Του Θανάση Λέφα,
Το εν λόγω έγκλημα τυποποιείται στο άρθρο 79 του Ν.5960/1933. Μετά από αλλεπάλληλες απόψεις, επικράτησε αυτή που δέχεται ως προστατευόμενο αγαθό του υπό εξέταση άρθρου τη δημόσια πίστη στην επιταγή και την ασφάλεια των συναλλαγών, ενώ αρκετούς υπέρμαχους έχει και η θεωρία που δέχεται ως προστατευόμενο έννομο αγαθό την περιουσία του κομιστή. Παρακάτω, θα εξετάσουμε τη νομοτυπική μορφή του εγκλήματος.
Αντικειμενική υπόσταση
Καταρχήν, υποκείμενο τέλεσης του εγκλήματος είναι ο εκδίδων την επιταγή, το πρόσωπο δηλαδή, που έχει θέσει την υπογραφή του επί της επιταγής και το θέτει στην κυκλοφορία. Επιταγή, ωστόσο, μπορεί να εκδώσει και νομικό πρόσωπο. Στην περίπτωση αυτή, υποκείμενο τέλεσης του εγκλήματος θεωρείται το πρόσωπο που υπέγραψε την επιταγή ως νόμιμος εκπρόσωπος του νομικού προσώπου. Αξιοσημείωτο είναι, ότι η παύση πληρωμών εκ μέρους του εκδότη, η οποία ήδη υφίσταται κατά το χρόνο έκδοσης της επιταγής, δεν επηρεάζει σε τίποτα το αξιόποινο της συμπεριφοράς του.
Για την πλήρωση της αντικειμενικής υπόστασης του εγκλήματος συγκεκριμένα, απαιτείται: 1) η έκδοση καθόλα έγκυρης επιταγής, 2) το κρίσιμο στοιχείο της μη ύπαρξης διαθέσιμων κεφαλαίων από τον πληρωτή είτε κατά το χρόνο έκδοσης είτε κατά το χρόνο πληρωμής είτε και τους δύο χρόνους, 3) η εμπρόθεσμη εμφάνιση της επιταγής προς πληρωμή και 4) η μη πληρωμή της επιταγής. Πιο αναλυτικά, προκειμένου να υπάρξει έγκυρη έκδοση της επιταγής αυτή πρέπει να πληροί σωρευτικώς όλες τις προϋποθέσεις που αναγράφονται στα άρθρα 1 και 2 Ν. 5960/1933. Επιπρόσθετα, ο εκδότης θεωρείται ότι έχει διαθέσιμα κεφάλαια στον λογαριασμό του, όταν υπάρχει χρηματικό ποσό κατατεθειμένο στον τραπεζικό του λογαριασμό.
Ως κεφάλαια διαθέσιμα, νοούνται τόσο καταθέσεις, όσο και περιπτώσεις κατά τις οποίες η τράπεζα πιστοδοτεί τον εκδότη. Αν δεν υπάρχουν διαθέσιμα κεφάλαια, ο εκδότης έχει την υποχρέωση να προβεί στη δημιουργία διαθεσίμων κεφαλαίων στον πληρωτή, προκειμένου να αποφύγει τις δυσμενείς έννομες συνέπειες μη πληρωμής της επιταγής. Περισσότερο κρίσιμη, επομένως εμφανίζεται η μη ύπαρξη κεφαλαίου κατά τον χρόνο πληρωμής της επιταγής. Επιπλέον, στοιχείο της αντικειμενικής υπόστασης του εγκλήματος, αποτελεί και αυτό της εμπρόθεσμης εμφάνισης της επιταγής, καθώς από την οκταήμερη αυτή προθεσμία προσδιορίζεται τόσο το χρονικό σημείο της πράξης του δράστη όσο και το διάστημα προστασίας του εννόμου αγαθού της περιουσίας του τελευταίου κομιστή. Απαιτείται, επομένως, δόλος και ως προς το στοιχείο αυτό.
Στοιχείο αναγκαίο για τη στοιχειοθέτηση του εγκλήματος είναι η μη πληρωμή της επιταγής, η οποία συνίσταται στην επιλογή του εκδότη να μη διατηρεί διαθέσιμα κεφάλαια στην πληρώτρια τράπεζα και εξ αυτού του λόγου, να προκαλείται αιτιακά στον νόμιμο κομιστή, ζημία στην περιουσία του. Ενδιαφέρον ζήτημα ανακύπτει όσον αφορά την έκδοση μεταχρονολογημένης επιταγής. Το έγκλημα, τότε, στοιχειοθετείται, αν η επιταγή δεν πληρωθεί σε οποιοδήποτε χρονικό σημείο από την ημέρα της πραγματικής έκδοσης και αυτήν κατά την οποία παρέρχεται η προθεσμία προς εμφάνιση. Στην περίπτωση που έχουμε λευκή επιταγή, δηλαδή επιταγή από την οποία λείπουν ουσιώδη στοιχεία τα οποία κατόπιν συμφωνίας των μερών θα συμπληρωθούν μεταγενέστερα, η Ολομέλεια του ΑΠ (πλειοψηφία) δέχτηκε ότι ως χρόνος τέλεσης του εγκλήματος, σε αυτή την περίπτωση, είναι αυτός της συμπλήρωσης της επιταγής, ενώ η μειοψηφία ως χρόνο τέλεσης του εγκλήματος δέχτηκε αυτόν της πραγματικής εκδόσεως.
Λόγοι άρσης του αδίκου στο εν λόγω έγκλημα γίνονται δεκτοί αυτοί της ενάσκησης δικαιώματος και της κατάστασης ανάγκης (στη θεωρία), ενώ αμυντική πράξη έκδοσης ακάλυπτης επιταγής δύσκολα μπορεί να καταφαθεί ότι αίρει τον αρχικά άδικο χαρακτήρα της πράξης, χωρίς ωστόσο αυτό να αποκλείεται. Η νομολογία δε δέχεται ως λόγο άρσης του αδίκου την κατάσταση ανάγκης, καθώς αποφαίνεται πως δε συντρέχουν οι προϋποθέσεις εφαρμογής του άρθρου 25 ΠΚ. Δέχεται, ωστόσο, την εφαρμογή του 31 παρ. 2, εφόσον αποδειχθούν ορισμένα πραγματικά περιστατικά που θεμελιώνουν το συγγνωστό της πλάνης.
Υποκειμενική υπόσταση
Για την πλήρωση της υποκειμενικής υπόστασης του εγκλήματος, απαιτείται δόλος του δράστη που να καλύπτει όλα τα στοιχεία της αντικειμενικής υπόστασης. Αρκεί δόλος οποιουδήποτε βαθμού. Θα πρέπει να γνωρίζει, δηλαδή, όλα τα στοιχεία που απαριθμήθηκαν ανωτέρω και θεμελιώνουν την αντικειμενική υπόσταση.
Απόπειρα και συμμετοχή
Το έγκλημα της έκδοσης ακάλυπτης επιταγής θεωρείται ότι έχει ολοκληρωθεί με τη μη πληρωμή. Γίνεται περαιτέρω, η παρακάτω διάκριση: Αν, κατά το χρόνο έκδοσης της επιταγής, υπάρχει έλλειμμα διαθέσιμου κεφαλαίου, τότε η απόπειρα ξεκινά με τη θέση της επιταγής σε κυκλοφορία. Ενώ, αν ο εκδότης κατά την έκδοση είχε διαθέσιμα κεφάλαια απόπειρα δεν υφίσταται, ενώ αν κατά το χρόνο πληρωμής δεν είχε αντίστοιχα κεφάλαια, η απόπειρα μπορεί να νοηθεί για όσο διάστημα ο εκδότης δεν διαθέτει στον πληρωτή το αντίστοιχο κεφάλαιο εντός της οκταήμερης προθεσμίας από την έκδοση. Τέλος, στην αξιόποινη αυτή πράξη, δύνανται να εμφανισθούν όλες οι μορφές συμμετοχής.
Ποινική κύρωση
Το ολοκληρωμένο έγκλημα της έκδοσης ακάλυπτης επιταγής τιμωρείται με ποινή φυλάκισης τουλάχιστον τριών μηνών (πλαίσιο ποινής, 3 μήνες–5 έτη) και χρηματική ποινή, η οποία επιβάλλεται σωρευτικά. Στην παρ. 2 προβλέπονται δύο περιπτώσεις διακεκριμένου εγκλήματος, όπου το πλαίσιο ποινής ανέρχεται σε 1 έτος–5 έτη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Λάμπρος Μαργαρίτης – Χρήστος Σατλάνης, Ειδικοί Ποινικοί Νόμοι, Νομική Βιβλιοθήκη, 2022.
