Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Πόσα μπορεί να έχει να πει στον σημερινό αναγνώστη ένα βιβλίο που πρωτοκυκλοφόρησε το 1928; Λοιπόν, εξαρτάται… Αν νιώθετε σε καλή διάθεση για να απομυθοποιήσετε τους κατασκοπευτικούς θρύλους των Χολιγουντιανών ταινιών, είστε στο σωστό μέρος. Το Άσεντεν ή ο Βρετανός πράκτορας του W. Somerset Maugham είναι μια συναρπαστική εξερεύνηση του κόσμου της κατασκοπείας, προσφέροντας στους αναγνώστες μια σπάνια ματιά στην περίοδο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Αυτό που κάνει αυτό το βιβλίο ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι η βάση του σε εμπειρίες από την πραγματική ζωή, καθώς ο ίδιος ο Maugham υπηρέτησε στη Βρετανική Υπηρεσία Πληροφοριών κατά τη διάρκεια του πολέμου.
Το βιβλίο, με ελληνικό τίτλο Άσεντεν ή ο Βρετανός Πράκτορας, κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πατάκη και μεταφράστηκε στα ελληνικά από τις Μαρία Λαϊνά και Μάνια Μεζίτη. Έχοντας δημοσιευθεί στην πρωτότυπη αγγλική έκδοση το 1928, το συγκεκριμένο έργο είναι μια συλλογή διηγημάτων που βασίζονται στη μυθοπλαστική αξιοποίηση των εμπειριών του Somerset Maugham ως Βρετανού αξιωματικού πληροφοριών κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο συγγραφέας, που καταγόταν από την Αγγλία αλλά γεννήθηκε και πέθανε στο Παρίσι (1874 – 1965) υπήρξε μυθιστοριογράφος, διηγηματογράφος και θεατρικός συγγραφέας της εποχής του, με ιδιαίτερη επιτυχία κατά τη δεκαετία του 1930, κατά την οποία πρέπει να ήταν ένας από τους πιο ακριβοπληρωμένους συγγραφείς. Πολλά από τα βιβλία του, όπως και το συγκεκριμένο, έχουν διασκευαστεί και μεταφερθεί στον κινηματογράφο (Secret Agent του A. Hitchcock το 1936).
Οι ιστορίες του βιβλίου ακολουθούν τις περιπέτειες του ομώνυμου χαρακτήρα, ενός συγγραφέα που έγινε κατάσκοπος και λειτουργεί υπό την αιγίδα της Βρετανικής Υπηρεσίας Πληροφοριών. Ο Άσεντεν στρατολογείται από την Υπηρεσία σε ένα διήγημα που θέτει τον τόνο του έργου: πρόκειται για έναν θεατρικό συγγραφέα που δεν εντυπωσιάζεται και ιδιαίτερα από το περιστατικό που με στόμφο του περιγράφει ο Ρ, ο αξιωματούχος που τον στρατολογεί, επειδή… παίζει την ίδια υπόθεση σε ένα έργο που ανεβάζει. Ήδη από την αρχή του βιβλίου παρατηρούμε ότι ο Άσεντεν στέλνεται στην Ελβετία, όπου συμμετέχει σε διάφορες αποστολές αντικατασκοπίας.
Σε μια αξιοσημείωτη αποστολή, ο Άσεντεν και ο συνεργάτης του, ο «άτριχος Μεξικανός», αναλαμβάνουν να υποκλέψουν κρίσιμα έγγραφα από έναν Έλληνα πράκτορα. Η αποστολή πάει στραβά όταν ο Άσεντεν ανακαλύπτει ότι έχουν βάλει στο στόχαστρο το λάθος άτομο. Μια άλλη ιστορία περιλαμβάνει τον Άσεντεν να χειραγωγεί μια Ιταλίδα χορεύτρια για να προδώσει τον εραστή της, έναν αντιβρετανό Ινδό πράκτορα. Η πλοκή κορυφώνεται σε μια τραγική και ειρωνική ανατροπή, αναδεικνύοντας το προσωπικό κόστος της κατασκοπείας. Ο Άσεντεν περνά διάφορες άλλοτε αστείες και άλλοτε σοβαρές καταστάσεις, μιλά με «συνδέσμους» από όλο τον κόσμο και προσπαθεί μέσω της δωροδοκίας και της πειθούς να φέρει σε πέρας την αποστολή του — αρνείται, όμως, πεισματικά να χρησιμοποιήσει όπλο. Η τελευταία ενότητα του βιβλίου, που διαδραματίζεται κατά τη διάρκεια της Ρωσικής Επανάστασης, υπογραμμίζει τη ματαιότητα και την απογοήτευση της κατασκοπείας, καθώς η αποστολή του Άσεντεν να κρατήσει τη Ρωσία στον πόλεμο κατά της Γερμανίας το 1917 τελικά αποτυγχάνει.
Το αφηγηματικό ύφος του Maugham συνδυάζει το χιούμορ με μια κριτική οπτική στον κόσμο της κατασκοπείας. Η απεικόνιση των κατασκόπων ως χαρακτήρων που αντιμετωπίζουν ηθικά διλήμματα και συναισθηματικά προβλήματα έρχεται σε έντονη αντίθεση με τις ηρωικές, πατριωτικές φιγούρες που επικρατούσαν στην προηγούμενη κατασκοπευτική λογοτεχνία. Σε αντίθεση με τα τυπικά κατασκοπευτικά θρίλερ της εποχής, ο τόνος του Άσεντεν δεν είναι πομπώδης, ούτε η πλοκή του βασίζεται στις ηρωικές αποστολές και το ανεβασμένο σασπένς. Αυτό ακριβώς κάνει τη γραφή του ανθρώπινη και ξεχωριστή σε σύγκριση με την τάση της εποχής. Το μυθιστόρημα παρέχει μια συναρπαστική απόκλιση από τη λαμπερή κατασκοπευτική μυθοπλασία της εποχής, παρουσιάζοντας μια πιο ευαίσθητη και ρεαλιστική απεικόνιση της κατασκοπείας.
Το βιβλίο προσφέρει μια αναζωογονητική απόκλιση από τα εξιδανικευμένα κατασκοπευτικά έργα και έχει εμπνεύσει ως προς αυτό νεότερους συγγραφείς, όπως οι John le Carré, Graham Greene και Eric Ambler. Για όσους γοητεύονται από την ιδέα των πραγματικών ιστοριών και την πολυπλοκότητα των μυστικών επιχειρήσεων, το έργο του Maugham προσφέρει ένα παράθυρο στην πραγματικότητα πίσω από τον μύθο, γι’ αυτό και συνιστάται σε αναγνώστες που ενδιαφέρονται για μια πιο ρεαλιστική απεικόνιση του κόσμου της κατασκοπείας.
