Του Γιάννη Μπότσα,
Εισαγωγή
Ο Διαμελισμός της αφρικανικής ηπείρου στα πλαίσια του αποικισμού της από τη Δύση, έλαβε χώρα την περίοδο από το συνέδριο του Βερολίνου (1884-1885), έως και την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο διαμελισμός αυτός δεν έλαβε υπόψη τη γλωσσική ποικιλομορφία, τη θρησκεία, τον πολιτισμό και την ιδιαίτερη κουλτούρα του γηγενούς πληθυσμού, όπως και τις διαφορετικές εθνοτικές ομάδες των εκάστοτε περιοχών. Η χάραξη των συνόρων έγινε περισσότερο με όρους «μοιρασιάς» μεταξύ των χωρών που εμπλέκονταν στον αποικισμό, παρά με όρους βιωσιμότητας. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, η διαδικασία της συνοριακής σχεδίασης να καθορίσει σε μεγάλο βαθμό την οικονομική ή μη ανάπτυξη των περιοχών, αλλά και τις συγκρούσεις που προέκυψαν και εξακολουθούν να συμβαίνουν μέχρι σήμερα.
Εθνοτική διαίρεση
Στον παρακάτω χάρτη μπορούμε να δούμε τη σχέση μεταξύ των συνόρων (με μαύρη διαγράμμιση) και τις εθνοτικές ομάδες (με χρώμα) εντός αυτών. Με μια ματιά παρατηρούμε πως πολλές εθνότητες είναι διαιρεμένες μεταξύ διαφορετικών χωρών, ενώ παράλληλα στις περισσότερες περιπτώσεις, εντός του ίδιου κράτους συναντώνται ποικίλες εθνοτικές ομάδες. Ο πολιτισμός αυτών των ομάδων συχνά είναι εκ διαμέτρου διαφορετικός, ενώ πολύ συχνά υπάρχουν μέχρι και γλωσσικές διαφορές. Φαίνεται πως κανένας παράγοντας πέρα του μεγέθους της περιοχής (ίσως και της παρουσίας λιμνών) δεν λήφθηκε υπόψη κατά τη σχεδίαση των εθνικών συνόρων από τους ευρωπαίους.
Συγκρούσεις
Με βάση τα δεδομένα συγκρούσεων της Uppsala Conflict Data Program Geoferenced Events Dataset (UCDP GED) προκύπτει πως μεταξύ των διχοτομηθεισών εθνοτικών ομάδων, το 30% έχουν εμπλακεί σε εθνικό πόλεμο και παράλληλα η διάρκεια και η ένταση των συγκρούσεων είναι σαφώς υψηλότερη στις διαιρεμένες ομάδες. Επίσης, η οικονομετρική ανάλυση που έχουν κάνουν οι Σ. Μιχαλόπουλος και Η. Παπαϊωάννου στην εργασία τους για το διαμελισμό της Αφρικανικής ηπείρου αποκαλύπτει πως οι διαμελισμένες εθνοτικές ομάδες έχουν υψηλότερα ποσοστά εμφάνισης πολιτικής βίας. Συγκρούσεις έχουμε συναντήσει κατά καιρούς σε πολλές χώρες όπως στη Νιγηρία, στο Μάλι, στο Κονγκό, στη Σομαλία στο Σουδάν και αλλού. Φυσικά αιτία αυτών των συγκρούσεων είναι και η επεμβατικότητα τρίτων χωρών που προσπαθούν να αποκομίσουν οφέλη από τις ανακατατάξεις που αυτές θα φέρουν.
Μια από τις πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις είναι ο εμφύλιος πόλεμος στην Σομαλία που οι επιπτώσεις του ταλαιπωρούν τη χώρα μέχρι σήμερα. Πολλές φορές οι συγκρούσεις αυτές δεν απασχολούν τόσο την κοινή γνώμη, όσο τουλάχιστον άλλες στην Μέση Ανατολή ή πρόσφατα στην Ουκρανία, οι γεωπολιτικές τους όμως επιπτώσεις είναι εξίσου σημαντικές. Μιας και οι μεταναστευτικές και προσφυγικές ροές πιέζουν τις ευρωπαϊκές χώρες που αδυνατούν να απορροφήσουν αυτούς τους ανθρώπους, με αποτέλεσμα συχνά η μεταναστευτική κρίση να αποτελεί «Μήλον της Έριδος» για τις χώρες υποδοχής.
Οικονομικές επιπτώσεις
Οι συνεχείς συγκρούσεις, οι πόλεμοι και οι εμφύλιοι, όπως και η πολιτική αστάθεια έχουν αποτελέσει έναν πολύ σημαντικό παράγοντα της οικονομικής παρακμής της ηπείρου. Φυσικά δεν είναι ο μοναδικός λόγος. Κατά τη διάρκεια του αποικισμού, της επιβλήθηκαν πρακτικές όπως η λεγόμενη μονοκαλλιέργεια (η καλλιέργεια δηλαδή μεγάλων εκτάσεων με μόνο ένα είδος) με αποτέλεσμα ολόκληρες χώρες να παράγουν πολλές φορές αποκλειστικά ένα είδος καρπού ή φυτού με χαρακτηριστικά παραδείγματα τον καφέ τα φιστίκια ή το κακάο. Κάτι τέτοιο είναι καταστροφικό για χώρες με τα χαρακτηριστικά που παρατηρούμε στην αφρικανική ήπειρο, πληθυσμούς δηλαδή, ραγδαία αυξανόμενους με μεγάλες επισιτιστικές ανάγκες.
Παράλληλα η λεηλασία των φυσικών πόρων, των αποθεμάτων πετρελαίου στις βόρειες χώρες και των αποθεμάτων διαμαντιών, χρυσού, κοβάλτιου και άλλων υλικών στις νότιες χώρες αποτελεί σημαντικό παράγοντα φτωχοποίησης της Ηπείρου. Επιπτώσεις προκύπτουν ακόμη στο επίπεδο της εκπαίδευσης που σε πολλές χώρες είναι σχεδόν ανύπαρκτο για τον γενικό πληθυσμό και που συνδέεται άμεσα με την ανάπτυξη τεχνολογιών και βελτιωμένων παραγωγικών μοντέλων. Αντίστοιχα προβλήματα παρατηρούμε στη σύσταση του κράτους τους θεσμούς και στη δικαιοσύνη των χωρών.
Αντί επιλόγου
Οι επιπτώσεις του αποικισμού της Αφρικής από τους ευρωπαίους προκάλεσε ανεπανόρθωτες πληγές εξαιτίας της άγνοιας ή της αδιαφορίας για τις τοπικές συνθήκες, τις λεηλασίες και της υποδούλωσης που επέβαλαν στον πληθυσμό, πολλές πληγές που μένουν ανοιχτές έως σήμερα. Η ανθρωπιστική καταστροφή που έχουν υποστεί οι αφρικανικές χώρες και υφίσταντο μέχρι σήμερα είναι αδιανόητες. Η γεωπολιτική και γεωοικονομική αξία της Αφρικανικής ηπείρου όμως είναι μεγάλη και οι προκλήσεις περισσότερες, σε περιβαλλοντικό, μεταναστευτικό και οικονομικό επίπεδο. Σε μελλοντική δημοσίευση θα αναλύσουμε αυτή την αξία, όπως και το ρόλο της Ελλάδας αλλά και της Τουρκίας στην ταχύτερα δημογραφικά αναπτυσσόμενη ήπειρο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The Long-Run Effects of the Scramble for Africa, American Economic Association, διαθέσιμο εδώ
- Yearly Datasets covering 1946 – 2023, UCDP, διαθέσιμο εδώ
- Civil war, Britannica, διαθέσιμο εδώ
