Της Αντωνίας Αποστόλου,
Σαν σήμερα, πριν 50 χρόνια, πραγματοποιείται η ίδρυση του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος, μιας κομματικής παράταξης η οποία θα μείνει ανεξίτηλη στην μεταδικτατορική πολιτική σκηνή της χώρας. Στις 3 Σεπτεμβρίου του 1974, ο Ανδρέας Παπανδρέου θα ανακοινώσει σε μία ομιλία του στο ξενοδοχείο «Κινγκ Πάλας» την δημιουργία αυτού του κεντρώου κόμματος που δεν θα αργήσει να αναλάβει την εξουσία.
Κι όμως πώς κατέληξε ο Αν. Παπανδρέου την 3η Σεπτεμβρίου σε αυτή την καθοριστική για την Ελλάδα ίδρυση; Η πτώση της Χούντας βρίσκει τον Παπανδρέου εξόριστο στον Καναδά. Ο ίδιος επιθυμούσε να επιστρέψει στην πατρίδα όμως κατόπιν προτροπών πολιτικών του φίλων, παρέμεινε εκεί καθώς η πολιτική σκηνή της Ελλάδας ήταν ακόμη ρευστή και υπήρχε κίνδυνος για την ζωή του.
Στα τέλη του Ιουλίου διέψευσε όλες τις πληροφορίες που υπήρχαν για την συγκρότηση του κόμματος καθώς θεωρούσε πως η δημοκρατία δεν είχε εγκαθιδρυθεί πλήρως και πως αν πραγματοποιούνταν εκλογές, αυτές θα χαρακτηρίζονταν από βία και νοθεία. Προδικτατορικά μέλη της Ένωσης Κέντρου και ιδιαίτερα ο Γιάννης Αλευράς, θα καταφέρουν να τον πείσουν πως στην Ελλάδα γίνονταν ουσιώδεις και σημαντικές πολιτικές μεταβολές και πως μεγάλες λαϊκές μάζες περίμεναν με ανυπομονησία την επιστροφή του και την κάθοδό του στην πολιτική.
Τις πρώτες μέρες του Αυγούστου, ο Αν. Παπανδρέου αποφασίζει να ηγηθεί σε ένα ριζοσπαστικό κόμμα με σοσιαλιστικό προσανατολισμό και όχι την προδικτατορική Ένωση Κέντρου όπως πολλοί περίμεναν. Στις 6 Αυγούστου συγκαλεί για μία και μοναδική φορά, στο Βιντερτούρ της Ελβετίας το εθνικό συμβούλιο του Πανελλήνιου Απελευθερωτικού Κινήματος (ΠΑΚ), μίας αντιστασιακής οργάνωσης που είχε ιδρυθεί από τον ίδιο στα χρόνια της Δικτατορίας. Το κίνημα αυτό διακήρυττε την πτώση της Χούντας, αλλά και «την αποδέσμευση της χώρας από την ξένη εξάρτηση» και «την πραγματοποίηση ριζικών αλλαγών, με τελικό στόχο το σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της ελληνικής κοινωνίας».
Σε αυτήν την συνδιάσκεψη συμμετείχαν 80 άτομα, τα οποία την επομένη αποφάσισαν την διάλυση του ΠΑΚ και την μετουσίωσή του σε ένα σοσιαλιστικό κόμμα που να βασίζεται στις διακηρυγμένες αρχές του Πανελλήνιου Απελευθερωτικού Κινήματος. Ταυτόχρονα, μία άλλη επιτροπή επιδιδόταν στην συγγραφή ενός νέου σχεδίου «διακήρυξης αρχών» της νέας πολιτικής παράταξης.
Το βράδυ της 16ης Αυγούστου, ο Παπανδρέου επιστρέφει στην Ελλάδα που τον περιμένει ένα ένθερμο καλωσόρισμα από πολιτικούς του φίλους και χιλιάδες λαού στο αεροδρόμιο του Ελληνικού κατά μήκος της διαδρομής προς το Καστρί. Το επικρατούμενο στην κοινωνία σύνθημα ήταν «ΝΑΤΟ – ΣΙΑ – Προδοσία!». Μαζί του από το αεροπλάνο βγήκαν η σύζυγος του Μαργαρίτα, ο γιος του Γιώργος, ο Κίμων Κουλούρης, η Αγγέλα Κοκκόλα και ο Μιχάλης Ζιάγκας.
Ένα από τα πολλά προβλήματα που όφειλε να αντιμετωπίσει, ήταν η ατέρμονη επιμονή πολλών κεντρώων πολιτικών να ηγηθεί την Ένωση Κέντρο αλλά με μία διαφορετική κι ανανεωμένη φυσιογνωμία. Υπέρ αυτής της άποψης τάχθηκαν μεταξύ άλλων και ο προδικτατορικός διευθυντής του πολιτικού γραφείου του Αντώνης Λιβάνης, ο Γιάννης Αλευράς και ο Γιάννης Χαραλαμπόπουλος. Ο Παπανδρέου δεν έλαβε σοβαρά υπόψιν αυτήν την άποψη κι απλά συζητούσε μαζί τους για χάρη της συζήτησης. Ήταν απολύτως αποφασισμένος για την ίδρυση ενός νέου κεντρώου κόμματος και για αυτόν ακριβώς τον σκοπό συζητούσε ουσιωδώς με τους στενούς φίλους και συνεργάτες του.
Κατά τη διάρκεια των συζητήσεων για την υπό διαμορφώσεων διακήρυξη του νέου πολιτικού κόμματος, τέθηκε επί τάπητος και το ζήτημα της ονομασίας. Ο Ανδρέας πρότεινε το «Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα για την Αναγέννηση της Ελλάδας» αλλά η λέξη «Αναγέννηση» θεωρήθηκε από πολλούς συνομιλητές του απαρχαιωμένος, ενώ από άλλους ειπώθηκε πως μοιάζει με σύνθημα της χούντας. Εν τέλει θα εγκαταλειφθεί και θα επικρατήσει το «Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα». Ο Αντώνης Λιβάνης πρότεινε, επίσης, την αντικατάσταση της λέξης «Σοσιαλιστικό» με την λέξη «Δημοκρατικό», πρόταση η οποία κι αυτή απορρίφθηκε. Ανάμεσα στις λέξεις «κίνημα» και «κόμμα», με μεγάλη ευκολία επικράτησε το πρώτο, κάτι το οποίο τονίζει τον έντονο αντιγραφειοκρατικό χαρακτήρα της καινούριας πολιτικής παράταξης. Το σήμα που τελικά έγινε αποδεκτό από την πλειονότητα ήταν ένας πράσινος ανατέλλων ήλιος, εμπνευσμένος από μία μικρή τροτσκιστική ομάδα.
Η επίσημη παρουσίαση του κόμματος έγινε την 3η Σεπτεμβρίου 1974, στο «Κινγκ Πάλας» σε μία ομάδα 150 ατόμων που αποτελούσαν και τον βασικό πυρήνα. Ο Ανδρέας Παπανδρέου εμφανίστηκε καθυστερημένος στην αίθουσα φορώντας ένα λευκό πουκάμισο και μία φαρδιά δερμάτινη ζώνη. Ανάγνωσε όλη την «διακήρυξη αρχών» και την μοίρασε σε όλους τους παρευρισκόμενους δημοσιογράφους τυπωμένη σε ένα μικρό πράσινο βιβλίο.
Το κεντρικό σύνθημα που αναγράφεται στην «διακήρυξη αρχών» του νεοϊδρυθέντος κόμματος ήταν «Εθνική Ανεξαρτησία – Λαϊκή Κυριαρχία – Κοινωνική Απελευθέρωση – Δημοκρατία». Όπως έδωσε έμφαση και ο Ανδρέας Παπανδρέου, «ο βασικός κυριαρχικός στόχος του κινήματος είναι η δημιουργία μία πολιτείας απαλλαγμένης από ξένο έλεγχο ή επεμβάσεις, πολιτείας απαλλαγμένης από έλεγχο ή επιρροή της οικονομικής ολιγαρχίας».
Το «ΠΣΚ», όπως το ανέγραφαν τις πρώτες μέρες οι εφημερίδες, ήταν γεγονός. Το αρκτικόλεξο «ΠΑΣΟΚ», που τελικά θα επικρατήσει τελικά, θα το επιβάλει μέσα από τα άρθρα του «Βήματος» ο πολιτικός συντάκτης Σταύρος Ψυχάρης.
Το ΠΑΣΟΚ, έχει μείνει ανεξίτηλο στην ιστορία της Ελλάδας θετικά αλλά και αρνητικά. Στις πρώτες εκλογές μετά την πτώση της Χούντας, στις 17 Νοεμβρίου 1974, το ΠΑΣΟΚ λαμβάνει ποσοστό 13.58%. Τρία χρόνια μετά, στις 20 Νοεμβρίου 1977, το ΠΑΣΟΚ αναδεικνύεται Αξιωματική Αντιπολίτευση με ποσοστό 25,34%, και κερδίζει 94 έδρες. Τελικά, το ΠΑΣΟΚ ανεβαίνει στην εξουσία στις 18 Οκτωβρίου 1981, με ποσοστό της τάξης του 49,07% και με 172 έδρες. Το βράδυ των εκλογών ο Ανδρέας Παπανδρέου αναφέρει: «Γιορτάζουμε την νίκη της Αλλαγής. Και θα’ θελα να σας παρακαλέσω, μέσα στην γιορτή σας και στην χαρά σας, να μην ξεχάσετε πως το ΠΑΣΟΚ είναι κυβέρνηση όλων των Ελλήνων, πως το ΠΑΣΟΚ ζητά τώρα από τον λαό μας συμφιλίωση. Λήθη στο παρελθόν: όλοι μαζί εμπρός για το μεγάλο, αξιόλογο έργο της οικοδόμησης της Νέας Ελλάδας». Εκείνον τον χρόνο διεξάγονται για πρώτη φορά Ευρωεκλογές στην Ελλάδα, με το ΠΑΣΟΚ να έρχεται πρώτο κόμμα και να εκλέγει 10 ευρωβουλευτές.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- ΠΑΣΟΚ: 49 χρόνια από την ίδρυσή του, in.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Η ίδρυση του ΠΑΣΟΚ, sansimera.gr, διαθέσιμο εδώ.
- H ιστορία μας – ΠΑΣΟΚ, pasok.gr, διαθέσιμο εδώ.
