Της Μαρίας Γκόρου,
Ο Ψυχρός Πόλεμος έμεινε στην ιστορία ως ο ανταγωνισμός σε γεωπολιτικό, οικονομικό, στρατιωτικό επίπεδο ανάμεσα στις ΗΠΑ και την ΕΣΣΔ. Η λέξη «ψυχρός» θέλει να δηλώσει πως δεν υπήρξε καμία «ένθερμη» εμπόλεμη σύρραξη ανάμεσά τους, τουλάχιστον όχι με άμεσο τρόπο, αλλά στο σκηνικό ενεπλάκησαν κι άλλες περιφερειακές ομάδες του πλανήτη με άμεσο ή έμμεσο. Κομβικό ρόλο έπαιξε η επίδειξη ισχύος μέσα από τα πυρηνικά όπλα και τα συστήματα μεταφοράς που διέθεταν.
Μία από τις χώρες που εντάχτηκε στο πλευρό των ΗΠΑ ήταν και η Ελλάδα. Η ένταξή της καθόρισε την ιστορική της πορεία καθορίζοντας ταυτόχρονα το κοινωνικό, πολιτικό, θεσμικό και αξιακό υπόβαθρο της πολιτικής και κοινωνικής ζωής. Ένα μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνικής και πνευματικής ελίτ είχε ταχθεί στην πλευρά του καπιταλιστικού στρατοπέδου και της φιλελεύθερης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Κύριο γνώρισμα των ελληνικών κυβερνήσεων εκείνα τα χρόνια, με εξαίρεση εκείνες της δικτατορίας των συνταγματαρχών (1967 – 1974), ήταν να ενσωματωθούν στους δυτικούς θεσμούς. Η συμφωνία αυτή, όμως, εντασσόταν επιπροσθέτως στα αμερικανικά σχέδια για τη συγκρότηση δυτικού αμυντικού μηχανισμού.
Οι κεντρικές κυβερνήσεις των πρώτων μετεμφυλιακών ετών στόχευαν να ενταχθεί η Ελλάδα στο ΝΑΤΟ, πράγμα υψίστης σημασίας για την άμυνα της χώρας με σκοπό την επιβίωσή της. Έτσι από τον Φεβρουάριο του 1952 και μετά, ύστερα από δύσκολες διεργασίες και συνθήκες, η χώρα μας αποτελούσε πλέον μέλος ενός αμυντικού μηχανισμού ικανού να διεξάγει πόλεμο και με αυτόν τον τρόπο είχε γίνει αυτομάτως υποστηρικτής του καπιταλιστικού μοντέλου. Η ένταξη, όμως, είχε και προεκτάσεις στους τομείς της οικονομίας, της κοινωνικής οργάνωσης και της ιδεολογίας καθώς έπρεπε να εξασφαλιστεί η αμερικανική κυριαρχία στην Ελλάδα.
Ωστόσο, το κυβερνών κόμμα της ΕΡΕ εξέφραζε αντιλήψεις βασιζόμενες σε απόψεις Ελλήνων ευρωπαϊστών μελών της κοινωνικής και πνευματικής ζωής. Η βασική τους άποψη ήταν πως η ευρωπαϊκή ενοποίηση ήταν μια ιστορική αναγκαιότητα και όχι μια καιροσκοπική ή αναγκαστική επιλογή. Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας των συνταγματαρχών τα συμφέροντα πολιτικής φύσης κυριαρχούν έναντι των ιδεολογικών. Η παραμονή των συνταγματαρχών στην εξουσία αποτέλεσε το κύριο κίνητρό τους. Όλα τα παραπάνω βοήθησαν στο να συνεχιστεί η διαρκής στήριξη της Ελλάδας από την αμερικανική πλευρά καθώς και να διατηρηθούν οι σχέσεις των ΗΠΑ με το ΝΑΤΟ. Από την άλλη πλευρά, όμως, η θέση της Ελλάδας στους ευρωπαϊκούς θεσμούς υποτιμήθηκε, διότι οι Ευρωπαίοι έδιναν σημασία περισσότερο στην καταπάτηση των θεσμών από την ελληνική δικτατορική πλευρά.
Επιπλέον, η απομόνωση αυτή της Ελλάδας στα πλαίσια της συμφωνίας την έφεραν αντιμέτωπη με τη τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974. Το στρατιωτικό καθεστώς αδύναμο να αντιμετωπίσει την ελληνοτουρκική κρίση που είχε ξεσπάσει αναζητούσε τρόπους προκειμένου να «φύγει από την εξουσία». Έτσι, η Ελλάδα αποχώρησε από το στρατιωτικό κομμάτι του ΝΑΤΟ, εξαιτίας της πικρίας της απέναντι στην αδράνεια που έδειξαν οι Δυτικοί σύμμαχοι. Ο Καραμανλής και οι κυβερνήσεις του που ακολούθησαν, με το κόμμα της Νέας Δημοκρατίας, έπρεπε να αντιμετωπίσουν ερωτήματα και διλήμματα αναφορικά με τον προσανατολισμό της χώρας.
Στόχευε στην έννοια του «έθνους», το οποίο είχε ορίσει ως θεμέλιο πάνω στο οποίο θα αναγεννιόταν η Ελλάδα δίχως έγνοιες και διαιρέσεις. Γι’ αυτόν τον λόγο αλλά χάρη και στον ευρωπαϊκό αέρα που έφερνε από το κέντρο της Ευρώπης, το Παρίσι, ο χρόνος μετρούσε αντίστροφα για την ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ. Ήταν η τελευταία πράξη που επισημοποίησε την «δυτικοποίηση» της Ελλάδας.
Εκείνη την περίοδο, βέβαια, στην πολιτική είχε εμφανιστεί ένα πολιτικό πρόσωπο που θα άλλαζε το «ρου» της ιστορίας και το όνομα αυτού: Ανδρέας Παπανδρέου. Η ρεαλιστική του εμφάνιση στην πολιτική ιστορία της χώρας την περίοδο 1981-1989 και οι προσπάθειές του για την απομάκρυνση της χώρας από την Δύση για να ξαναβρεί την ταυτότητά της, δημιούργησε ρήξη σχετικά με την συνέχεια της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, με αποτέλεσμα η Ελλάδα να παραμείνει στο ΝΑΤΟ, ενώ ομαλή ήταν και η παρουσία της χώρας στην ΕΟΚ.
Ο Παπανδρέου στο λόγο του «Η Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες» αναφερόταν σε ένα κίνημα το οποίο εξέφραζε την αδιαλλαξία του ελληνικού λαού σε οποιαδήποτε στιγμή της χώρας. Το κίνημα αυτό βασιζόταν στη λαϊκή κυριαρχία που είναι αποτέλεσμα της εθνικής ανεξαρτησίας και η διαφορά του με αυτό της ΝΔ ήταν ότι υπολόγιζε το παρελθόν του Έλληνα πολίτη για να προχωρήσει παρακάτω. Σύμφωνα με τον Παπανδρέου, στο κίνημα αυτό θα περιλαμβάνονται κυρίως οι λαϊκές δυνάμεις και στόχος του ήταν η συναγωγή ενός μηνύματος το οποίο θα κινητοποιούσε το λαό για να αντισταθεί και να πολεμήσει οποιονδήποτε τον απειλούσε.
Μέσα σε όλες τις αναταραχές που λάμβαναν χώρα στο διεθνές πεδίο, με την ζυγαριά να γέρνει προς το μέρος των ΗΠΑ και την ΕΣΣΔ να πλησιάζει στο τέλος της, η Ελλάδα μετατράπηκε σε μια μαζική μεσοστρωματική δημοκρατία καθώς άλλαξαν πολλά, όπως η οικονομική και αγοραστική της δύναμη, η αναζήτηση της ταυτότητας, η γυναικεία χειραφέτηση και η κοινωνία γενικότερα. Η παρουσία των εμβληματικών ηγετών μέχρι και τα τέλη του 1980, διαδραμάτισαν την λεγόμενη περίοδο της «Πρώτης Μεταπολίτευσης», καθώς ήταν η περίοδος στην οποία η χώρα ήταν έτοιμη για να αναζητήσει τα βήματά της και να αφήσει πίσω της όλα τα δράματα των περασμένων χρόνων.
Συμπερασματικά, η περίοδος του Ψυχρού Πολέμου ανάγκασε την Ελλάδα να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ και με αυτόν τον τρόπο να αντιμετωπίσει μαζί με τις ΗΠΑ το σοβιετικό συνασπισμό εξασφαλίζοντας με αυτόν τον τρόπο την ασφάλεια της και την επιβίωσή της. Προκειμένου να επιτευχθούν οι ανωτέρω στόχοι συνέβαλλαν σημαντικές προσωπικότητες και δημιουργήθηκαν κινήματα τα οποία άλλαξαν το ρου της ιστορίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Έφη Γαζή (2015), Μεταπλάσεις της Ελληνικής Εθνικής Ιδεολογίας και Ταυτότητας στην Μεταπολίτευση, στο «Μεταπολίτευση: η Ελλάδα στο μεταίχμιο δυο αιώνων», εκδ: Θεμέλιο
