Της Αναστασίας Δάβαρη,
Η περίοδος της Μεταπολίτευσης στην Ελλάδα (1974-1985) σηματοδότησε μια περίοδο εκτεταμένων αλλαγών σε κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό επίπεδο, με την εκπαίδευση να αποτελεί έναν από τους βασικούς πυλώνες που αναδιαμορφώθηκε από τις κυβερνήσεις Νέας Δημοκρατίας (1974-1981) και ΠΑ.ΣΟ.Κ. (1981-1985). Η πτώση του καθεστώτος της επταετίας, έφερε στο προσκήνιο την έντονη ανάγκη για την αποχουντοποίηση του εκπαιδευτικού συστήματος και τον άμεσο εκσυγχρονισμό του προκειμένου να εναρμονιστεί με τα ευρωπαϊκά πρότυπα.
Με την επάνοδο της δημοκρατία η «εξαφάνιση» καθετί που θύμιζε την περίοδο της Χούντας αποτέλεσε προτεραιότητα. Οι εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις που εφαρμόστηκαν είχαν πρωταρχικό σκοπό την αποχουντοποίηση του συστήματος και την απομάκρυνση των αναχρονιστικών εκπαιδευτικών τακτικών που είχαν επιβληθεί από το δικτατορικό καθεστώς.
Η πρώτη περίοδος μεταρρυθμίσεων συντελέστηκε υπό διακυβέρνηση Νέας Δημοκρατίας (1974-1981) και αποτέλεσε τη μετάβαση από το αυταρχικό καθεστώς της δικτατορίας σε ένα πιο σύγχρονο και δημοκρατικό εκπαιδευτικό σύστημα. Οι μεταρρυθμίσεις αν και χαρακτηρίστηκαν μετριοπαθείς βασίστηκαν στις προδικτατορικές θέσεις του Ευάγγελου Παπανούτσου με την Ένωση Κέντρου.
Ορόσημο από μια σειρά μεταρρυθμίσεων αποτέλεσε η καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας έναντι της καθαρεύουσας, το 1976, μια μεταρρύθμιση η οποία έδωσε ουσιαστικά τέλος στο γλωσσικό ζήτημα. Μάλιστα, στο Σύνταγμα του 1975, είχε παραλειφθεί η διάταξη η οποία όριζε την καθαρεύουσα ως επίσημη γλώσσα, αποτελώντας προπομπό της μεγάλης αυτής μεταρρύθμισης. Μια άλλη σημαντική μεταρρύθμιση αποτελεί η θέσπιση της δωρεάν παιδείας όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης προωθώντας το δικαίωμα της πρόσβασης στην εκπαίδευση χωρίς διακρίσεις, αντιστρέφοντας τις σχετικές ρυθμίσεις στις οποίες είχε προβεί η δικτατορία. Παράλληλα, θεσπίστηκε η υποχρεωτική εννιαετής εκπαίδευση (6 χρόνια Δημοτικό και 3 χρόνια Γυμνάσιο), αφού πρώτα καταργήθηκε το εξατάξιο Γυμνάσιο, στη θέση του οποίου πλέον έχουμε τις τρείς τάξεις του Γυμνασίου και τις τρεις τάξεις του Λυκείου. Οι προαγωγικές εξετάσεις από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο καταργήθηκαν επίσης. Ακόμη ενισχύθηκε σημαντικά η Τεχνική εκπαίδευση, με την δημιουργία Τεχνικών Σχολών και Τεχνικών Λυκείων (σημερινά ΕΠΑ.Λ.), τα οποία ήταν ισότιμα με την εκπαίδευση των Γενικών Λυκείων.
Παρότι οι μεταρρυθμίσεις ήταν αποδεκτές τόσο από την αντιπολίτευση όσο και από το γενικό κοινό, οι μεταρρυθμίσεις των Γεωργίου Ράλλη αρχικά και Ιωάννη Βαρβιτσιώτη στη συνέχεια, φαίνεται να δέχθηκαν κριτική καθώς αρκετά θέματα δεν εξετάστηκαν επαρκώς. Επιπλέον υπογραμμίστηκε η διατήρηση των κοινωνικών ανισοτήτων στην εκπαίδευση. Γενικότερα, οι μεταρρυθμίσεις, αν και μετριοπαθείς, αντανακλούν πλήρως το κλίμα της εποχής κατά τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσής.
Η δεύτερη περίοδος μεταρρυθμίσεων συντελέστηκε υπό διακυβέρνηση ΠΑ.ΣΟ.Κ. και Ανδρέα Παπανδρέου. Η περίοδος αυτή χαρακτηρίστηκε από πολύ σημαντικές αλλαγές με ριζοσπαστικό χαρακτήρα οι οποίες βασίστηκαν στις γενικότερες διακηρύξεις του κόμματος περί κοινωνικής αλλαγής και προόδου. Αρχικά, με την κατάργηση του πολυτονικού συστήματος αντικαθιστάμενο από το μονοτονικό είχαμε το οριστικό κλείσιμο του γλωσσικού ζητήματος που απασχολούσε για καιρό. Όσον αφορά τη δομή και οργάνωση του εκπαιδευτικού συστήματος είχαμε την επανίδρυση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου καθώς ακόμη, την αντικατάσταση των σχολικών εποπτών με τους σχολικούς συμβούλους. Η νομοθεσία για την Ειδική Αγωγή ήταν εξαιρετικά προοδευτική, καθιστώντας την ειδική επαγγελματική εκπαίδευση δωρεάν και διαθέσιμη από το κράτος. Επιπλέον, προώθησε την κατάργηση της χωριστής εκπαίδευσης για τα δύο φύλα και εισήγαγε το θεσμό των μαθητικών κοινοτήτων ως μέσο δημοκρατικής αγωγής στα σχολεία. Η μαθητική ενδυμασία κοινώς λεγόμενη «ποδιά» καταργήθηκε πλήρως, αντανακλώντας έτσι το φιλελεύθερο πνεύμα που επικρατούσε τόσο στο ίδιο το κόμμα όσο και τη δεκαετία του 1980.
Ειδικότερα, για την Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, ανανεώθηκαν τα προγράμματα μαθημάτων, μερικά μαθήματα αντικαταστάθηκαν και γράφτηκαν νέα εγχειρίδια. Οι εισιτήριες εξετάσεις από το Γυμνάσιο στο Λύκειο καταργήθηκαν και εισήχθη το σύστημα δεσμών για την εισαγωγή στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση μέσω των Πανελληνίων εξετάσεων.
Ριζική αλλαγή πραγματοποιήθηκε στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση, με μεταρρυθμίσεις οι οποίες άλλαξαν εκ των βάθρων τον χώρο των Α.Ε.Ι., δίνοντας τους τη μορφή με τα οποία τα γνωρίζουμε σήμερα. Συγκεκριμένα, θεσμοθετήθηκε το πανεπιστημιακό άσυλο, «για την κατοχύρωση της ακαδημαϊκής ελευθερίας, της ελεύθερης επιστημονικής αναζήτησης και της ελεύθερης διακίνησης των ιδεών» (νόμος 1268/82) και συστάθηκαν όργανα εκπροσώπησης των φοιτητών, κοινώς οι φοιτητικές παρατάξεις. Ακόμη, ιδρύθηκαν τα πρώτα Παιδαγωγικά Τμήματα της χώρας με την μετέπειτα κατάργηση των Παιδαγωγικών Ακαδημιών. Προκειμένου να εξασφαλιστεί η επιμόρφωση των ήδη διορισμένων δασκάλων και νηπιαγωγών, ιδρύθηκαν τα Περιφερειακά Επιμορφωτικά Κέντρα (ΠΕΚ).
Το μεταρρυθμιστικό έργο του ΠΑ.ΣΟ.Κ. στην εκπαίδευση με υλοποιητές τους Λευτέρη Βερυβάκη (1981-82) και Απόστολο Κακλαμάνη (1982-1985) την τετραετία 1981-1985 ήταν εκτενές και επαναστατικό για την εποχή του, αναμορφώνοντας την ελληνική παιδεία ριζικά. Αυτές οι αλλαγές αποσκοπούσαν στην άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων, τη συμμετοχή περισσότερων κοινωνικών ομάδων στην εκπαίδευση και την προώθηση μιας πιο φιλελεύθερης και προοδευτικής εκπαιδευτικής πολιτικής. Παρά την κριτική που ασκήθηκε, οι μεταρρυθμίσεις αυτές αποτέλεσαν σημαντικό μέρος της εκπαιδευτικής πολιτικής της Μεταπολίτευσης και καθόρισαν το μέλλον της εκπαίδευσης στην Ελλάδα.
Οι μεταρρυθμίσεις κατά τη περίοδο της Μεταπολίτευσης ήταν καθοριστικές για την εξέλιξη της ελληνικής εκπαίδευσης. Αποσκόπησαν στην εδραίωση ενός συστήματος πιο δημοκρατικού, προοδευτικού και εναρμονισμένου με τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Παρά την κριτική που δέχθηκαν και οι δύο κυβερνήσεις, οι αλλαγές αυτές διαμόρφωσαν το εκπαιδευτικό τοπίο της σύγχρονης εκπαίδευσης στην Ελλάδα μέχρι και σήμερα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Παναγιωτόπουλος Παναγιώτης, Η πορεία της Εκπαίδευσης στο σύγχρονο Ελληνικό Κράτος από το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου έως τη Μεταπολίτευση (1949-1974), amitos.library.uop.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Οι εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις μετά την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, dspace.lib.uom.gr, Διαθέσιμο εδώ
