Του Κωνσταντίνου Κατσούλα,
Οι Γάλλοι φιλόσοφοι υπήρξαν ιδιαίτερα σημαντικοί για την εξέλιξη της σκέψης στον δυτικό κόσμο, όντες καταλυτικοί για το κίνημα του Διαφωτισμού, το οποίο οδήγησε στην πνευματική εξέλιξη της δυτικής Ευρώπης και σε σημαντικές τομές, όπως η Αμερικανική και η Γαλλική Επανάσταση. Από την ευρύτερη περιοχή της Γαλλίας, ωστόσο προήλθαν και οι πιο ισχυρές αντίθετες φωνές στην εξέλιξη αυτή και κυρίως στην Γαλλική Επανάσταση. Μια από τις φωνές αυτές ήταν ο κόμης Joseph de Maistre, του οποίου η πορεία θα αναλυθεί στις επόμενες παραγράφους.
Ο Joseph de Maistre γεννήθηκε στην Chambéry της Σαβόιας (σήμερα Νοτιοδυτική Γαλλία), η οποία τότε ανήκε στο Βασίλειο του Πιεμόντου – Σαρδηνίας, το 1753, σε οικογένεια Γαλλο – Ιταλική. Ο πατέρας του έγινε συγκλητικός, και λόγω των δεξιοτήτων του, πήρε τίτλους τιμής από τον Βασιλιά του Πιεμόντου – Σαρδηνίας. Εκπαιδεύτηκε από τους Ιησουίτες, γεγονός το οποίο τον οδήγησε αργότερα να τους υπερασπιστεί σθεναρά, ενώ ο παππούς του, ιδιοκτήτης βιβλιοθήκης, φρόντισε ο νεαρός Joseph να έχει πρόσβαση στα καλύτερα βιβλία. Ο νέος βιβλιόφιλος έμαθε για τους Αρχαίους Έλληνες και Ρωμαίους, αλλά και για τους Διαφωτιστές, τους οποίους την περίοδο εκείνη φαινόταν να θαυμάζει.
Ο Joseph μετακόμισε στο Τορίνο, ώστε να σπουδάσει νομική, και μόλις τελείωσε τις σπουδές του επέστρεψε στην Σαβόια, ξεκινώντας να ασκεί το επάγγελμα του με αξιοσημείωτη επιτυχία. Οι ρητορικές του δυνατότητες έγιναν εξαιρετικά γνωστές στην περιοχή του, όταν, ενώ ασκούσε το επάγγελμα του νομικού, έγραψε τον επικήδειο στον Βασιλιά Victor-Amédée III το 1775. Εξελέγη συγκλητικός το 1787, ακολουθώντας τα βήματα του πατέρα του. Οι πολιτικές του θέσεις αρχικά ήταν υπέρ της μεταρρύθμισης, καθώς πίστευε πως ο βασιλιάς Λουδοβίκος έπρεπε να συγκαλέσει την Γενική Βουλή (Estates General), ώστε να ακουστούν οι απόψεις όλων των κοινωνικών τάξεων.
Όταν ξέσπασε η Γαλλική Επανάσταση, ο De Maistre την θεώρησε αρχικά ως μέσο υλοποίησης των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων για την Γαλλία. Ωστόσο μετά τα Διατάγματα του Αυγούστου, και την πλήρη κατάργηση των προνομίων των γαιοκτημόνων, τα οποία απέρρεαν από το Ancien régime, ο Joseph αναθεώρησε την στάση του προς τους επαναστάτες, πιστεύοντας πως θα επικρατήσει το χάος. Κάποιους μήνες αργότερα, η γενέτειρά του η οποία τότε ήταν εκτός των συνόρων της Γαλλίας, δέχθηκε ένα ισχυρό κύμα Γάλλων προσφύγων, ατόμων τα οποία δεν στήριζαν την Επανάσταση, οι οποίοι είχαν φύγει από την Γαλλία λόγω των αντιποίνων των επαναστατών εναντίον τους. Η εθνικοποίηση της περιουσίας της Εκκλησίας επίσης συνεισέφερε στο να γίνει πολέμιος της Επανάστασης ο De Maistre, ο οποίος ήταν πιστός Καθολικός, ενώ θεώρησε αποκρουστική και την εκδήλωση πολύ έντονων περιστατικών βίας στο Παρίσι λόγω της επανάστασης. Η εισβολή του Γαλλικού στρατού στην Σαβόια τον οδήγησε στην εξορία, όπου και δημιούργησε τα βιβλία μέσω τον οποίων έγινε γνωστός.
Το πρώτο του έργο ως αντιεπαναστατικός συγγραφέας ήταν τα «Γράμματα ενός Βασιλικού από την Σαβόια», το οποίο εκδόθηκε το 1793, ενώ ζούσε στην Λοζάνη της Ελβετίας. Εκείνη την εποχή είχε συνειδητοποιήσει πως αφού η Γαλλική Επανάσταση προετοιμάστηκε με την δημιουργία βιβλίων, η αντίδραση στην επανάσταση έπρεπε επίσης να προετοιμαστεί μέσω βιβλίων. Ήταν το πρώτο του βιβλίο με επιθετικό στυλ, το οποίο έδωσε την κατάλληλη εμπειρία στον νεαρό συγγραφέα ώστε να παράξει σημαντικότερα και πιο επηρεαστικά έργα.
Ένα από τα πλέον σπουδαία έργα του ήταν οι «Σκέψεις για την Γαλλία», έργο στο οποίο ο De Maistre διατύπωνε τη θέση πως η Γαλλία έχει μια θεία αποστολή στην πόλεμο μεταξύ του καλού και του κακού στην γη. Θεώρησε πως το παλαιό καθεστώς της Γαλλίας έσφαλλε με την προώθηση του Διαφωτισμού και κυρίως των αθεϊστικών δογμάτων, το οποίο είχε ως λογικό αποτέλεσμα την κατάλυση της Βασιλείας και την Βασιλεία του Τρόμου.
Ο συγγραφέας μετακόμισε το 1802 στην Ρωσία, διοριζόμενος ως πρέσβης στην Αυλή του Τσάρου Αλεξάνδρου Α΄. Το νέο του περιβάλλον του κίνησε ιδιαίτερα το ενδιαφέρον, καθώς ξεκίνησε να κοινωνικοποιείται στους κύκλους των Ρώσων ευγενών, ενώ δημιουργούσε σημειώσεις στις οποίες παρατηρούσε συμπεριφορές, ήθη και έθιμα των Ρώσων. Ο De Maistre έγραψε στην Ρωσία την «Έκθεση στις Γενικές Αρχές των Πολιτικών Συνταγμάτων και άλλων Ανθρωπίνων Θεσμών», το οποίο εκδόθηκε το 1809. Στο βιβλίο αυτό διατύπωσε τον ισχυρισμό του πως οι άγραφοι νόμοι έχουν μεγαλύτερη επιρροή στους ανθρώπους από τους γραπτούς, ενώ ισχυριζόταν πως τα συντάγματα δεν προέρχονται από την ανθρώπινη λογική, αλλά είναι θεόπνευστα. Ο στόχος του, με την συγγραφή του βιβλίου του, ήταν να αποτρέψει τους Ρώσους από την έκρηξη μιας επανάστασης αντίστοιχης της Γαλλικής στην χώρα τους.
Το πρωτοφανές στον λόγο του De Maistre, ήταν πως προσπαθούσε να τεκμηριώσει μέσω της λογικής και με επιχειρήματα, την ανάγκη για την ύπαρξη ανώτατης εξουσίας, και την άσκησή της από ένα ικανό και αποφασιστικό άτομο. Σε γράμματα τα οποία αντάλλασσε με Γάλλους αριστοκράτες, ισχυριζόταν χαρακτηριστικά «Πρέπει να γνωρίζετε πως να είστε φιλοβασιλικοί. Κάποτε ήταν ένστικτο, τώρα όμως είναι επιστήμη». Εν έτει 1810 ο Τσάρος ζήτησε την συμβουλή του για την διαχείριση του εκπαιδευτικού συστήματος της Ρωσίας, και ο De Maistre έγραψε τα «Πέντε γράμματα για την Δημόσια Εκπαίδευση στην Ρωσία». Μέσω αυτών προώθησε την διδασκαλία των κλασσικών φιλοσόφων στην χώρα, ενώ πίστευε πως η θρησκεία έπρεπε να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο και στην εκπαίδευση.
Ο De Maistre στράφηκε σε ζητήματα πιο στενά συνδεδεμένα στην θρησκεία, πιστεύοντας πως ο Καθολικισμός θα μπορούσε να ευεργετήσει την Ρωσία, εφόσον εκείνη τον ακολουθούσε. Οι απόψεις αυτές, και η επιδίωξη τους στην πράξη με τον προσηλυτισμό Ρώσων ευγενών, οδήγησαν στο να εξοργιστεί ο Τσάρος και να αναγκαστεί να απελάσει τόσο τον Joseph, όσο και τους Ιησουίτες, με τους οποίους είχε συναναστραφεί ιδιαίτερα ο συγγραφέας.
Μετά την απέλασή του το 1817 γύρισε στο Πεδεμόντιο, όπου ξαναβρήκε την οικογένειά του και συνέχισε το συγγραφικό του έργο. Το έργο του «Για τον Πάπα», διατύπωνε την άποψη πως η εξουσία δεν πρέπει να αμφισβητείται, καθώς πρέπει να προέρχεται από την θρησκεία. Στην Ευρώπη, η εξουσία αυτή στο τέλος έπρεπε να προέρχεται από τον Ποντίφικα. Οι σύγχρονοί του τον επέκριναν ως ακραία Θεοκρατικό για το έργο του αυτό αλλά και για την γενικότερη αντιμετώπιση του στα ζητήματα της θρησκείας.
Άφησε δύο ακόμα βιβλία, το πρώτο είναι οι «Διάλογοι της Αγίας Πετρούπολης», το πιο διάσημο έργο του De Maistre μέχρι και σήμερα. Το βιβλίο αυτό είναι ηθικολογικού χαρακτήρα, καθώς γίνεται εκτενής λόγος για αντικείμενα όπως η Θεία δίκη και η επιστημολογία. Σε πολλά σημεία καταφέρεται ενάντια στις θεωρίες του Τζον Λωκ και του Βολταίρου, προσπαθώντας να αντισταθεί στην λογική σκέψη του Διαφωτισμού. Αρκετοί μελετητές θεωρούν το βιβλίο του αυτό, ένα από τα βιβλία που προετοίμασαν το ρεύμα του Ρομαντισμού. Το δεύτερο βιβλίο του είναι μια κριτική στο έργο του Φράνσις Βάκων, στο οποίο ισχυρίστηκε πως η διάνοια του ανθρώπινου νου είναι σπουδαιότερη από την μηχανιστική προσέγγιση, την οποία υπερασπιζόταν ο Βάκων.
Τα δύο αυτά έργα εκδόθηκαν μετά τον θάνατο του Joseph De Maistre. Ο συγγραφέας πέθανε στο Τορίνο τις 26 Φεβρουαρίου 1821, πλήρης ημερών και έχοντας αφήσει πίσω του σημαντικό συγγραφικό έργο. Παρ’ότι πολλές από τις ιδέες του φαντάζουν αντιδραστικές σήμερα, είναι σημαντικό να αναγνωριστεί πως ο De Maistre επηρέασε την σκέψη της εποχής του. Ο ίδιος, μαζί με τον μετριοπαθέστερο Edmund Burke, θεωρούνται οι θεμελιωτές του συντηρητισμού στην Ευρώπη, ενώ οι ιδέες του Γάλλου φιλοσόφου επηρέασαν ακόμα και τους φιλοσόφους του ουτοπικού σοσιαλισμού, σύμφωνα με σύγχρονους μελετητές.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Joseph de Maistre (1753-1821) by Darrin M. McMahon, stanford.edu, διαθέσιμο εδώ
- Joseph de Maistre (1753-1821) by Terence Green, philosophynow.org, διαθέσιμο εδώ
