Του Κωνσταντίνου Κατσούλα,
Το δεύτερο ήμισυ του 14ου αιώνα σημαδεύτηκε από την ραγδαία εξάπλωση των Οθωμανών στην Βαλκανική Χερσόνησο. Καθώς το Βυζάντιο, οι Σέρβοι και οι Βούλγαροι είχαν ερημώσει από τους μεταξύ τους πολέμους, τις δυναστικές έριδες και την οικονομική και δημογραφική καθίζηση, η κατάληψη της Κεντρικής και Ανατολικής Βαλκανικής υπήρξε εύκολη για τον Σουλτάνο Μουράτ και τους βεζύριδές του. Ο μόνος που μπόρεσε να υψώσει ένα σημαντικό ανάχωμα ενάντια στους Οθωμανούς ήταν ο πρίγκηπας Λάζαρ Χρεμπελιάνοβιτς, ο οποίος ήταν ηγεμόνας ενός κράτους που περιλάμβανε την σημερινή βόρεια Σερβία, με αποτέλεσμα οι δύο πλευρές να οδηγηθούν στην μάχη του Κοσόβου.
Τρία χρόνια πριν την γνωστή μάχη, ο Σαχίν Μπέης προσπάθησε να εισβάλλει στην Σερβία, χωρίς ωστόσο να σημειώσει επιτυχία, καθώς στην μάχη του Πλότσνικ (βόρεια της Νις) υπέστη ταπεινωτική ήττα από τους Σέρβους, ενώ εξέπνευσαν πάνω από 10000 στρατιώτες των Οθωμανών στην μάχη αυτή. Καθώς οι Οθωμανοί έφυγαν με άδεια χέρια από την Σερβία, ο Λαζάρ απέκτησε μεγαλύτερη δύναμη ως σωτήρας των Σέρβων, και πολλοί ευγενείς των Βαλκανίων στράφηκαν με το μέρος του, εγκαταλείποντας τους κατακτητές Οθωμανούς. Οι εξελίξεις αυτές οδήγησαν τον Μουράτ να αποφασίσει να εκστρατεύσει ο ίδιος ενάντια στην Σερβία, αφού συγκέντρωσε ένα τεράστιο στράτευμα στην περιοχή της σημερινής Σόφιας. Τον Ιούνιο του 1389 ο Μουράτ μαζί με περίπου 30000 Οθωμανούς στρατιώτες στρατοπέδευσε στην Πριστίνα του Κοσόβου. Από την άλλη πλευρά, οι Σέρβοι στρατοπέδευσαν στην Νίκαια, ώστε να ελέγχουν όλες τις στρατηγικές οδούς που θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν οι Οθωμανοί.
Ο Οθωμανικός στρατός αποτελούταν από Τούρκους στρατιώτες, ενώ ενισχυόταν από 2000 γενίτσαρους και αρκετές χιλιάδες συμμάχους από τα υποτελή τουρκικά κράτη της Μικράς Ασίας. Αντίστοιχα, ο Λάζαρ είχε στο πλευρό του το στράτευμα του γαμπρού του Βουκ Μπράνκοβιτς, και τους Βόσνιους υπό τον Βλάτκο Βούκοβιτς, ενώ υπήρχαν και στρατιώτες των υπόλοιπων χριστιανικών κρατιδίων της περιοχής, Κροάτες, Αλβανοί υπό τον Θεόδωρο Μουζάκα και Ούγγροι. Συνολικά ωστόσο ο στρατός των Σέρβων και των συμμάχων τους ήταν μικρότερος του Οθωμανικού, καθώς έφτανε στους 20000 άνδρες.
Η μάχη ξεκίνησε το πρωί της 15ης Ιουνίου 1389 όταν οι Σέρβοι προέλασαν προς το Οθωμανικό στρατόπεδο, φτάνοντας στα 5 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Πριστίνας. Ο Λάζαρ έστειλε στο αριστερό φτερό του στρατεύματος τον Βούκοβιτς και τους Βόσνιους, ενώ από τα δεξιά το στράτευμά του καλυπτόταν από τους στρατιώτες του Μπράνκοβιτς. Από την άλλη ο Μουράτ διηύθυνε το κέντρο του Οθωμανικού στρατεύματος, ώστε να βρεθεί ακριβώς απέναντι από τον Λαζάρ, ενώ στα αριστερά του έστειλε τον γιό του Γιακούμπ με τα στρατεύματα της Ανατολίας, και στο δεξί φτερό τον γιό του Βαγιαζήτ μαζί με τον έμπειρο Γαζή, τον Εβρενός.
Αρχικά οι Σέρβοι κατάφεραν σοβαρές ζημιές στην πτέρυγα του Γιακούμπ, χρησιμοποιώντας το ιππικό τους για να πανικοβάλλουν τα οθωμανικά στρατεύματα. Ωστόσο μετά την αρχική έκπληξη των Οθωμανών, η αριστερή πλευρά τους αντεπιτέθηκε με αποτέλεσμα να κρατηθεί το μέτωπο. Στα δεξιά ο Βαγιαζήτ άντεξε παρά τις τεράστιες απώλειες τις οποίες υπέστη το στράτευμά του, ενώ ο ίδιος εξαπέλυσε μια αντεπίθεση η οποία αποδείχθηκε καταστροφική για το σερβικό πεζικό. Καθώς κατά την αντεπίθεση του Βαγιαζήτ ο πρίγκηπας Λάζαρ πιάστηκε αιχμάλωτος, ο Μπράνκοβιτς με το στράτευμά του αποχώρησε από το πεδίο της μάχης, φοβόμενος την ολοκληρωτική καταστροφή του σώματος.
Η μάχη αυτή, στρατιωτικά, θεωρήθηκε οριακή νίκη των Οθωμανών, καθώς και οι δύο στρατιές έχασαν τεράστιο κομμάτι της δύναμής τους, ενώ οι Σέρβοι και οι σύμμαχοί τους ήταν αυτοί που αποχώρησαν. Ωστόσο, το σημαντικότερο, πιθανόν, γεγονός της μάχης έλαβε χώρα αφού η μάχη είχε κριθεί υπέρ των Οθωμανών. Ορισμένοι Σέρβοι ευγενείς προσέφυγαν στον Σουλτάνο, προσποιούμενοι πως θέλουν να αυτομολήσουν και να ενταχθούν στις δυνάμεις των Οθωμανών. Ένας εξ αυτών, ο Μίλος Όμπιλιτς, ενώ βρισκόταν κοντά στον Σουλτάνο για να «παραδοθεί», έβγαλε ένα σπαθί από την στολή του και τον σκότωσε ακαριαία. Ο Όμπιλιτς σκοτώθηκε αμέσως από τους φρουρούς του Σουλτάνου, ωστόσο η πράξη του αυτή του χάρισε την υστεροφημία και ως σήμερα θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους ήρωες της Σερβίας. Ήταν η πρώτη και η τελευταία φορά που ένας Οθωμανός Σουλτάνος φονεύθηκε στο πεδίο της μάχης.
Η μάχη σύντομα μετά την λήξη της έγινε γνωστή σε όλη την Ευρώπη, ενώ δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στην είδηση της δολοφονίας του Σουλτάνου. Η είδηση αυτή καθησύχασε τους Ευρωπαίους, ιδιαίτερα τα κράτη που βρίσκονταν κοντά στην Βαλκανική (ιταλικές πόλεις – κράτη, Ουγγαρία), καθώς πίστευαν πως με την δολοφονία του Μουράτ θα κέρδιζαν πολύτιμο χρόνο και πως οι Οθωμανοί θα σταματούσαν την προέλασή τους. Η Κεντρική Ευρώπη ανέπνευσε, αλλά η Σερβία κατέρρευσε, καθώς οι απώλειες τις οποίες υπέστησαν στην μάχη στάθηκαν καταστροφικές για τους Σέρβους. Αντίθετα, οι Οθωμανοί αναπλήρωσαν γρήγορα τις απώλειές τους, βασιζόμενοι στην στρατολόγηση γενιτσάρων από τους υπόδουλους χριστιανικούς πληθυσμούς και στα μικρασιατικά στρατεύματά τους. Μετά την δολοφονία του Λαζάρ από τους Οθωμανούς (έγινε λίγο μετά την μάχη, ή κατά άλλους αμέσως αφού πιάστηκε αιχμάλωτος), και την ουγγρική εισβολή στο τέλος του έτους, οι Σέρβοι ευγενείς διαιρέθηκαν σε δύο φατρίες, σε εκείνους οι οποίοι ήθελαν να συμμαχήσουν με τους Οθωμανούς για να αντιμετωπίσουν τους Ούγγρους, και στους φίλα προσκείμενους στους Ούγγρους.
Η κληρονομιά της μάχης αυτής για τα Βαλκάνια και την Ευρώπη γενικότερα αξίζει ιδιαίτερης μνείας. Ήταν μια από τις πλέον πολύνεκρες μάχες που συνέβησαν στην μεσαιωνική Ευρώπη, ενώ άνοιξε τον δρόμο για τις Σταυροφορίες εναντίον των Οθωμανών (Σταυροφορία της Νικόπολης, 1396), με τις οποίες η Χριστιανοσύνη προσπάθησε, ανεπιτυχώς, να αντεπιτεθεί ενάντια στον οθωμανικό κίνδυνο. Ιδιαίτερη σημασία έχει, όπως είναι φυσικό, για τα έθνη τα οποία ενεπλάκησαν στην μάχη αυτή. Οι Οθωμανοί θεωρούν την μάχη αυτή ορόσημο για την εξάπλωσή τους στην Ευρώπη, μια και η προέλαση ως την καρδιά της Βαλκανικής Χερσονήσου απέδειξε την δύναμή τους ακόμα και σε όσους τους υποτιμούσαν ως τότε. Η υποχώρηση την οποία προκάλεσε η δολοφονία του Μουράτ, δίνει ένα δραματικό στοιχείο στις αφηγήσεις τους για την μάχη αυτή.
Για τους Σέρβους η μάχη αυτή έχει ακόμα μεγαλύτερη σημασία, καθώς θεωρείται κορυφαία στιγμή της αντίστασης των Σέρβων ενάντια στην εξάπλωση του οθωμανικού κινδύνου. Η ημέρα στην οποία διεξήχθη η μάχη, 28 Ιουνίου με το νέο ημερολόγιο, συμπίπτει με την εορτή του Αγίου Βίτου (Vidovdan στα Σέρβικα), και είναι σήμερα μια από τις μεγαλύτερες εθνικές γιορτές των Σέρβων. Ο μεγαλύτερος εορτασμός της ημέρας αυτής λαμβάνει χώρα στο μνημείο του Γκαζιμέσταν, λίγο έξω από την Πριστίνα και κοντά στο σημείο στο οποίο έλαβε χώρα η μάχη. Δεκάδες ποιήματα και παραδοσιακά τραγούδια της γειτονικής μας χώρας αναφέρονται στην μάχη αυτή, στην αυτοθυσία του Λαζάρ Πρελιούμποβιτς, και στην ηρωική και έξυπνη πράξη του Μίλος Όμπιλιτς, μορφές οι οποίες παραμένουν από τις σημαντικότερες του σερβικού έθνους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ – 15 Ιουνίου 1389: Πρώτη μάχη του Κοσσυφοπεδίου, military-history.gr, Διαθέσιμο εδώ
- The battle of Kosovo, 1389, historytoday.com, Διαθέσιμο εδώ
