Της Αλεξίας Κυριαζοπούλου,
Η Υπόθεση Κορνίλοφ είναι μία από τις πιο κρίσιμες στιγμές της Ρωσικής Επανάστασης του 1917, σηματοδοτώντας το αποκορύφωμα της σύγκρουσης μεταξύ του επαναστατικού και του αντεπαναστατικού στρατοπέδου στη Ρωσία. Στα πλαίσια των ταραχών και της πολιτικής αστάθειας που ακολούθησε την πτώση του Τσάρου Νικόλαου Β’ και τη δημιουργία της προσωρινής Κυβέρνησης, το γεγονός αυτό αποδεικνύεται καθοριστικό για την εξέλιξη της Ρωσίας προς τον Οκτώβριο του 1917 και την τελική κατάληψη της εξουσίας από τους Μπολσεβίκους.
Η Ρωσική Επανάσταση ξεκίνησε τον Φεβρουάριο του 1917, όταν μαζικές διαδηλώσεις και απεργίες στην Πετρούπολη οδήγησαν στην πτώση του τσάρου και τη δημιουργία της Προσωρινής Κυβέρνησης, η οποία υποτίθεται ότι θα οδηγούσε τη χώρα σε μία συντακτική συνέλευση. Ωστόσο, από την αρχή, η κυβέρνηση αυτή βρισκόταν σε μία εύθραυστη ισορροπία, καθώς αποτελούνταν από ένα μίγμα φιλελεύθερων και σοσιαλιστών, που είχαν διαφορετικές απόψεις για το μέλλον της χώρας. Παράλληλα, η Ρωσία συνέχιζε να συμμετέχει στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, γεγονός που προκάλεσε τεράστιες οικονομικές και κοινωνικές δυσκολίες. Ο λαός ζητούσε ειρήνη, γη και ψωμί, αλλά η δεύτερη ρωσική προσωρινή κυβέρνηση υπό την ηγεσία του Αλεξάντρ Φιόντοροβιτς Κέρενσκι από τον Ιούλιο έως τον Νοέμβριο του 1917, δεν μπορούσε να ανταποκριθεί σε αυτά τα αιτήματα, λόγω των εσωτερικών της αντιφάσεων και των εξωτερικών πιέσεων.
Απογοητευμένοι από την αναποφασιστικότητα του Κέρενσκι και την αναποτελεσματικότητα της αντιμπολσεβικικής καταστολής, και φοβούμενοι παράλληλα για το ενδεχόμενο αναδιανομής της γης υπέρ των αγροτών, οι Ρώσοι συντηρητικοί, οι οποίοι συμπεριλάμβαναν στις τάξεις τους αρκετούς αξιωματικούς του στρατού, άρχισαν να διερευνούν τις δυνατότητες τέλεσης πραξικοπήματος. Ο στρατηγός Λαβρ Κορνίλοφ (1870-1918), ένας σκληρός Κοζάκος που λίγο καιρό νωρίτερα είχε διοριστεί αρχηγός του ρωσικού στρατού, με εμπειρία από τον Ρωσοϊαπωνικό Πόλεμο και τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ήταν γνωστός για την επιμονή και την πειθαρχία του, καθώς και για τις εθνικιστικές του απόψεις. Μετά την πτώση του τσάρου, ο Κορνίλοφ ανέλαβε τη διοίκηση των δυνάμεων του Νότιου Μετώπου και τον Ιούλιο του 1917 διορίστηκε Ανώτατος Διοικητής του ρωσικού στρατού από τον Πρωθυπουργό της Προσωρινής Κυβέρνησης, Αλεξάντρ Κέρενσκι. Έμοιαζε με προφανή υποψήφιο, επικεφαλή ενός κινήματος για την ανατροπή της προσωρινής κυβέρνησης. Μάλιστα, οι προκαθήμενοι της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας έσπευσαν να εκδηλώσουν τη στήριξή τους στο πρόσωπό του, με την ελπίδα ότι ο στρατός θα μπορούσε να αποκαταστήσει τις εξουσίες του στη Ρωσία. Στις αρχές Αυγούστου 1917, μια «Διάσκεψη Δημοσίων Προσωπικοτήτων», με τη συμμετοχή σημαντικών παραγόντων της βιομηχανίας, του εμπορίου, των τραπεζών και του στρατού, εξέφρασε την υποστήριξή της στον Κορνίλοφ.
Ο Κορνίλοφ θεωρούσε ότι η Ρωσία κινδύνευε να καταρρεύσει υπό την πίεση των επαναστατικών κινημάτων και της πολιτικής ανομίας. Η ανησυχία του μεγάλωσε όταν διαπίστωσε ότι οι μπολσεβίκοι, υπό την ηγεσία του Βλαντίμιρ Λένιν, αυξάνονταν σε επιρροή και ισχύ, ενώ η Προσωρινή Κυβέρνηση φαινόταν αδύναμη να διατηρήσει την τάξη. Ο Κορνίλοφ πίστευε ότι η Ρωσία χρειαζόταν ένα ισχυρό, αυταρχικό καθεστώς για να αποφύγει το χάος.
Ο Κέρενσκι συγκάλεσε μια Κρατική Συνδιάσκεψη στη Μόσχα, με την προσδοκία να τονώσει την υποστήριξη απέναντι στη δεύτερη κυβέρνηση συνασπισμού, στην οποία ο ίδιος ήταν επικεφαλής. Στη διάσκεψη βρίσκονταν ηγέτες συνδικαλιστικών οργανώσεων, αντιπρόσωποι της Δούμας, υψηλόβαθμοι στρατιωτικοί και αρκετοί επαγγελματίες, άνθρωποι που σε γενικές γραμμές είχαν φτάσει στο σημείο να πιστεύουν ότι μόνο μια στρατιωτική δικτατορία θα μπορούσε να σώσει τη Ρωσία από τα σοβιέτ, αλλά και από την αναγκαστική πολεμική απόσυρση. Εξάλλου, το ίδιο διάστημα τα γερμανικά στρατεύματα είχαν καταλάβει τη Ρίγα, το λιμάνι της Βαλτικής στη Λετονία, συνιστώντας άμεση απειλή για το Πέτρογκραντ. Η σχέση του Κορνίλοφ με τον Κέρενσκι ήταν από την αρχή αμφιθυμική. Ο Κέρενσκι ήθελε να χρησιμοποιήσει τον στρατό για να σταθεροποιήσει τη χώρα, αλλά την ίδια στιγμή ανησυχούσε για τις πολιτικές φιλοδοξίες του Κορνίλοφ. Τον Αύγουστο του 1917, ο Κορνίλοφ ζήτησε από τον Κερένσκι να λάβει έκτακτα μέτρα για την αποκατάσταση της τάξης, όπως η επιβολή στρατιωτικού νόμου και η διάλυση των σοβιέτ (εργατικών συμβουλίων).
Ο Κέρενσκι εξέφρασε την επιθυμία του για σχηματισμό στρατιωτικής κυβέρνησης από τον Κορνίλοφ, με σκοπό την άμεση αποκατάσταση της τάξης, θεωρώντας ότι ο στρατηγός θα παρέμενε πιστός τόσο στον ίδιο όσο και στον απώτερο στόχο της ίδρυσης μιας αληθινής δημοκρατίας. Αποδείχθηκε ότι ο Κορνίλοφ πιθανότατα σκόπευε να κρατήσει την εξουσία για τον εαυτό του, επιβάλλοντας ένα σκληρό δεξιό δικτατορικό καθεστώς. Πολύ γρήγορα προέκυψαν τα πρώτα σημάδια ασυνεννοησίας μεταξύ των δύο ηγετών, ενώ ο Κορνίλοφ αρνήθηκε να παραιτηθεί από αρχιστράτηγος, όπως του ζήτησε ο Κέρενσκι. Αμέσως, ο Πρωθυπουργός κάλεσε τον στρατό να παραμείνει πιστός στην προσωρινή κυβέρνηση ενώ ο Καζάκος στρατηγός απάντησε στις 27 Αυγούστου με τελεσίγραφο στο οποίο δήλωνε ότι «η βαριά συναίσθηση της πορείας της χώρας προς την καταστροφή με διατάζει σε αυτή τη δυσοίωνη στιγμή να καλέσω το σύνολο του ρωσικού λαού να προστρέξει σε βοήθεια της ετοιμοθάνατης πατρίδας».
Η ένταση κορυφώθηκε στα τέλη Αυγούστου, όταν ο Κορνίλοφ αποφάσισε να δράσει μόνος του. Έδωσε εντολή στα στρατεύματά του να κινηθούν προς την Πετρούπολη, με πρόθεση να καταλάβει την πόλη και να επιβάλει στρατιωτικό νόμο. Ο Κέρενσκι αντέδρασε άμεσα, κατηγορώντας τον Κορνίλοφ για προδοσία και απομακρύνοντάς τον από τη διοίκηση. Η προέλαση των στρατευμάτων του Κορνίλοφ προς την Πετρούπολη έγινε γνωστή ως η «Υπόθεση Κορνίλοφ». Ο Κέρενσκι, προκειμένου να υπερασπιστεί την πόλη, ζήτησε βοήθεια από τους μπολσεβίκους και άλλες επαναστατικές ομάδες, τις οποίες προηγουμένως είχε προσπαθήσει να περιορίσει. Αντιδρώντας συντονισμένα, μπολσεβίκοι, μενσεβίκοι και σοσιαλεπαναστάτες συγκρότησαν μια επιτροπή ενάντια στην αντεπανάσταση. Οι εργάτες ενίσχυσαν την ασφάλεια γύρω από τα εργοστάσιά τους και αρκετοί, ύστερα από ενέργειες κυρίως των μπολσεβίκων, προμηθεύτηκαν όπλα από οπλοστάσια έτσι ώστε να προετοιμαστούν απέναντι στο επικείμενο στρατιωτικό πραξικόπημα. Εντούτοις, όπως φάνηκε τελικά, το κίνημα του Κορνίλοφ, αν υπήρξε τέτοιο, έμεινε στα χαρτιά. Έστω και έτσι, το φάσμα της αντεπανάστασης που ξεπρόβαλε από τον στρατηγό και τον περίγυρό του βοήθησε τους μπολσεβίκους να αυτοπαρουσιαστούν ως οι μοναδικοί σωτήρες της Επανάστασης. Στη διάρκεια του Αυγούστου και του Σεπτεμβρίου του 1917, το κόμμα της «πλειοψηφίας» άρχισε να ελπίζει ότι μπορεί να δικαιώσει το όνομά του, έχοντας αυξήσει τη δημοτικότητα του τόσο μέσα στα σοβιέτ όσο και μεταξύ των απλών πολιτών, ιδιαίτερα του Πέτρογκραντ.
Το σχέδιο του Κορνίλοφ απέτυχε, καθώς οι στρατιώτες του, όταν ήρθαν σε επαφή με τους εργάτες και τους επαναστάτες στην Πετρούπολη, αρνήθηκαν να πολεμήσουν. Ο Κορνίλοφ τελικά συνελήφθη στις 14 Σεπτεμβρίου 1917 και φυλακίστηκε, ενώ ο Κερένσκι κατάφερε να διατηρήσει τον έλεγχο της κυβέρνησης. Η αποτυχία του πραξικοπήματος του Κορνίλοφ είχε σημαντικές επιπτώσεις για τη Ρωσική Επανάσταση. Πρώτον, η Προσωρινή Κυβέρνηση του Κέρενσκι αποδυναμώθηκε σημαντικά, καθώς η ανάγκη του να στηριχτεί στους μπολσεβίκους για να διατηρήσει την εξουσία ενίσχυσε τη θέση τους στην πολιτική σκηνή. Δεύτερον, η Υπόθεση Κορνίλοφ απέδειξε ότι η Προσωρινή Κυβέρνηση ήταν αδύναμη και δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις που αντιμετώπιζε η χώρα. Αυτό δημιούργησε ένα κλίμα ανασφάλειας και απογοήτευσης, το οποίο οι μπολσεβίκοι εκμεταλλεύτηκαν για να προετοιμάσουν την κατάληψη της εξουσίας τον Οκτώβριο του 1917.
Τέλος, η κρίση αυτή έφερε στην επιφάνεια την ένταση μεταξύ της στρατιωτικής και πολιτικής ηγεσίας της Ρωσίας, υπογραμμίζοντας την αστάθεια και τη διχοτόμηση που χαρακτήριζε την μεταεπαναστατική κοινωνία. Η αποτυχία του Κορνίλοφ να επιβάλει την τάξη μέσω στρατιωτικής βίας ενίσχυσε την πεποίθηση πολλών ότι μόνο μια ριζοσπαστική επαναστατική αλλαγή μπορούσε να σώσει τη Ρωσία από το χάος. Μετά την αποτυχία της εξέγερσής του, ο Κορνίλοφ φυλακίστηκε, αλλά διέφυγε σύντομα από τη φυλακή και εντάχθηκε στους Λευκούς (αντεπαναστατικές δυνάμεις) κατά τη διάρκεια του Ρωσικού Εμφυλίου Πολέμου. Το 1918, ο Κορνίλοφ σκοτώθηκε σε μάχη κατά των Μπολσεβίκων, παραμένοντας στην ιστορία ως μία από τις πιο αμφιλεγόμενες φιγούρες της Ρωσικής Επανάστασης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- John Merriman, Μιχαηλίδης Ιάκωβος (2022), Ιστορία της νεότερης Ευρώπης: Από την αναγέννηση μέχρι σήμερα, (μτφ. Ανδρέας Κίκηρας, επιμ. Γιαλέλης Πάνος), Εκδόσεις Πεδίο, Αθήνα
- Fitzpatrick Sheila (2023), Σύντομη ιστορία της Σοβιετικής Ένωσης, (μτφ. Μπαρουξής Γιώργος, επιμ. Μπουκαλά Αρετή), εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα
- Russian Provisional Government, britannica.com, διαθέσιμο εδώ
- The Kornilov affair, alphahistory.com, διαθέσιμο εδώ
- Kornilov Affair, soviethistory.msu.edu, διαθέσιμο εδώ
- Kornilov, Lavr Georgievich by Siobhan Peeling, encyclopedia.1914-1918-online.net, διαθέσιμο εδώ
