Της Αναστασίας Δρόσου,
Όταν οι κυβερνήσεις απογοητεύουν, τα δικαστήρια φαντάζουν η έσχατη λύση. Μία λύση που συχνά θεωρείται μάταιη, γραφειοκρατική, αναποτελεσματική. Και όμως, ο διεθνής μηχανισμός προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, παρά τις ατέλειές του, ενίοτε αποφέρει καρπούς. Σε αυτό το σύνθετο δικαϊκό οικοδόμημα, τα εθνικά δικαστήρια έρχονται πρώτα. Το μυστικό του κύρους τους έγκειται ακριβώς στο «οπλοστάσιό» τους, τις κρίσεις τους δηλαδή σε προηγούμενες αποφάσεις. Με αυτόν τον τρόπο, διατηρείται μία συνοχή στον χρόνο: ένα δικαίωμα που κατοχυρώθηκε σε 10 παρόμοιες περιπτώσεις, πρέπει να κατοχυρωθεί και στην 11η.
Το «οπλοστάσιο», όμως, αυτό μπάζει στην περίπτωση των δικαιωμάτων που απορρέουν από την κλιματική αλλαγή. Αν και τα δικαιώματα αυτά είναι «ανθρώπινα», με την έννοια ότι εμάς θέλουν να προστατεύσουν (και όχι τη φύση αορίστως όπως πλανημένα υποθέτουμε), ωστόσο δεν έχει δημιουργηθεί ακόμη σχετικό δικαστικό κεκτημένο. Με άλλα λόγια, τα δικαιώματα αυτά είναι τόσο «καινούρια», που δεν έχουμε καν προσδιορίσει δικαστικά τα όρια του δικαίου και του αδίκου, με συνέπεια την προβληματική μας προστασία.
Ο μεγάλος αυτός πρόλογος, κατά τα άλλα απαισιόδοξος, έγινε για να αναδειχθεί με μεγαλύτερη έμφαση η αξία των αποφάσεων που αποδίδουν ευθύνες και αναγνωρίζουν το δίκιο όσων μάχονται για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Το πιο πρόσφατο και φωτεινό παράδειγμα αποτελεί η Νότια Κορέα. Με την απόφασή του στις 29 Αυγούστου, το Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο της χώρας, όχι μόνο θεμελίωσε τη σχέση κλιματικής αλλαγής και ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά αναγνώρισε και σχετική υποχρέωση προστασίας των πολιτών από το κράτος, η οποία απορρέει ακριβώς από την παραπάνω σχέση.
Όλα ξεκίνησαν όταν 255 περίπου αιτούντες, μεταξύ των οποίων πολλοί ανήλικοι, προσέφυγιαν στο δικαστήριο με σκοπό να αποδώσουν ευθύνες στην κυβέρνηση. Υποστήριξαν πως αυτή αδυνατεί να τους προστατεύσει αποτελεσματικά από τον κίνδυνο της κλιματικής αλλαγής, παραβιάζοντας έτσι τα συνταγματικά κατοχυρωμένα δικαιώματά τους στη ζωή και το περιβάλλον. Συγκεκριμένα, απέδειξαν ότι ο στόχος της κυβέρνησης να περικόψει τις εκπομπές άνθρακα κατά 35% έως το 2030 δεν είναι επαρκής, ενώ αποφασίστηκε χωρίς να ληφθούν πραγματικά υπόψη οι σύγχρονες επιστημονικές τάσεις. Εξάλλου, η πολιτική ηγεσία δεν έχει θέσει στόχους μείωσης των βλαβερών αερίων μετά το 2031, αγνοώντας και την ανάγκη για κλιματική ουδετερότητα έως το 2050.
Το εν λόγω Δικαστήριο, αρμόδιο να κρίνει τη συνταγματικότητα των νόμων δικαίωσε τους αιτούντες, καταφέρνοντας να «ξαναγράψει» τον περιβαλλοντικό νόμο της χώρας. Έδωσε περιθώριο έως τον Φεβρουάριο στην κυβέρνηση, προκειμένου να κατοχυρωθεί νομοθετικά το αίτημα για κλιματική ουδετερότητα, με το Υπουργείο Περιβάλλοντος να δηλώνει πως δεσμεύεται να τηρήσει την απόφαση.
Πρόκειται για την πρώτη υπόθεση στην Ασία σχετική με την κλιματική κρίση που φτάνει σε τόσο υψηλό δικαστήριο. Σύμφωνα με τη Διεθνή Αμνηστία, οι προσφυγές στα δικαστήρια αποτελούν τα τελευταία χρόνια ένα μέσο πίεσης της πολιτικής ηγεσίας για δραστηριοποίηση στον τομέα της προστασίας του περιβάλλοντος. Γι’ αυτό και η απόφαση έγινε δεκτή πανηγυρικά από τις διεθνείς οργανώσεις και τους ακτιβιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Καθώς οι αντίστοιχες αποφάσεις πολλαπλασιάζονται, το αίτημα για προστασία των επόμενων γενεών από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής παίρνει όλο και καθαρότερη μορφή. Πλέον, η λέξη κυβερνητική ευθύνη προφέρεται με έμφαση, συντηρώντας την ελπίδα να τηρηθούν οι αλλεπάλληλες (ιδίως μετά το 2015) διεθνείς δεσμεύσεις για μείωση της παγκόσμιας θερμοκρασίας. Με αφορμή, λοιπόν, τη Νότια Κορέα, είθε πάντα η δικαιοσύνη να αποδίδεται με αυστηρότητα και οι πολιτικοί να ακολουθούν τις επιταγές της.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Court orders South Korea to specify plans to cut carbon emissions through 2049, ABC News, διαθέσιμο εδώ
- Climate case before South Korea’s Constitutional Court could set human rights precedent, Amnesty International, διαθέσιμο εδώ
- Court orders South Korea to specify plans to cut carbon emissions through 2049, AP News, διαθέσιμο εδώ
