαν και θέλησαν να παντρευτούν, όπως αντίστοιχα θέλησαν να τεκνοποιήσουν. Τα αισθήματα της αγάπης και του έρωτα είναι αρκετά εύθραυστα, για αυτό σήμερα συμβαίνουν περισσότερα διαζύγια σε σύγκριση με παλαιότερα και οι οικογενειακή δεσμοί είναι πιο χαλαροί.
Η σύσταση της «πυρηνικής οικογένειας» ως του πιο σύγχρονου μοντέλου διάρθρωσης της ίδιας της έννοιας της οικογένειας στις σύγχρονες αστικές κοινωνίες είναι το ζωντανό παράδειγμα, που εξηγεί το γιατί τα μέλη της οικογένειας έχουν απομακρυνθεί κοινωνικά και συναισθηματικά. Η ζωή στο διαμέρισμα που δεν χωρά την ευρεία ομάδα συγγενών, ο τρόπος ζωής στη βιομηχανική κοινωνία που δεν χρειάζεται το σύνολο των εργατικών χεριών της οικογένειας για να καλλιεργήσουν (αφού κυριαρχεί η μισθωτή εργασία), οι γρήγοροι ρυθμοί ζωής στην πόλη και η συνειδητή απόφαση του νέου κοινού βίου μετά τον γάμο, που αφήνει πίσω τους γονείς και την πατρική οικεία, αλλά φέρνει σε προτεραιότητα το νέο ζευγάρι και τη νέα «πυρηνική οικογένεια». Όλες οι παραπάνω ζυμώσεις δημιουργούν αυτό που πολλές φορές σήμερα ακούγεται, με αρνητική χροιά, ως το αποτέλεσμα ότι οι οικογενειακές σχέσεις χαλαρώνουν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Οι τύποι της οικογένειας, psygrams.com, διαθέσιμο εδώ
- Η «διευρυμένη οικογένεια» και ο νέος ανθρωπολογικός τύπος, tvxs.gr, διαθέσιμο εδώ
