Της Βασιλικής Φώτη,
Το δάσος προστατεύεται αυτοτελώς από το Σύνταγμα (συγκεκριμένα στο άρθρο 24 παράγραφος 1). Βασικός παράγοντας της αποτελεσματικής προστασίας είναι η σύνταξη και η τήρηση δασολογίου, η οποία θα πρέπει να προηγείται από τη σύνταξη κτηματολογίου. Περαιτέρω, όπως δέχεται η νομολογία, ειδικά για τα δημόσια δάση, αυτά αποτελούν δημόσια αγαθά και ανήκουν στην δημόσια κτήση, είτε ως ιδιωτικά είτε ως κοινόχρηστα.
Το Σύνταγμα απαγορεύει το δάσος να παύσει να είναι δάσος, απαγορεύει δηλαδή την αλλαγή χρήσης του, παρά μόνο κατ’ εξαίρεση επιτρέπει την διαφορετική χρήση του όταν υπάρχει άλλος επιτακτικός λόγος δημοσίου συμφέροντος, ο οποίος προϋποθέτει αφενός να μην υπάρχει εναλλακτική λύση και αφετέρου η θυσία του δάσους να κρίνεται απολύτως αναγκαία για την επίτευξη του ανωτέρου σκοπού. Έτι ειδικότερα, το άρθρο 117 του Συντάγματος αναφέρει ότι ακόμα κι αν τα δάση έχουν καταστραφεί, πάλι καταλαμβάνονται από την απαγόρευση μεταβολής του προορισμού τους. Οι εκτάσεις δε που χαρακτηρίζονται ως δάση είναι υποχρεωτικός αναδασωτέες κατά δέσμια αρμοδιότητα.
Τι είναι όμως το δάσος: ο ορισμός του δάσος εντοπίζεται στην ερμηνευτική δήλωση του άρθρου 24 του Συντάγματος. Ο συνταγματικός αυτός ορισμός προέρχεται από απόφαση του Ανωτάτου Ειδικού Δικαστηρίου, σύμφωνα με την οποία, το δάσος προστατεύεται αυτοτελώς, ανεξάρτητα από το όφελος που προσφέρει στον άνθρωπο, ως μια βιοκοινότητα που αναπτύσσεται μέσα σε άγρια βλάστηση. Όταν η βλάστηση είναι λιγότερο πυκνή, τότε γίνεται λόγος για δασική έκταση.
Περαιτέρω, η νομολογία δέχτηκε ότι σε περιοχές που υπάρχουν δάση τα οποία έχουν καταστραφεί είναι κατ’ εξαίρεση δυνατή η μεταβολή του προορισμού τους, όταν υπάρχει λόγος επιτακτικός (για παράδειγμα το Σύνταγμα κατ’ εξαίρεση δέχεται την εγκατάσταση ανεμογεννητριών) κι εφόσον ο σκοπός αυτός επιτυγχάνεται με τη μικρότερη δυνατή απώλεια του δασικού πλούτου.
Αυτό το συνταγματικό πλαίσιο επιτυγχάνεται μέσω του εκτελεστικού του Συντάγματος νόμου 998/79, ο οποίος προβλέπει τις περιπτώσεις που δικαιολογείται, είτε η μεταβολή του προορισμού (λόγου χάρη επιτρέπεται η καλλιέργεια και έτσι χάνεται βασικός χαρακτήρας) είτε ο νόμος επιτρέπει την απώλεια της δασικής μορφής, προκειμένου να αναπτυχθούν ορισμένες δραστηριότητες, οι οποίες όταν τερματιστούν είναι υποχρεωτική η επαναφορά του δάσους στην αρχική του μορφή. Αυτές οι ρυθμίσεις του νόμου προβλέπουν την κατ’ εξαίρεση μεταβολή του χαρακτήρα του δάσους. Οι κανόνες δε αυτοί υλοποιούνται μέσω αδειοδοτικής διαδικασίας. Η πράξη που εκδίδει η διοίκηση (άδεια) λέγεται έγκριση επέμβασης. Πρόκειται για εκτελεστή διοικητική πράξη που εκδίδεται συγκεκριμένα από τις δασικές αρχές. Περαιτέρω, απαιτείται και μια περιβαλλοντική άδεια. Οι δύο αυτές άδειες απαιτούνταν μέχρι και το 2011. Μετά το 2011, στην άδεια περιβαλλοντικών όρων συμπεριλήφθηκε και η άδεια παρέμβασης. Πλέον απαιτείται περιβαλλοντική άδεια, η οποία περιλαμβάνει και την πρώην και εγκριτική επέμβαση και μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων και την άδεια έγκρισης επέμβασης της δασικής αρχής, η οποία έχει πλέον χαρακτήρα γνωμοδότησης.
Κατά το Συμβούλιο της Επικρατείας, η αλλαγή δασικού χαρακτήρα μπορεί να προβλέπεται και από το χωροταξικό σχεδιασμό, ο οποίος συνιστά ουσιώδη όρο για την κατ’ άρθρο 106 παράγραφος ένα του Συντάγματος, βιώσιμη ανάπτυξη. Η συνταγματικότητα δε του επιχειρούντος σε αυτό το σχεδιασμό νόμου συναρτάται προέχοντος με την διασφάλιση της αειφορίας του περιβάλλοντος, σύμφωνα με το άρθρο 24 παράγραφος 1 του Συντάγματος. Άρα, η αλλαγή του δασικού χαρακτήρα λόγω χωροταξικού σχεδιασμού είναι επιτρεπτή εφόσον: πρώτον, η μεταβολή προβλέπεται στις ρυθμίσεις του νόμου κατά τρόπο άμεσο ρητό και όχι έμμεσο, δεύτερον, εφόσον η μεταβολή του δασικού χαρακτήρα είναι εξαιρετική και τέλος, εφόσον ο νόμος προβλέπει ουσιώδεις περιβαλλοντικές αντισταθμίσεις.
Σύμφωνα με το άρθρο 117 παράγραφος 3 του Συντάγματος, η κήρυξη μιας δασικής έκτασης ως αναδασωτέας που έχει καταστραφεί δεν αφορά τις εκτάσεις, οι οποίες μέχρι το 1975 είχαν χρησιμοποιηθεί για άλλο σκοπό και είχαν απωλέσει νομίμως τον δασικό τους χαρακτήρα με βάση νόμιμες διοικητικές πράξεις. Συνεπώς, οι εκτάσεις αυτές δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ως δάση ή δασικές εκτάσεις με πράξη του Δασάρχη προδήλως, διότι είχαν αποβάλλει όχι μόνο την δασική τους μορφή, γεγονός που όχι απλώς δεν αποκλείει αλλά συνιστά προϋπόθεση της κήρυξης τους ως αναδασωτέες, αλλά και το δασικό τους χαρακτήρα. Είχε περαιτέρω κριθεί ότι ο κανόνας της ανωτέρω εξαίρεσης από την υποχρέωση αναδάσωσης λόγω απώλειας του δασικού χαρακτήρα εφαρμόζονταν ανεξάρτητα από το μέγεθος της έκτασης και την φύση των επ’ αυτής επεμβάσεων ή από την συνδρομή άλλων προϋποθέσεων.
Απόφαση σταθμό στην ελληνική νομολογία αποτελεί η ΣτΕ 666/2021. Με την συγκεκριμένη απόφαση, το Συμβούλιο της Επικρατείας απέρριψε αίτησης ακυρώσεως κατοίκων της ευρύτερης περιοχής του πρώην αεροδρομίου Ελληνικού, οι οποίοι υποστήριζαν ότι τμήματα του Μητροπολιτικού Πόλου στην περιοχή του Ελληνικού Αττικής είχαν χαρακτήρα δασικό, και για τον λόγο αυτό ζητούσαν την ακύρωση των πράξεων των δασικών αρχών, οι οποίες έκριναν το αντίθετο.
Η περιοχή του Μητροπολιτικού Πόλου Ελληνικού – Αγίου Κοσμά αποτελείται από το πρώην αεροδρόμιο του Ελληνικού, από το Εθνικό Αθλητικό Κέντρο Νεότητος και το πρώην Αθλητικό Κέντρο. Το Συμβούλιο της Επικρατείας ακύρωσε τις αιτήσεις ακυρώσεως, έκρινε δε και τις τρεις αυτές περιοχές ως μη δασικές για τους εξής λόγους: σε ό,τι αφορά την έκταση που καταλάμβανε το αεροδρόμιο Ελληνικό, το δικαστήριο, εφαρμόζοντας τον νομολογιακό κανόνα του νόμιμου τεκμηρίου του μη δασικού χαρακτήρα, υποστήριξε ότι αυτή είναι περιοχή μη δασική γιατί η συγκεκριμένη έκταση είχε αποβάλλει το δασικό της χαρακτήρα πριν το 1975 με νόμιμη μάλιστα διοικητική πράξη. Ως προς τις υπόλοιπες εκτάσεις, που ενδεχομένως τηρούσαν με το βασικό τους χαρακτήρα, ακόμα και μετά το 1975, το δικαστήριο έκρινε ότι και πάλι αυτές θα έπρεπε να χαρακτηριστούν ως μη δασικές, η μεταβολή δε του δασικού τους χαρακτήρα είναι σύμφωνη με το Σύνταγμα γιατί αποτέλεσε ρυθμιστική επιλογή νομοθετήματος χωροταξικού σχεδιασμού, ο οποίος σχεδιασμός εξυπηρετούσε το δημόσιο συμφέρον και και προήγαγε την βιώσιμη ανάπτυξη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Κώστας Χ. Χρυσόγονος – Σπύρος Βλαχόπουλος, Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα, Νομική Βιβλιοθήκη, 2017.
- ΣτΕ 666/2021.
