Της Αλεξάνδρας Καλογεροπούλου,
«Τα βιβλία που έχουμε ανάγκη είναι εκείνα που πέφτουν σαν το τσεκούρι στην παγωμένη θάλασσα της ψυχής μας»
—Κάφκα
Η Μεταμόρφωση
Το βιβλίο του Κάφκα Η μεταμόρφωση γράφτηκε το 1912 και δημοσιεύτηκε το 1915. Αποτελεί εκτενή νουβέλα και εμπίπτει στην κατηγορία: μυθιστόρημα τρόμου. Είναι ένα έργο που έχει γνωρίσει μεγάλη επιτυχία παγκοσμίως και έχει συγκινήσει τους αναγνώστες του με την ιδιαίτερη ιστορία του και τα νοήματα του. Ο συγγραφέας του βιβλίου αυτού έχει δημιουργήσει συμβολισμούς που φανερώνουν αυτά τα υπαρξιακά μηνύματα.
Η «μεταμόρφωση» αφορά έναν άντρα που ονομάζεται Γκρέγκορ Σάμσα και εργάζεται ως πωλητής σε μία μεγάλη εταιρία. Δουλεύει εκεί, ώστε να ξεπληρώσει το μεγάλο χρέος του πατέρα του και να εξασφαλίσει μία άνετη ζωή στην οικογένειά του. Ένα πρωί ξυπνάει αργότερα από ό,τι συνήθως για να πάει στη δουλεία και παρατηρεί κάτι αρκετά παράξενο: ότι η κοιλιά του είναι καφέ και έχει πολλά περίεργα λεπτεπίλεπτα πόδια! Είχε μεταμορφωθεί σε έντομο και συγκεκριμένα σε κατσαρίδα. Ο ίδιος δεν πιστεύει ότι βρίσκεται ξύπνιος και θεωρεί ότι είναι ένα όνειρο. Προσπαθεί να κοιμηθεί, αλλά δεν μπορεί να γυρίσει στο πλάι λόγω της μορφής του. Συνειδητοποιεί πως δεν είναι όνειρο όταν έρχεται η μητέρα του να του υπενθυμίσει την ώρα. Είχε χάσει το τρένο των 5 που έπαιρνε ως συνήθως και η ώρα είχε πάει 6.30. Ήξερε ότι, αν καθυστερήσει κι άλλο, ο αυστηρός εργοδότης του θα έφερνε γιατρό στο σπίτι για να ελέγξει την κατάσταση της υγείας του ή αν παρίστανε τον άρρωστο για να αποφύγει τη δουλειά.
Όσο περνούσε η ώρα, όλη η οικογένειά του πήγε από την εξώπορτα του Γκρέγκορ, ο οποίος είχε κλειδώσει από το προηγούμενο βράδυ. Μετέπειτα, ήρθε και ο επιστάτης από τη δουλειά για να εξετάσει την απουσία του Γκρέγκορ. Όταν βγήκε από την κρεβατοκάμαρα του προς έκπληξη όλων δεν ήταν πια ο ίδιος αλλά —όπως αναφέρεται παραπάνω— είχε γίνει κατσαρίδα. Στη συνέχεια, επικράτησε τρόμος στην οικογένεια με τη νέα του μορφή και ο επιστάτης έφυγε τρέχοντας, ενώ ο πατέρας τον αναγκάζει με τη βία να επιστρέψει στο δωμάτιο του.
Επιπλέον, ακολουθούν κι άλλες αλλαγές στη ζωή του. Από τις πιο μικρές, όπως το φαγητό (στο παρελθόν ήταν το γάλα τώρα του άρεσαν τα αποφάγια), έως πιο σημαντικά όπως την επιβαλλομένη απομόνωση σε εικοσιτετράωρη βάση. Μάλιστα, δεν επιτρεπόταν να πηγαίνει στους υπόλοιπους χώρους του σπιτιού, αλλά έπρεπε να περιοριστεί στο δικό του δωμάτιο. Επιπροσθέτως, η αδελφή του πήγε να μετακινήσει τα πράγματα από το δωμάτιο του Γκρέγκορ, ώστε να μπορεί να κινηθεί με ευκολία και η μητέρα εξέφρασε τις ανησυχίες της ότι αν αλλάξουν το δωμάτιο του είναι σαν να αποδέχονται την τωρινή του κατάσταση και το γεγονός ότι δεν θα επανέλθει ποτέ. Με αποτέλεσμα αυτό να ταρακουνήσει τον Γκρέγκορ, αποφασίζοντας να δηλώσει την άρνηση του με κάποιο τρόπο.
Εκεί που ήταν στο ταβάνι για να τους διευκολύνει, μετακινήθηκε σε ένα πίνακα που κρεμόταν στον τοίχο του. Η μητέρα, όταν τον βλέπει, λιποθυμάει και η αδελφή του προσπαθεί να την συνεφέρει με κάποιο φάρμακο. Εκείνος, βλέποντας την ασταθή κατάσταση, πηγαίνει προς το μέρος τους για να βοηθήσει. Τα πράματα όμως γίνονται χειρότερα, όταν επιστρέφει από τη δουλειά ο πατέρας και καθώς βλέπει τον Γκρέγκορ έξω από το δωμάτιό του και την υπόλοιπη οικογένειά του αναστατωμένη, αρχίζει να του επιτίθεται με μήλα. Ένα το βρίσκει στην πλάτη και τον αφήνει ανάπηρο…
Οι μέρες για τον Γκρέγκορ γίνονται ακόμη πιο δύσκολες, αφού η οικογένεια τον αφήνει τελείως παραμελημένο. Δεν καθαρίζουν το δωμάτιο του, τον ταΐζουν δύο φορές την ημέρα και κανείς δεν βγάζει το μήλο από την πλάτη του κάνοντας τον πιο ευάλωτο στην υγεία. Επίσης, όλα τα έξτρα αντικείμενα που θεωρούνται περιττά για να υπάρχουν στον χώρο τα στοιβάζανε στο δωμάτιο του γιατί οι νοικάρηδες απαιτούσαν ένα καθαρό και τακτοποιημένο σπίτι. Ο Γκρέγκορ είχε επέλθει σε πλήρης κατάπτωση ψυχολογική και σωματική και αρνούνταν να φάει, κάτι που επιδείνωνε την υγειά του. Μια μέρα που η αδελφή του έπαιζε βιολί, ο Γκρέγκορ αποφάσισε να βγει έξω από το δωμάτιο του για να συγχαρεί την αδελφή του, επειδή τον είχε συγκινήσει πάρα πολύ η μουσική της. Αυτό φέρνει ταραχή σε όλους και οι νοικάρηδες φεύγουν. Ο Γκρέγκορ γυρνάει στο δωμάτιό του και το άλλο πρωί πεθαίνει, κάτι που η οικογένεια το βρίσκει ως μία ευχάριστη είδηση και σκέφτεται τα μελλοντικά σχέδια τους.
Αυτό το βιβλίο βρίθει από συμβολισμούς που βρίσκονται πίσω από τα πιο αναπάντεχα μικρά αντικείμενα. Για παράδειγμα, στη στολή του πατέρα του Γκρέγκορ η οποία μετά από την ανάληψη των οικονομικών καθηκόντων του σπιτιού από τον ίδιο, προστίθενται γυαλισμένα αστραφτερά χρυσά κουμπιά τα οποία συμβολίζουν τον αυτοσεβασμό που νιώθει όταν γίνεται ο οικονομικός πάροχος της οικογένειας. Πριν από την ενεργή του συμμετοχή στα οικονομικά του σπιτιού, σπάνια έφευγε από το διαμέρισμα, χτενιζόταν ή άλλαζε τη ρόμπα του. Αυτή η αλλαγή ήταν αναζωογονητική για αυτόν, γιατί ένιωθε σημαντικός και χρήσιμος για τη συντήρηση των παιδιών του και της γυναίκας του. Δυστυχώς, βέβαια, παρακάτω στο βιβλίο η στολή φθείρεται όπως και η ψυχική και σωματική του ευεξία, αφού η πολύωρη εργασία τον εξαντλεί, αποκοιμιέται αμέσως μετά το δείπνο και αρνείται να βγάλει τη στολή.
Ένα άλλο ασήμαντο, φαινομενικά, αντικείμενο είναι το μήλο το οποίο καρφώνεται στην πλάτη του Γκρέγκορ και παίζει μεγάλο ρόλο στην κατάπτωση του, που θα οδηγήσει στον επικείμενο θάνατο του. Τα μήλα είναι ο απαγορευμένος καρπός του δέντρου της γνώσης του καλού και του κακού στη Βίβλο. Όταν τα τρώνε ο Αδάμ και η Εύα προσεγγίζουν τη γνώση, αλλά ταυτόχρονα αμαρτάνουν κάτι που τους οδηγεί στην καταστροφή τους, αφού εκδιώκονται από τον κήπο της Εδέμ. Έτσι και το μήλο στην πλάτη του Γκρέγκορ είναι η συνειδητοποίηση της συγκυρίας στην οποία βρίσκεται η οποία του προκαλεί βαθιά θλίψη και τον οδηγεί στο άδικο τέλος του.
Επιπλέον, η εικόνα της γυναίκας που υπάρχει στο δωμάτιο του προς την οποία πηγαίνει, ώστε να την διαφυλάξει από τη μητέρα του και την αδελφή του στη μετακίνηση πραγμάτων που κάνει, νοηματοδοτεί την ελπίδα του Γκρέγκορ να μείνει άνθρωπος. Γι’ αυτό γαντζώνεται πάνω της ως ένδειξη της σεξουαλικής του φύσης που είναι ακόμα ζωντανή και δεν θέλει να την αρνηθεί, αφού μια τέτοια παραίτηση θα σημαίνει και την αποδοχή του της αλλαγής που έχει υποστεί. Άλλες πηγές υποστηρίζουν ότι η γυναίκα αποτελεί το ιδανικό ομορφιάς, το τέλειο το οποίο δεν είναι ο Γκρέγκορ γι’ αυτό δεν περιγράφεται και με λεπτομέρειες τονίζοντας έτσι την άυλη φύση αυτού του ιδανικού.
Τέλος, ο συμβολισμός της μεταμόρφωσης του Γκρέγκορ σε κατσαρίδα φανερώνει την αποξένωσή του από την οικογένεια του και από την κοινωνία καθώς και τη μοναξιά που νιώθει, αφού απομονώνεται σε ένα κλειδωμένο δωμάτιο (τον δικό του κόσμο) από τους υπολοίπους που βρίσκονται έξω (κοινωνία, οικογένεια). Επιπλέον, χάνει την ταυτότητα του και την ανθρωπιά του. Αυτά που εκφράζει μέσα στο βιβλίο είναι μία καταγραφή των δικών του υπαρξιακών αναστοχασμών και κρίσεων από τις οποίες ταλανιζόταν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Φραντς Κάφκα, «Η μεταμόρφωση», Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, 1996
- Franz Kafka and The Metamorfosis Background, parknotes.com, διαθέσιμο εδώ
