Της Ελένης Κάζου,
Στο άρθρο 300 ΠΚ τυποποιείται μια προνομιούχα μορφή ανθρωποκτονίας, αυτή της ανθρωποκτονίας κατ’ απαίτηση. Σύμφωνα με το άρθρο αυτό «Όποιος αποφάσισε και εκτέλεσε ανθρωποκτονία ύστερα από σπουδαία και επίμονη απαίτηση του θύματος και από οίκτο γι’ αυτόν που έπασχε από ανίατη ασθένεια τιμωρείται με φυλάκιση». Ο λόγος για τον οποίον το αδίκημα του 300 ΠΚ απειλείται με μειωμένη ποινή σε σχέση με την ανθρωποκτονία του 299 ΠΚ είναι ακριβώς η μειωμένη ενοχή του δράστη ο οποίος ενεργεί σε καθεστώς ψυχικής πίεσης.
Ειδικότερα, η προνομιούχα μορφή αυτή ανθρωποκτονίας διακρίνεται από το βασικό έγκλημα ως προς δύο αντικειμενικά και δύο υποκειμενικά στοιχεία. Τα αντικειμενικά στοιχεία είναι ότι πρώτον. Η πράξη τελείται σε βάρος ατόμου το οποίο πάσχει από ανίατη πάθηση και ότι δεύτερον, το ίδιο το θύμα απαιτεί επίμονα και σοβαρά τη θανάτωση του. Τα υποκειμενικά στοιχεία είναι ότι πρώτον, η πράξη αποφασίζεται και εκτελείται εξαιτίας της επίμονης απαίτησης του θύματος και δεύτερον από οίκτο προς αυτό.
Σε ότι αφορά την πλήρωση της αντικειμενικής υπόστασης απαιτείται αρχικά αφαίρεση της ζωής άλλου, όπως ακριβώς και στη βασική μορφή ανθρωποκτονίας του 299 ΠΚ. Ωστόσο θα πρέπει η πράξη να τελείται σύμφωνα με τον τρόπο που υποδεικνύει το θύμα ή διαφορετικά με τον λιγότερο επώδυνο τρόπο εφόσον ο δράστης ενεργεί από οίκτο. Τέλεση του αδικήματος με παράλειψη δεν νοείται. Εφόσον η παράλειψη οφείλεται σε επίμονη και έντονη άρνηση του παθόντα να δεχθεί βοήθεια και ο ίδιος έχει πλήρη συνείδηση των επιλογών του και της κατάστασης τότε παύει να υφίσταται υποχρέωση προσφοράς βοήθειας.
Παράλληλα, αναγκαία προϋπόθεση είναι η «σπουδαία και επίμονη» απαίτηση του παθόντος. Δηλαδή, δεν αρκεί μια υπό ευρεία έννοια συναίνεση αλλά απαιτείται οπωσδήποτε η «απαίτηση» ως πρωτοβουλία εκ μέρους του παθόντα. Με αυτή την πρωτοβουλία ο παθών μετατρέπεται στην ουσία σε ηθικό αυτουργό της πράξης που κατευθύνεται εναντίον του. Το «σπουδαίο» της απαίτησης προϋποθέτει τη διατύπωση ώριμης σκέψης η οποία δεν κατευθύνεται από επιπολαιότητα ή υπό την επίδραση έντονων συναισθημάτων. «Επίμονη» είναι η απαίτηση η οποία επαναλαμβάνεται σταθερά. Δεν αρκεί μια μεμονωμένη αναφορά. Ακόμη, η απαίτηση απαιτείται να είναι ρητή (χωρίς να δημιουργούνται αμφιβολίες) και να υπάρχει καθ’ όλη τη διάρκεια της τέλεσης του εγκλήματος (τόσο κατά τον χρόνο που αποφασίζεται η τέλεση της ανθρωποκτονίας όσο και κατά τη στιγμή που πραγματώνεται).
Ιδιαίτερα, η απαίτηση πρέπει να προέρχεται από τον ίδιο τον παθόντα ο οποίος θα έχει πλήρη συνείδηση ώστε να δηλώνει έγκυρα τη βούληση του και να αντιλαμβάνεται πλήρως τη σημασία των επιλογών του και τη σπουδαιότητα του έννομου αγαθού που προσβάλλεται. Το πότε ένα άτομο έχει τη συνείδηση αυτή κρίνεται κάθε φορά ανάλογα με την περίσταση (αν παραδείγματος χάρη ο παθών βρισκόταν εκείνη τη στιγμή υπό την επήρεια αλκοόλ). Ειδικότερα, σε ότι αφορά τη συναίνεση στην τέλεση ιατρικών πράξεων ερευνάται η ύπαρξη δικαιοπρακτικής ικανότητας κατά το αστικό δίκαιο.
Επιπλέον, τελικό άδικο υπάρχει όταν το θύμα πάσχει από κάποια ανίατη πάθηση. «Ανίατη είναι οποιαδήποτε πάθηση σωματική ή ψυχική η οποία δεν δύναται να θεραπευτεί κατά τα δεδομένα της ιατρικής επιστήμης τις στιγμές της απόφασης και εκτέλεσης της πράξης. Δεν απαιτείται η πάθηση αυτή να οδηγεί στον θάνατο ή να έχει συγκεκριμένη βαρύτητα, απλά να έχει τέτοια ένταση ώστε να δημιουργεί οίκτο στον δράστη ο οποίος σε συνδυασμό με την επίμονη απαίτηση του θύματος τον οδηγεί στην τέλεση του αδικήματος. Τέλος, σε κάθε περίπτωση πρέπει να υπάρχει αιτιώδης συνάφεια ανάμεσα στην απαίτηση του θύματος αφενός και της απόφασης και εκτέλεσης του αδικήματος αφετέρου.
Σε ότι αφορά την υποκειμενική υπόσταση, αρχικά απαιτείται δόλος οποιουδήποτε βαθμού ο οποίος πρέπει να καλύπτει τόσο τέλεση πράξης αφαίρεσης της ζωής, όσο και την ανίατη πάθηση του θύματος, αλλά και την σοβαρή και επίμονη απαίτηση του για προσβολή της ζωής του. Παράλληλα, πρέπει να υπάρχει το στοιχείο του οίκτου. Ως οίκτος νοείται το συναίσθημα ευσπλαχνίας και λύπησης για την κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο παθών. Καθώς το συναίσθημα αυτό περιορίζει σημαντικά την ελευθερία επιλογής του δράστη αποτελεί ειδικό στοιχείο ενοχής. Ο δράστης ενεργεί σε καθεστώς έντονης ψυχικής πίεσης και για αυτόν τον λόγο υπάρχει μειωμένη ενοχή.
Τέλος, σε περίπτωση που υπάρχει πλάνη ως προς την προσβολή της ζωής (παραδείγματος χάρη ο δράστης πιστεύει πως με την ενέργεια του βοηθάει τον παθόντα) τότε ο δράστης δεν απειλείται με βάση το 300 ΠΚ. Η πλάνη αυτή είναι πραγματική και η ποινική ευθύνη του δράστη περιορίζεται σύμφωνα με το άρθρο 30 παρ. 1 ΠΚ σε αυτήν της ανθρωποκτονίας από αμέλεια. (302 ΠΚ).
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ελισάβετ Συμεωνίδου-Καστανίδου, Εγκλήματα κατά προσωπικών αγαθών, 5η έκδοση, Αθήνα, 2023, Νομική Βιβλιοθήκη.
- I. Μανωλεδάκης, Ποινικό Δίκαιο – Επιτομή Γενικού Μέρους Άρθρα 1-49 ΠΚ, Επιμέλεια: Μαρία Καϊάφα-Γκμπάντι / Ελισάβετ Συμεωνίδου – Καστανίδου, ζ’ έκδοση, Αθήνα, 2005, Εκδόσεις Σάκκουλα.
