Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,
Το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου βρήκε τον πλανήτη χωρισμένο σε δύο μεγάλα ιδεολογικά, πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά στρατόπεδα. Από τη μια πλευρά ήταν οι φιλελεύθερες ανοιχτές δημοκρατίες και από την άλλη τα κατά βάση κλειστού τύπου κομμουνιστικά καθεστώτα. Η σύγκρουση ανάμεσα σε αυτούς τους δύο κόσμους έλαβε ιδιαίτερες διαστάσεις με τις ΗΠΑ και την ΕΣΣΔ να αναδεικνύονται ως ηγέτιδες δυνάμεις οδηγώντας τον πλανήτη στην περίοδο του Ψυχρού Πολέμου. Μετά από το 1945, λοιπόν, παρατηρούμε μια αύξηση των μονοκομματικών σχηματισμών εξουσίας ή αλλιώς από τις Λαϊκές Δημοκρατίες, κυρίως από κομμουνιστικά κόμματα, σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, οι οποίες προχώρησαν και στη δημιουργία κρατικών υπηρεσιών ασφαλείας για τη διασφάλιση του καθεστώτος τους.
Στο πλαίσιο αυτό, συναντάμε τη ζωή και τη δράση πολλών Ελλήνων σε διάφορες από αυτές τις χώρες που διασκορπίστηκαν κατά χιλιάδες σε αυτές έπειτα από τη λήξη του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου. Με το ζήτημα των Ελλήνων πολιτικών προσφύγων στις Λαϊκές Δημοκρατίες της Ανατολικής Ευρώπης ασχολείται το νέο συλλογικό πόνημα Μεταξύ αφοσίωσης και καχυποψίας: Οι Έλληνες πολιτικοί πρόσφυγες και οι κρατικές υπηρεσίες ασφαλείας στις λαϊκές δημοκρατίες (1945-1989) που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Αλεξάνδρεια και έχει την επιμέλεια των Στράτου Ν. Δορδανά, Βάιου Καλογρηά και Νίκου Μαραντζίδη. Στο έργο συμβάλλουν επίσης με τα κείμενά τους οι Κωνσταντίνος Κατσάνος (Διδάκτωρ Ιστορίας στο ΑΠΘ), Ιάκωβος Μιχαηλίδης (Καθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας στο ΑΠΘ), Μαρία Μποντίλα (Διδάκτωρ της Φιλοσοφικής του Αριστοτελείου), Σταύρος Γ. Ντόγιος (Διδάκτωρ Ιστορίας του ΑΠΘ), Απόστολος Πατελάκης (Καθηγητής της ρουμανικής στη Σχολή Βαλκανικών Γλωσσών του ΙΜΧΑ), Magdalena Semczyszyn (Διδάκτωρ Ιστορίας στο Ινστιτούτο Πολιτικών Σπουδών της Πολωνικής Ακαδημίας Επιστημών), Κατερίνα Θ. Τσέκου (Διδάκτωρ Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου), Κωνσταντίνος Τσίβος (Επίκουρος Καθηγητής) και Γεώργιος Χρηστίδης (Καθηγητής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας).
Το διάστημα, λοιπόν, αυτό με βάση υπολογισμούς περίπου 80.000 Έλληνες διασκορπίστηκαν σε χώρες της Βαλκανικής και της Ανατολικής Ευρώπης (Αλβανία, Ρουμανία, Τσεχοσλοβακία, Πολωνία, Ανατολική Γερμανία, Βουλγαρία και άλλου) αλλά και την ΕΣΣΔ, προσπαθώντας να στήσουν ξανά τη ζωή τους ακολουθώντας τις συνήθειες της εκάστοτε χώρας. Η έρευνα των συγγραφέων του τόμου σε πλήθος ιστορικών κρατικών αρχείων και αρχείων των υπηρεσιών ασφαλείας φωτίζουν ένα άκρως ενδιαφέρον και όχι τόσο γνωστό χαρακτηριστικό του ελληνισμού εκτός συνόρων της περιόδου αυτής. Παράλληλα, όμως, παρατηρούμε και τη γενικότερη πολιτική και στάση που ακολούθησε το ΚΚΕ προς τους Έλληνες πρόσφυγες στην Ανατολική Ευρώπη, αλλά και τη στάση έναντι των αιχμαλώτων στρατιωτών του ΔΣΕ (Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας).
Επιπλέον, διαβάζουμε τον τρόπο και τις πρακτικές με τις οποίες οι Έλληνες πρόσφυγες παρακολουθούνταν από τις κρατικές υπηρεσίες ασφαλείας (π.χ. Σεκουριτάτε, Σιγκουρίμι, Στάζι κ.α.), καθώς σε πολλές περιπτώσεις βρίσκονταν στο στόχαστρο, όπως στην περίπτωση της λεγόμενης Λαϊκής/Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Ωστόσο, διατρέχοντας τις σελίδες του βιβλίου, συναντάμε και περιστατικά στα οποία διώχθηκαν από τα καθεστώτα όπως στην Τσεχοσλοβακία. Υπήρχαν, όμως, και φορές που οι Έλληνες στρατολογούνταν από τις υπηρεσίες ασφαλείας προσφέροντάς τους πλούσιες πληροφορίες, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αυτό της Ανατολικής Γερμανίας και το Υπουργείο Κρατικής Ασφαλείας (Staatsministerium fur Sicherheit, γνωστή και ως Στάζι).
Πρόκειται, συνεπώς, για ένα πόνημα με πλούσια θεματική που αποκαλύπτει τη ζωή και δράση των Ελλήνων πολιτικών προσφύγων στις Λαϊκές Δημοκρατίες της Ανατολικής Ευρώπης σε μια αρκετά δύσκολη εποχή, λίγο μετά από το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
