Του Δημήτρη Μπουτσικάρη,
Ο Μάρκος Αυρήλιος Αντωνίνος υπήρξε αυτοκράτορας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από το 161 μ.Χ. μέχρι τον θάνατό του το 180. Από το 161 έως το 169 συναυτοκράτορας μαζί του ήταν ο Λεύκιος Βέρος. Ο Μάρκος Αυρήλιος γεννήθηκε το 121 στη Ρώμη και πέθανε το 180 στη Βινταμπόνα, τη σημερινή Βιέννη. Η πολιτική του και στρατιωτική του διαδρομή τον κατατάσσει ως έναν από τους πιο σημαντικούς Ρωμαίους αυτοκράτορες, ενώ οι ιστορικοί τον χαρακτηρίζουν ως έναν από τους «Πέντε Καλούς Αυτοκράτορες», όπου την εποχή τους η Ρώμη γνώρισε την ύψιστη ακμή της.
Όμως, ένας ακόμα λόγος που η υστεροφημία του κρατιέται ακόμα ζωντανή είναι και το βιβλίο του Τα εις εαυτόν όπου αποτελεί ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά έργα της Στωικής φιλοσοφίας. Η Στωική φιλοσοφία καλλιεργήθηκε στην Αρχαία Ελλάδα και Ρώμη και είχε να κάνει με την άσκηση της αρετής στην καθημερινή μας ζωή για την κατάκτηση του μέγιστου αγαθού: της Ευδαιμονίας. Το όνομά της το οφείλει στην Ποικίλη Στοά της Αθήνας, όπου δίδαξε ο πρώτος Στωικός, ο Ζήνων ο Κιτιεύς (334 π.Χ. – 262 π.Χ.).
«Τα εις εαυτόν» αποτελούνται από 12 βιβλία και είναι γραμμένα στην Κοινή Ελληνική. Στην πραγματικότητα δεν γράφτηκαν, για να εκδοθούν, αλλά ως προσωπικό σημειωματάριο για την αυτοβελτίωση και αυτοκριτική του Μάρκου Αυρηλίου. Όμως, ο αποκαλυπτικός λόγος των γραπτών του για την απαράλλακτη εδώ και χιλιάδες χρόνια ανθρώπινη φύση, για συναισθήματα όπως ο θυμός, η χαρά, η ελπίδα και ο φόβος, αλλά και οι απαντήσεις του για τα υπαρξιακά ζητήματα, έκαναν το βιβλίο του διαχρονικά εξαιρετικά αγαπητό. Ένα βιβλίο που διαβαζόταν από τους πρώιμους μεσαιωνικούς χρόνους μέχρι και σήμερα, δεν είναι κάτι απλό, αλλά απλά έχει κερδίσει κάθε αναγνώστη με το δωρικό του ύφος. Ακολουθούν 14 φράσεις του:
1) Ακόμη και αν απορρίψεις όλα τα άλλα, κράτησε μόνον αυτά, και μαζί με αυτά μην λησμονείς ότι ζούμε μόνον το παρόν, που είναι πολύ σύντομο. Τα υπόλοιπα ή έχουν παρέλθει ή δεν τα γνωρίζουμε ακόμη. Μικρός ο χρόνος τού βίου μας, μικρή η γωνιά τής γης όπου ζούμε, ελάχιστη ακόμη και η πλέον μεγάλη υστεροφημία, διότι και τούτη εξαρτάται από την διαδοχική παρουσία ανθρωπαρίων που γρήγορα πεθαίνουν, που δεν γνωρίζουν ούτε τον εαυτό τους ούτε κάποιον που έχει πεθάνει πριν από πολύ χρόνο. (Γ’ βιβλίο, 10)
2) Μην περιπλανιέσαι περισσότερο, διότι ούτε τις σημειώσεις σου πρόκειται να διαβάσεις ούτε τις πράξεις των αρχαίων Ρωμαίων και Ελλήνων ή τα εκλεκτά χωρία των συγγραμμάτων τους, τα οποία είχες αφήσει κατά μέρος για τα γηρατειά σου. Τρέξε προς τον σκοπό σου, άφησε στην άκρη τις μάταιες ελπίδες, βοήθησε τον εαυτό σου όσο ακόμη έχεις καιρό, εάν ενδιαφέρεσαι για τον εαυτό σου. (Γ’ βιβλίο, 14)
3) Μην συμπεριφέρεσαι σαν να πρόκειται να ζήσεις δέκα χιλιάδες χρόνια. Το μοιραίο ήδη κρέμεται επάνω από το κεφάλι σου. Όσο ζεις και όσο εξαρτάται από σένα, γίνε αγαθός άνθρωπος. (Δ’ βιβλίο, 17)
4) Ο χρόνος είναι ένας ποταμός, ένας χείμαρρος από συμβάντα διότι, μόλις κάτι εμφανίζεται, πάραυτα φεύγει και αμέσως ακολουθεί ένα άλλο, το οποίο επίσης θα παρασυρθεί. (Δ’ βιβλίο, 43)
5) Η επιδίωξη των ανέφικτων είναι παράνοια και είναι αδύνατον να μην το κάνουν αυτό οι διεφθαρμένοι. (Ε’ βιβλίο, 17)
6) «Κάποτε, οπουδήποτε βρισκόμουν, είχα την εύνοια τής μοίρας». Είχες την εύνοια τής μοίρας σημαίνει ότι εσύ δώρισες στον εαυτό σου την καλή μοίρα. Καλή μοίρα σημαίνει καλές διαθέσεις, καλές ορμές, καλές πράξεις. (Ε’ βιβλίο, 37)
7) Ο καλύτερος τρόπος για να αντιμετωπίσεις κάτι είναι να μην γίνεις όμοιος με αυτό. (ΣΤ’ βιβλίο, 6)
8) Να μην σε ταράζουν όσα πρόκειται να συμβούν. Εάν χρειαστεί, θα τα αντιμετωπίσεις με την ίδια λογική, με την οποία αντιμετωπίζεις και τα τρέχοντα. (Ζ’ βιβλίο, 8)
9) Τελειότητα τού χαρακτήρα: να ζει την κάθε ημέρα σαν να είναι η τελευταία του βίου του, δίχως να υποφέρει, δίχως να αδρανεί, δίχως να υποκρίνεται. (Ζ’ βιβλίο, 69)
10) Γενικά, η κακία δεν βλάπτει τον κόσμο, και η κακία ενός ανθρώπου δεν βλάπτει έναν άλλον, αλλά βλάπτει μόνον τον ίδιο, ο οποίος αδυνατεί να απαλλαγεί από αυτήν δίχως πρώτα να το επιθυμήσει. (Η’ βιβλίο, 55)
11) Όποιος σφάλλει, σφάλλει για τον εαυτό του, και όποιος αδικεί, αδικεί τον εαυτό του, διότι στον εαυτό του κάνει κακό. (Θ’ βιβλίο, 4)
12) Μην συζητάς καθόλου για το πώς οφείλει να είναι ο αγαθός άνθρωπος, αλλά να είσαι αγαθός άνθρωπος. (Ι’ βιβλίο, 16)
13) Η πράξη μου έχει ωφελήσει την κοινωνία; Εάν ναι, τότε έχω ωφεληθεί και εγώ. Αυτό να έχεις πάντοτε κατά νου και να μην το λησμονείς. (ΙΑ’ βιβλίο, 4)
14) Πόσο λίγο είναι το τμήμα τής απέραντης και αχανούς αιωνιότητας που έχει μοιρασθεί στον καθένα μας; Τάχιστα αφανίζεται μέσα στο άπειρο. Πόσο ελάχιστο είναι το μέρος από την καθολική ύλη και από την καθολική ψυχή; Έρπεις επάνω σε ένα μικρό σβώλο γης. Συλλογιζόμενος όλα αυτά, τίποτε μην θεωρείς σπουδαίο, παρά μόνον το να ενεργείς όπως σε καθοδηγεί η φύση σου και να υπομένεις όσα σού φέρνει η φύση τού παντός. (ΙΒ’ βιβλίο, 32)
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Μάρκος Αυρήλιος, μτφ Γιάννης Αβραμίδης, 2009, Τα εις εαυτόν, Εκδόσεις Θύραθεν
