Του Γεώργιου – Μάριου Αργυρόπουλου,
Η ελληνική αριστερά αποτελεί ένα τεράστιο κομμάτι της πολιτικής και ιστορικής ζωής του τόπου, δεχόμενη χτυπήματα, καίρια πλήγματα και τιθέμενη εκτός νόμου για ένα αρκετά μεγάλο διάστημα. Η ιστορία της αρχίζει απ’ τα μέσα του 19ου αιώνα, μια περίοδο όπου βρίσκει την Ελλάδα ανεξάρτητη και να μεγαλώνει συνεχώς, ξεκινώντας μια δειλή εκβιομηχάνιση, ενώ παρουσιάζονται και οι καπιταλιστικές σχέσεις, έστω και σε πρώιμη μορφή.
Ο 19ος αιώνας βρέθηκε στη δίνη της Βιομηχανικής Επανάστασης, της Γαλλικής Επανάστασης του 1848 και της Παρισινής Κομμούνας του 1871, καθώς και των ενοποιήσεων διαφόρων κρατών όπως η Γερμανία και η Ιταλία, απόρροια της εξαφάνισης παλαιών αυτοκρατοριών. Με το πέρασμα απ’ τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό και την τεράστια συγκέντρωση εργατών στα μεγάλα αστικά κέντρα, δημιουργείται το λεγόμενο προλεταριάτο, η εκμεταλλευόμενη τάξη από την οποία παράγεται το κεφάλαιο, χωρίς όμως να καταλήγει και σ’ αυτήν. Έτσι, η αδικία και η εξαθλίωση έγιναν «δεύτερη φύση» για τις καταπιεσμένες μάζες των αστικών κέντρων του δυτικού κόσμου. Θεωρητική έκφραση βρήκαν σε ανθρώπους με ρηξικέλευθες απόψεις ακόμη και για τη σήμερον ημέρα όπως στους Μαρξ, Ένγκελς, Όουεν, Προυντόν, Μπακούνιν, Κροπότκιν, Μπέρνσταϊν κι αργότερα στο Λένιν. Στόχος του άρθρου που θα χωριστεί σε τρία μέρη, είναι να παρουσιαστεί με συνοπτικό αλλά σαφή τρόπο η πορεία της ελληνικής αριστεράς κατά τον περασμένο αιώνα, εκκινώντας από τους Πρωτοσοσιαλιστές, οι οποίοι βγήκαν στο προσκήνιο απ’ τον 19 αιώνα και καταλήγοντας στην ηγεμονία του ΚΚΕ στο τέλος του 20ου.
Πέραν των μεγάλων αστικών κέντρων η πρώιμη σοσιαλιστική σκέψη στη χώρα μας αναπτύχθηκε κυρίως στην Πάτρα, τον Πύργο και τα Επτάνησα. Γνωστοί έμειναν οι αναρχικοί αυτών των τόπων, όπου κυρίως προέβησαν σε κινήσεις τρομοκρατίας εναντίον του κεφαλαίου. Κύριοι εκφραστές της σοσιαλιστικής σκέψης τον 19ο και τον πρώιμο 20ο αιώνα ήταν οι Φραγκίσκος Πυλαρινός, Σταύρος Καλλέργης, Πλάτων Δρακούλης και Γεώργιος Σκληρός. Τα αιτήματα των πρωτοσοσιαλιστών και των υποστηρικτών τους, ήταν κατά βάση αστικά, επιθυμώντας τη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους και την έξοδο από την εξαθλίωση μεγάλου μέρους της κοινωνίας. Επιπλέον, μια έκφανση του πρώιμου ελληνικού σοσιαλισμού συνδέθηκε και με τη θρησκεία. Ένα μεγάλο κομμάτι των διανοούμενων σοσιαλιστών συντάχθηκε με τον Ελευθέριο Βενιζέλο, πιστεύοντας ότι ο σοσιαλισμός θα δημιουργηθεί στη χώρα μας μόλις ωριμάσουν οι συνθήκες, αφού πρωτίστως είχε οικοδομηθεί ο καπιταλισμός.
Συνοπτική αναφορά αξίζει να κάνουμε στον Μαρίνο Αντύπα σοσιαλιστή, δικηγόρο και δημοσιογράφο γεννημένο στην Κεφαλονιά, του οποίου η δολοφονία το 1907 σε ένα χωριό της Λάρισας προκάλεσε μαζικές αντιδράσεις και εξεγέρσεις στον αγροτικό χώρο. Ο Αντύπας είχε μεταφερθεί ως επιστάτης στα κτήματα του θείου του στον νομό Λαρίσης και εφάρμοζε καινοτόμα μέτρα προόδου για τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας των αγροτών. Έτρεχε από χωριό σε χωριό ώστε να μιλήσει στους αγρότες για τα δίκαιά τους, οργανώνοντας και συλλαλητήρια. Όπως είναι λογικό για τους άρχοντες του τόπου αυτές οι κινήσεις ήταν “sine qua non” κι έτσι το τέλος του Μαρίνου Αντύπα δεν άργησε να έρθει, με τον ίδιο να αναφωνεί λίγο πριν ξεψυχήσει τις λέξεις «Ισότητα, Αδελφότητα, Ελευθερία».
Στις αρχές του 20ού αιώνα ιδρύεται η ομάδα των Κοινωνιολόγων μια αστικό-σοσιαλιστική οργάνωση με ηγέτη της τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου, έχοντας ως βασικό πυλώνα στο πρόγραμμά της την αγροτική μεταρρύθμιση. Αν και στην πορεία ταυτίστηκε με τον Βενιζέλο εξέφραζε τη ριζοσπαστική για την εποχή, αντιμοναρχική θέση.
Στα 1908 στην Οθωμανική Θεσσαλονίκη δημιουργείται, κυρίως από προοδευτικούς Εβραίους και διανοούμενους μια μαζική πολυεθνική εργατική οργάνωση, η Φεντερασιόν. Βασικό πρόβλημα της ηγεσίας της και του Αβραάμ Μπεναρόγια ηγετικού στελέχους της, ήταν η εφαρμογή των μαρξιστικών ιδεών σε έναν τόπο με πολυεθνικό πληθυσμό, που κατά βάση τούτες οι πολυεθνικές ομάδες βρίσκονταν σε σύγκρουση μεταξύ τους. Η Φεντερασιόν ήταν μια σοσιαλδημοκρατική οργάνωση, παρότι ο Μπεναρόγια ταυτιζόταν με τους Μπολσεβίκους. Υποστήριζε τέλος τη θέση της μη ελληνικής ανάμειξης στον ιμπεριαλιστικό Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Το 1910 αποτελεί ημερομηνία σταθμό στην ελληνική ιστορία του 20ού αιώνα, καθώς είχαμε την εξέγερση του Κιλελέρ. Αυτός ο ξεσηκωμός και εν τέλει οι αιματηρές συγκρούσεις μεταξύ αγροτών και δυνάμεων καταστολής ήταν απόρροια της συσσωρευμένης δυσφορίας των καλλιεργητών ενάντια στα ακραία προνόμια των γαιοκτημόνων και τον μεγάλο περιορισμό των δικών τους δικαιωμάτων. Ως αποτέλεσμα των αιματηρών συγκρούσεων έχουμε τη δολοφονία 4 διαδηλωτών, ενώ πολλοί τραυματίστηκαν βαριά. Η κυβέρνηση οδήγησε σε δίκη πολλούς αγρότες, αλλά όχι και σε καταδίκη, καθώς τους χρειαζόταν για να ακολουθήσουν την ελληνική επεκτατική πολιτική στο μέτωπο της Μικράς Ασίας.
Έναν χρόνο μετά τη σοσιαλιστική επανάσταση στη Ρωσία, την εγκαθίδρυση των σοβιέτ και το τέλος του Α’ Παγκόσμιο Πολέμου, ιδρύεται στην Ελλάδα, το 1918, το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος (ΣΕΚΕ). Απ’ τα σπλάχνα της Φεντερασιόν και των ριζοσπαστών της Κεφαλονιάς δημιουργείται το ΣΕΚΕ, ενώ την ίδια χρονική περίοδο ιδρύεται και η Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδος (ΓΣΕΕ). Το ΣΕΚΕ, που μετονομάστηκε σε ΚΚΕ το 1924, θα πρωταγωνιστήσει στις μαχητικότερες εργατικές «μάχες» με το αστικό μπλοκ εκείνο το διάστημα, πριν γραφειοκρατικοποιηθεί απόρροια της ίδιας διεργασίας στην ΕΣΣΔ. Για να μην παρεξηγηθούμε και ως ΚΚΕ βρισκόταν στην πρώτη γραμμή των εργατο-αγροτικών εξελίξεων, απλά έδειχνε να απομακρύνεται σιγά σιγά από τους αρχικούς του στόχους και το λαό και να ταυτίζεται ολοένα και πιο πολύ με το αστικό μπλοκ.
Στο πρώτο συνέδριο του ΣΕΚΕ εμφανίστηκαν τρεις πολιτικό-ιδεολογικές τάσεις, η αριστερή (Ν. Δημητράτος, Λιγδόπουλος, Κομιώτης, Οικονόμου), η Κεντρώα (Μπεναρόγια, Κόκκινος) και η δεξιά (Α. Σίδερης, Π. Δημητράτος και Ν. Γιαννιός). Στην τελική φάση και ύστερα από κάποια χρόνια ηγεμόνευσε στο κόμμα η δεξιά παράταξη, ωθώντας την αριστερή να δημιουργήσει τη λεγόμενη Αριστερή Αντιπολίτευση (Αρχειομαρξισμός, Μπολσεβικισμός, Τροτσκισμός). Ως φράξια του ΣΕΚΕ αρχικά δημιουργήθηκε το πολιτικό κίνημα του Αρχειομαρξισμού τη δεκαετία του 1920 για να αποσπαστεί αργότερα και να λάβει τα ηνία της αριστερής αντιπολίτευσης από τον Τρότσκι το 1930. Κλείνοντας για το ΣΕΚΕ, οφείλουμε να γράψουμε ότι το 1924 έπειτα από αποτυχημένες προσπάθειες εντάχθηκε στην Κομμουνιστική Διεθνή αποδεχόμενο τους 21 όρους της και μετονομάστηκε σε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας.
Το 1924, λοιπόν, δημιουργήθηκε το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΚΚΕ) και πρώτος Γενικός Γραμματέας του ήταν ο Παντελής Πουλιόπουλος. Ο Πουλιόπουλος αποτελούσε μια απ’ τις μεγαλύτερες μορφές του κομμουνιστικού κινήματος, πολέμιος του σταλινισμού και θιασώτης των θέσεων του Τρότσκι διεγράφη το 1926 από το ΚΚΕ, εξαιτίας της επικράτησης της σταλινικής πλευράς στο εσωτερικό του κόμματος.
Το ΚΚΕ γίνεται ο εφιάλτης του αστικού μπλοκ. Απ’ τη δικτατορία Πάγκαλου (1925) και τις εξορίες στα ξερονήσια έως το Ιδιώνυμο (1929) του Βενιζέλου, φτάσαμε στην υποστήριξη από το Κομμουνιστικό Κόμμα της θέσης υπέρ μιας ανεξάρτητης Μακεδονίας και Θράκης. Τη θέση αυτή υποστήριζαν η Βαλκανική Ομοσπονδία των Κομμουνιστικών Κομμάτων και το ΚΚ Βουλγαρίας, αντιτιθέμενα όπως γίνεται κατανοητό στον ελληνικό εθνικισμό. Έτσι, το ΚΚΕ που αναδιπλώθηκε αργότερα και εγκατέλειψε την πρότερη θέση του, δυσκολεύτηκε να νομιμοποιηθεί στη συνείδηση του λαού. Το 1931 να σημειώσουμε, ύστερα από παρέμβαση της Κομμουνιστικής Διεθνούς, Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ διορίστηκε ο Φιλοσταλινικός Νίκος Ζαχαριάδης.
Άλλα μικρότερου βεληνεκούς αριστερά κόμματα εκείνης της εποχής ήταν το Αγροτικό Εργατικό Κόμμα του Αλέξανδρου Παπαναστασίου, το Ενιαίο Μέτωπο Εργατών και Αγροτών δημιουργηθέν από το ΚΚΕ, το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα που είχε σχέσεις με την εξουσία και έμοιαζε να αντιπροσωπεύει την Ελίτ της αριστεράς. Το 1929 ιδρύθηκε η αρχειομαρξιστική ΚΟΜΛΕΑ και το 1934 η επίσης Τροτσκιστική οργάνωση ΟΚΔΕ από τον Παντελή Πουλιόπουλο.
Την περίοδο του Μεσοπολέμου με τις αναπτυγμένες πια καπιταλιστικές σχέσεις να έχουν πάρει τη θέση άλλων μορφών κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης το νεοελληνικό κράτος εφαρμόζει αντεργατική πολιτική. Οι απεργίες και οι διαδηλώσεις διαδέχονται η μία την άλλη, ούσες ιδιαίτερα μαζικές. Το βιοτικό επίπεδο των εργαζομένων παρά τη συσσώρευση κεφαλαίου δεν βελτιώνεται ιδιαίτερα, ενώ λόγω της ανόδου της αριστεράς βλέπουμε διαθέσεις εξέγερσης από τα κάτω. Αυτές οι συνθήκες συνετέλεσαν, αν και όχι μόνο, στη δημιουργία και την κυριαρχία του ΕΑΜ στην κατοχή.
Έτσι κλείνει το πρώτο μέρος της παρουσίασής μας για την αριστερά στον 20ο αιώνα. Ένα από τα κύρια συμπεράσματα που μπορούμε εύκολα να εξάγουμε, είναι ότι η διάσπαση της αριστεράς ξεκινά από τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα και δεν είναι τωρινό φαινόμενο, ενώ τέλος παρατηρούμε τις διαφορετικές αντιλήψεις και ιδεολογικό-πολιτικές πεποιθήσεις των πρωτοσοσιαλιστών σε σχέση με τα σοσιαλιστικά κόμματα μέχρι το Μεσοπόλεμο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Εξέγερση του Κιλελέρ, wikipedia.org, Διαθέσιμο εδώ
- ΚΚΕ, wikipedia.org, Διαθέσιμο εδώ
- Μαρίνος Αντύπας, wikipedia.org, Διαθέσιμο εδώ
- ΣΕΚΕ, wikipedia.org, Διαθέσιμο εδώ
- Φεντερασιόν, wikipedia.org, Διαθέσιμο εδώ
