Της Χριστίνας Σεφθελή,
Οι δαπάνες του πολέμου
Αναφορές των πολεμικών δαπανών στα κείμενα
Όσον αφορά την Αθήνα του 5ου αιώνα είναι δύσκολο να υπολογιστεί το ύψος των δαπανών. Στη μάχη του Μαραθώνα η Αθήνα δεν δαπάνησε χρήματα, βέβαια λίγο αργότερα έπρεπε να βρει πόρους για την διεξαγωγή θαλάσσιου πολέμου.
Όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος, ο Μιλτιάδης ζήτησε εβδομήντα πλοία, άνδρες και χρήματα για μία πετυχημένη εκστρατεία. Επίσης, αναφέρει μία συμφωνία του Θεμιστοκλή για 200 πλοία σχετικά με τον πόλεμο της Αθήνας εναντίον της Αίγινας. Τέλος, ο μισθός των κωπηλατών στις τριήρεις ποικίλει, αρχικά ήταν 2 και 3 οβολοί ημερησίως και έπειτα 6 οβολοί.
Η δαπάνη των όπλων
Οι τιμές των όπλων εξαρτώνται από τη θέση που κατείχε κάποιος στο στράτευμα και από τις επιλογές του. Όπως αναφέρει ο Λυσίας στο έργο του Κατά Ερατοσθένους, τα όπλα κατασκευάζονταν σε κάποιο εργαστήριο προμηθευτή, ο οποίος είχε στη δούλεψή του δούλους και εργάτες. Παράλληλα, υπήρχαν και έμποροι όπλων, οι κάπηλοι όπως αναφέρει ο Αριστοφάνης στο έργο του Ειρήνη: «Τρυγαίος: ἴθι νυν, καταθέμενοι παρ᾽ ἐμοὶ ταῦτ᾽ εἴσιτε ἐπὶ δεῖπνον ὡς τάχιστα· καὶ γὰρ οὑτοσὶ ὅπλων κάπηλος ἀχθόμενος προσέρχεται» (ΤΡΥ.: Ακουμπήστε τα χάμω και περάστε μέσα για το τραπέζι· μα έρχεται ένας οπλοπώλης πολύ κατσουφιασμένος).
Η δαπάνη των πλοίων
Τα πλοία που χρησιμοποιούνταν στην Αθήνα του 5ου και 4ου αιώνα ήταν οι τριήρεις. Επειδή, όμως, η συντήρηση μιας τριήρους ήταν δαπανηρό, θεσπίστηκε ο θεσμός της τριηραρχίας. Με αυτό τον τρόπο ένας οικονομικά επιφανής Αθηναίος πολίτης αναλάμβανε το κόστος για την κατασκευή και τη συντήρηση ενός πλοίου. Ο πολίτης αυτός ονομάζονταν τριήραρχος. Οι πλούσιοι Αθηναίοι πολίτες έπρεπε υποχρεωτικά να αναλάβουν αυτό το κόστος. Όποιος δεν το αναλάμβανε κινδύνευε με φυλάκιση. Όταν πέθαινε ο τριήραρχος αναλάμβανε συνήθως κάποιος κληρονόμος. Άμα ο τριήραρχος που πέθαινε άφηνε εκκρεμή χρέη, τότε ο κληρονόμος έπρεπε να τα πληρώσει όλα.
Τέλος, επειδή η φανερή περιουσία ήταν προϋπόθεση για να γίνει κάποιος τριήραρχος και το κόστος συντήρησης μίας τριήρους ήταν μεγάλο, πολλοί εισοδηματίες απέκρυπταν τα περιουσιακά τους στοιχεία για να αποφύγουν αυτό το βάρος. Έτσι, όμως, ήταν δύσκολο για το κράτος της Αθήνας να βρει κατάλληλους πολίτες για την ανάληψη αυτής της λειτουργίας.
Η οχύρωση
Πριν την εισβολή των Περσών η Αθήνα είχε μία ελαφριά οχύρωση. Το 480 π.Χ. μετά την εισβολή των Περσών, τα τείχη της Αθήνας καταστράφηκαν. Έναν χρόνο αργότερα ο Περικλής θα ανακατασκευάσει τα τείχη. Οχυρώνει τον Πειραιά και την Ακρόπολη και οχυρώνει την πόλη παντού. Όλος ο πληθυσμός της Αθήνας ξεκινά να χτίζει τα τείχη με πέτρες, υλικά από τα ερείπια σπιτιών και επιτύμβιες στήλες όπως αναφέρει και ο Θουκυδίδης: «Τούτῳ τῷ τρόπῳ οἱ Ἀθηναῖοι τὴν πόλιν ἐτείχισαν ἐν ὀλίγῳ χρόνῳ. καὶ δήλη ἡ οἰκοδομία ἔτι καὶ νῦν ἐστὶν ὅτι κατὰ σπουδὴν ἐγένετο· οἱ γὰρ θεμέλιοι παντοίων λίθων ὑπόκεινται καὶ οὐ ξυνειργασμένων ἔστιν ᾗ, ἀλλ᾽ ὡς ἕκαστόν ποτε προσέφερον, πολλαί τε στῆλαι ἀπὸ σημάτων καὶ λίθοι εἰργασμένοι ἐγκατελέγησαν. μείζων γὰρ ὁ περίβολος πανταχῇ ἐξήχθη τῆς πόλεως, καὶ διὰ τοῦτο πάντα ὁμοίως κινοῦντες ἠπείγοντο» (Τείχισαν, λοιπόν, την πόλη τους οι Αθηναίοι σε πολύ μικρό διάστημα. Ακόμα και σήμερα η τοιχοδομή φανερώνει ότι το χτίσιμο έγινε βιαστικά. Το θεμελιακό μέρος είναι καμωμένο από κάθε λογής πέτρες που σε πολλά σημεία δεν είναι συναρμοσμένες, αλλά τοποθετημένες όπως τις έφερναν οι βοηθοί. Χρησιμοποιήθηκαν, όμως, πολλές επιτύμβιες στήλες και πελεκημένες πέτρες. Ο περίβολος του τείχους έγινε πολύ μεγαλύτερος από ό,τι ήταν πριν, και σε όλα τα σημεία, και γι’ αυτό βιάζονταν και χρησιμοποιούσαν κάθε υλικό χωρίς διάκριση). Το 456 π.Χ. ολοκληρώθηκαν τα Μακρά Τείχη, δύο τείχη που ενώνουν οχυρωματικά την Αθήνα και τον Πειραιά.
Η διατροφή των στρατευμάτων
Σε έναν πόλεμο τα δημητριακά αποτελούσαν τη συνηθισμένη τροφή των πολεμιστών. Επίσης, κατανάλωναν και τον άρτο, ψημένη ζύμη με ή χωρίς μαγιά. Κάποιες φορές καταναλώνονταν το ψάρι ή το τυρί, καθώς και ελιές ή ξερά σύκα που διατηρούνταν εύκολα. Οι τιμές των τροφίμων διαφοροποιούνται μέσα στον χρόνο. Πολλές φορές, όταν υπήρχε έλλειψη τροφίμων, οι τιμές των τροφίμων παρουσίαζαν άνοδο.
Οι στρατιώτες συνήθως κουβαλούσαν τα τρόφιμά τους, ενώ οι οπλίτες και οι ιππείς συνήθως τα μετέφεραν με κάποιον δούλο. Όσο ο πόλεμος παρατείνεται, θα πρέπει να γίνεται ανεφοδιασμός των τροφίμων. Έτσι, πολλές φορές οι σύμμαχοι εφοδιάζουν τους πολεμιστές με τρόφιμα. Επίσης, όταν ο στρατός βρίσκεται σε ουδέτερη χώρα θα πρέπει να αγοράζει τρόφιμα. Τέλος, πολλές φορές ο στρατός αγόραζε τα προϊόντα διατροφής του από τους εμπόρους που τον ακολουθούσαν ή ανεφοδιάζονταν από τα λάφυρα πολέμου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Amouretti, M., C., & Ruze, F. (2004), Κοινωνία και πόλεμος στην Αρχαία Ελλάδα, Αθήνα: Πατάκης
- Bury J.B., M. R. (2011), Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας, Αθήνα: Α. Καρδαμίτσα
- Meiggs, L. (1988), A journal of classical studies
- Σταινχάουερ, Γ. (2005), Ο πόλεμος στην Αρχαία Ελλάδα, Αθήνα: Παπαδήμα
