Του Βασίλη Μορφονιού,
O Kurosawa, σε αντίθεση με τους άλλους μεγάλους Ιάπωνες κινηματογραφιστές της εποχής του, ήταν ενθουσιασμένος με την άφιξη δυτικών ιδεών στην Ιαπωνία. Όντας μεγάλος θαυμαστής της αρχαιοελληνικής τραγωδίας, του σαιξπηρικού θεάτρου και της ρωσικής λογοτεχνίας λάτρευε να συνδυάζει στοιχεία των αγαπημένων του αφηγημάτων με την ιαπωνική ιστορία και πολιτισμό.
Αυτήν τη φορά θα λάβει έμπνευση από ένα άλλο έργο του διάσημου Βρετανού συγγραφέα, τον Βασιλιά Ληρ, επιχειρώντας να γυρίσει την πιο φιλόδοξη ταινία του, τόσο στο μέγεθος των μαχών όσο και των ιδεών που περιλαμβάνει. Ένα φιλμ επικό, με την πλήρη έννοια της λέξης, για τον πόλεμο και την ανθρώπινη κατάσταση. Παρά τις άπειρες δυσκολίες που αντιμετώπισε στα γυρίσματα, καταφέρνει να πετύχει τους στόχους του, καθώς κατά πολλούς το Ran είναι το πιο ολοκληρωμένο και πετυχημένο έργο της τεράστιας καριέρας του.
Στο Ran ο Βασιλιάς Ληρ αντικαθίσταται από τον μεγάλο άρχοντα Hidetora Ichimonji, που τον ενσαρκώνει εξαιρετικά ο «De Niro της Ασίας» Tatsuya Nakadai, ενώ οι τρεις κόρες του μετατρέπονται σε τρεις γιους που θα κληρονομήσουν την μεγάλη αυτοκρατορία του. Υπάρχουν και άλλες αλλαγές αλλά η «ραχοκοκαλιά» της ιστορίας παραμένει ίδια. H ιστορία του Hidetora είναι ένας μακρύς κατάλογος πολέμων και αιματοχυσιών. Κατέχει ένα βασίλειο που ενώ περιλαμβάνει όλα όσα αγγίζει ο ήλιος (ή μάλλον η κάμερα), έχει χτιστεί πάνω στα πτώματα χιλιάδων αθώων. Ο Kurosawa δεν ενδιαφέρεται τόσο για τις κατακτήσεις και τις μεγαλοπρεπείς μάχες, αλλά για την επίδραση που έχουν αυτές στην ανθρώπινη ψυχή, τόσο του κατακτητή όσο και του κατεκτημένου. Καθώς ο Hidetora μοιράζει το βασίλειο του στους γιους του, ο Kurosawa χτίζει τα θεμέλια μιας τραγωδίας που δεν μπορεί να καταλήξει πουθενά αλλού πέρα από το χάος, την καταστροφή και την τρέλα.
O Hidetora αφελέστατα πιστεύει ότι μετά από δεκαετίες πολέμων μπορεί τώρα να φέρει μια νέα περίοδο ειρήνης μοιράζοντας ισότιμα το βασίλειό του μεταξύ των τριών υιών του, διασφαλίζοντας έτσι την κληρονομιά του. Τους δείχνει την πρόθεσή του αυτή με μια μεταφορά. Το ένα βέλος σπάει εύκολα, τα τρία όχι. Όπως φανερώνει ο νεότερος γιος του, όμως, που τιμωρείται γι’ αυτό, τα τρία σπάνε εξίσου εύκολα αν δεν είναι καλά δεμένα. O Hidetora ποτέ δεν έδωσε αγάπη στα παιδιά του, οπότε είναι παράλογο να περιμένει η κυριαρχία τους να φέρει οτιδήποτε άλλο πέρα από ζήλο και βία. Παρότι η ταινία δεν περιλαμβάνει το αιματοβαμμένο παρελθόν του, τα απομεινάρια του φαίνονται παντού. Δεν μπορεί να «θερίσει» ειρήνη όταν μονάχα πόλεμο έχει «σπείρει».
Καμία σκηνή δεν ενσαρκώνει καλύτερα τον τρόμο της αφύπνισης του Hidetora στην καταστροφική κληρονομιά του από εκείνη, όπου κάθεται σε στάση λωτού μέσα σε ένα φλεγόμενο κάστρο, ενώ έξω επικρατεί ένα χάος από βέλη, αίμα και φωτιά. Οι γιοι του πολεμούν ταυτόχρονα μεταξύ τους για την κυριαρχία του τρίτου κάστρου ενώ σφαγιάζουν τους τελευταίους υπηκόους του Hidetora, που μάταια προσπαθούν να το προστατέψουν. Ο Hidetora παρακολουθεί αβοήθητος την αυτοκρατορία του να διαλύεται μπροστά του, τις γυναίκες του να κάνουν χαρακίρι η μία στην άλλη και συνειδητοποιεί για πρώτη φορά τις επιπτώσεις των βιαιοτήτων του. Αλλά είναι πολύ αργά. Η αποτυχία του να πάρει την ίδια του τη ζωή, τον οδηγεί να περιπλανιέται στα ερείπια ως φάντασμα, σε μια κόλαση δικής του δημιουργίας.
Άξια αναφοράς είναι η χρήση make up στη σκηνή με αυτό να γίνεται εντονότερο όσο κλιμακώνεται η καταστροφή. Ο Hidetora μεταμορφώνεται ολοένα και πιο έντονα ενώ βγαίνοντας από το κάστρο ο ηθοποιός καταλήγει κυριολεκτικά να φοράει μια θεατρική μάσκα Νoχ, ολοκληρώνοντας τη μετάβασή του στην τρέλα.
Το παρελθόν του ενσαρκώνεται καλύτερα σε δύο χαρακτήρες, και οι δύο θύματα των προηγούμενων εκστρατειών του Hidetora. Ο Tsurumaru είναι ένας μουσικός, του οποίου η οικογένεια κάηκε ζωντανή από τους άντρες του Hidetora αφήνοντας τη μικρή αδερφή του, τη Lady Sue, ορφανή και τον ίδιο τυφλό. Σε μια ειρωνεία της τύχης η Lady Sue καταλήγει να είναι η γυναίκα του δευτέρου γιου του Hidetora, ενώ ο Tsurumaru τον φιλοξενεί στο σπίτι του όταν τον έχουν εκδιώξει οι τρεις γιοι του. Στο ίδιο κάστρο που είχε καταστρέψει παλιά αφήνοντας συντρίμμια παντού. Ο Hidetora, πάνω στην τρέλα του, τους βλέπει σαν φαντάσματα του παρελθόντος που ήρθαν να τον στοιχειώσουν. Πράγματι, η τύφλωση του Tsurumaru αντικατοπτρίζει την τύφλωση του ίδιου του Hidetora προς τις αμαρτίες του. Κι όμως, κανένα από τα δυο αδέρφια δεν ζητά εκδίκηση. Σύμφωνα με το βουδιστικό ιδεώδες της συγχώρεσης, δεν μισούν τον Hidetora, γεγονός που τον σοκάρει και επιταχύνει την τρέλα του περισσότερο.
Τα παραπάνω δεν ισχύουν ούτε στο ελάχιστο για το δεύτερο θύμα του Hidetora, την Lady Kaede. Η Kaede προέρχεται από έναν ευγενή οίκο που καταστράφηκε από τον οίκο του Hidetora ενώ η ίδια αναγκάστηκε να παντρευτεί τον πρωτότοκο γιο του ως μέρος μιας πολιτικής συμφωνίας. Με το που ανεβαίνει ο γιος στην εξουσία, η ίδια αρχίζει να τον επηρεάζει και να τον συμβουλεύει να πάρει αποφάσεις εναντίον του Hidetora, ταπεινώνοντας τον. Σε όλη την ταινία χειρίζεται τα μέλη του οίκου του Hidetora σαν έμπειρος μαριονετίστας, ενώ αναγκάζει τους άντρες της ταινίας να υπακούν στη θέληση της. Υπό μια έννοια, παρότι δεν έχει μαχητικές ικανότητες, είναι ο πιο ισχυρός χαρακτήρας του έργου δείχνοντας πως η πραγματική εξουσία βρίσκεται στην τέχνη της επιρροής και όχι του ξίφους.
Με το θάνατο του πρωτότοκου γιου στη μάχη του τρίτου κάστρου, η Kaede στρέφει τώρα τη «βαμπιρική» όρεξη της για εκδίκηση στον δεύτερο υιό, που έχει πλέον κληρονομήσει το σύνολο της αυτοκρατορίας. Μέσω της σεξουαλικής της γοητείας, υποτάσσει και αυτόν στη θέληση της και τον βάζει να σκοτώσει τη γυναίκα του, Lady Sue. Την πράξη αυτή την κάνει όχι μόνο επειδή θέλει πρακτικά να πάρει τη θέση της αλλά και επειδή μισεί την καλοσύνη της. Ο κύκλος της βίας που ξεκίνησε ο Hidetora την έχει αναλώσει σε τέτοιο βαθμό που δεν ικανοποιείται απλώς από την καταστροφή του οίκου που προκάλεσε τα δεινά της, αλλά και όποιου δεν έχει καταληφθεί από το μίσος. Στο τέλος βάζει τον δεύτερο γιο να ξεκινήσει έναν ακόμα ανούσιο πόλεμο με τους γειτονικούς οίκους. Όταν ανακαλύπτουν τα σχέδιά της είναι πλέον αργά, έχει πετύχει το στόχο της, διαλύοντας μια αυτοκρατορία, που πήρε δεκαετίες να χτιστεί, μέσα σε λίγες μέρες.
Ένα παράθυρο ελπίδας ανοίγει για τον Hidetora, όταν τον βρίσκει ο εξοστρακισμένος τρίτος γιος και ο ίδιος τον αναγνωρίζει διαφεύγοντας για λίγο από την τρέλα του. Ο Kurosawa δεν αφήνει, όμως, περιθώρια για εξιλέωση και τα βέλη της μοίρας γρήγορα ξαναχτυπούν τον Hidetora παίρνοντας του και τον τελευταίο γιο. Ο ίδιος έπειτα χάνεται στην τρέλα του και εξαφανίζεται στην ομίχλη. Δε νιώθουμε άσχημα για την καταστροφή του Hidetora ούτε χαιρόμαστε με τη δυστυχία του. Απλά παρατηρούμε και κρίνουμε.
Η ταινία τελειώνει με έναν τυφλό Tsurumaru να στέκεται στην άκρη ενός γκρεμού κρατώντας μια εικόνα του Βούδα, η οποία πέφτει από τον γκρεμό. «Είτε οι θεοί απουσιάζουν, είτε κλαίνε από ψηλά», όπως λέει ο νωρίτερα ο Kyoami, «δεν υπάρχει κανείς να σώσει τον άνθρωπο». Ο Tsurumaru στέκεται ψηλά, ενώ τα τυφλά πρόβατα από κάτω του εκστασιάζονται από την αιματοχυσία, επιλέγοντας το χάος έναντι της ειρήνης. Με τον Kurosawa να αποπειράθηκε να αυτοκτονήσει πριν από κάποια χρόνια και τον φόβο του ψυχροπολεμικού πυρηνικού ολοκαυτώματος έντονο στο μυαλό του, μάλλον έτσι έβλεπε την ανθρωπότητα. Σαν έναν τυφλό που προχωράει ολοένα και πιο κοντά στον γκρεμό, παρατημένο από τους θεούς.
Ένα γνήσια αντιπολεμικό έργο, με τον Kurosawa να ενδιαφέρεται για τον άνθρωπο ακόμα και στην πιο κυνική στιγμή του.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Ran (1985), imdb.com, διαθέσιμο εδώ
