Της Χριστίνας Μωραΐτη,
Η Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) αποτελεί εδώ και πολύ καιρό παγκόσμιο φάρο δημοκρατικής διακυβέρνησης, με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να αποτελεί την πιο άμεση ενσάρκωση αυτών των αρχών. Ως το μόνο θεσμικό όργανο της Ε.Ε. που εκλέγεται απευθείας από τους πολίτες, το Κοινοβούλιο βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της ευρωπαϊκής δημοκρατίας. Ο ρόλος του ως συννομοθέτη, δημοσιονομική αρχή και εγγυητή της πολιτικής και οικονομικής λογοδοσίας υπογραμμίζει τη σημασία του στη διαμόρφωση του νομοθετικού τοπίου της Ε.Ε.. Οι πρόσφατες μεταρρυθμίσεις, που θα τέθηκαν σε ισχύ τον Ιούλιο του 2024, είναι έτοιμες να ενισχύσουν περαιτέρω την ικανότητα του Κοινοβουλίου να εκπληρώνει αυτούς τους ρόλους, ενισχύοντας τη δημοκρατική διακυβέρνηση σε ολόκληρη την Ένωση.
Ο κεντρικός ρόλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στη δημοκρατικότητα της Ε.Ε.
Η θέση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ως θεσμικό όργανο της Ε.Ε. του επιτρέπει να ενεργεί ως φωνή των Ευρωπαίων πολιτών. Διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο στη διαμόρφωση της νομοθεσίας της Ε.Ε., στην εποπτεία της εκτελεστικής εξουσίας και στη διασφάλιση ότι ο προϋπολογισμός της Ένωσης αντανακλά τις ανάγκες και τις προτεραιότητες των πολιτών της. Με την πάροδο των ετών, οι πολίτες αναγνωρίζουν όλο και περισσότερο τη σημασία του Κοινοβουλίου, όπως αποδεικνύεται από πολυάριθμες έρευνες του Ευρωβαρόμετρου. Οι έρευνες αυτές δείχνουν σταθερά ότι οι πολίτες της Ε.Ε. επιθυμούν το Κοινοβούλιο να διαδραματίσει σημαντικότερο ρόλο στη διακυβέρνηση της Ένωσης.
Σε απάντηση αυτής της αυξανόμενης ζήτησης για ένα ισχυρότερο και αποτελεσματικότερο Κοινοβούλιο, τον Ιανουάριο του 2023 δρομολογήθηκε μια σειρά φιλόδοξων μεταρρυθμίσεων από τη Roberta Metsola, την Πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Οι μεταρρυθμίσεις αυτές, που εγκρίθηκαν από την ολομέλεια τον Απρίλιο του 2024, αποσκοπούν στο να διασφαλίσουν ότι το Κοινοβούλιο μπορεί να αξιοποιήσει πλήρως κάθε διαθέσιμο εργαλείο για να ανταποκριθεί ακόμη πιο αποτελεσματικά. Όπως δήλωσε η Πρόεδρος Metsola κατά την παρουσίαση των προτάσεών της, «Οι μεταρρυθμίσεις αυτές θα καταστήσουν το Σώμα πιο αποδοτικό και πιο αποτελεσματικό. Με την εφαρμογή των μέτρων αυτών, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα βρίσκεται σε πολύ ισχυρότερες βάσεις, αρχής γενομένης από την επόμενη θητεία».
Βασικοί τομείς της μεταρρύθμισης
Η δέσμη μεταρρυθμίσεων αφορά πέντε κρίσιμους τομείς: τη νομοθεσία, τον έλεγχο, τις δημοσιονομικές εξουσίες και τον δημοσιονομικό έλεγχο, τις διαδικασίες της ολομέλειας και τις εξωτερικές σχέσεις. Οι τομείς αυτοί προσδιορίστηκαν μετά από αρκετούς μήνες εντατικής ανάλυσης, προβληματισμού και συζήτησης, υπό την καθοδήγηση μιας διακομματικής ομάδας εργασίας και με την υποστήριξη των ηγετών των πολιτικών ομάδων της Διάσκεψης των Προέδρων.
1. Νομοθεσία: Ενίσχυση των ελέγχων και ισορροπιών
Η νομοθετική διαδικασία αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο του έργου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και οι μεταρρυθμίσεις αποσκοπούν στο να καταστήσουν τη διαδικασία αυτή πιο αποτελεσματική και διαφανή. Μία από τις βασικές αλλαγές είναι η βελτιωμένη κατανομή των νέων νομοθετικών προτάσεων στις επιτροπές, η οποία θα μειώσει τις συγκρούσεις αρμοδιοτήτων και θα εξορθολογήσει τη συνεργασία μεταξύ των επικεφαλής και των γνωμοδοτικών επιτροπών. Αυτό αναμένεται να ενισχύσει την αποτελεσματικότητα του Κοινοβουλίου και να συμβάλει σε πιο συνεκτικές τελικές νομοθετικές θέσεις.
Μια αξιοσημείωτη καινοτομία είναι η εισαγωγή ενός νέου κανόνα που επιτρέπει στη Διάσκεψη των Προέδρων να προτείνει τη σύσταση προσωρινής νομοθετικής επιτροπής. Ο μηχανισμός αυτός, που περιγράφεται λεπτομερώς στο αναθεωρημένο άρθρο 214 του Κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, έχει σχεδιαστεί για εξαιρετικές περιπτώσεις όπου ένα ευρύ θέμα εμπίπτει στην αρμοδιότητα πολλών επιτροπών. Αυτό το μέτρο έσχατης ανάγκης διασφαλίζει ότι τα πολύπλοκα ζητήματα αντιμετωπίζονται με την απαραίτητη εστίαση και εμπειρογνωμοσύνη. Επιπλέον, οι μεταρρυθμίσεις αποσαφηνίζουν τη χρήση της «επείγουσας διαδικασίας» (αναθεωρημένο άρθρο 170), διασφαλίζοντας ότι οι βουλευτές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (Ε.Κ.) διατηρούν τα νομοθετικά τους προνόμια, ακόμη και σε καταστάσεις που απαιτούν ταχεία δράση.
2. Αύξηση του ελέγχου: H λογοδοσία της εκτελεστικής εξουσίας
Ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στον έλεγχο της εκτελεστικής εξουσίας, ιδίως της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση της δημοκρατικής λογοδοσίας εντός της Ε.Ε.. Οι νέες μεταρρυθμίσεις εισάγουν έναν ισχυρό μηχανισμό λογοδοσίας με στόχο τον καλύτερο έλεγχο της Επιτροπής όταν αυτή επικαλείται το άρθρο 122 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το άρθρο αυτό επιτρέπει στην Επιτροπή να παρακάμπτει τη συνήθη νομοθετική διαδικασία, υπονομεύοντας ενδεχομένως τον ρόλο του Κοινοβουλίου ως συννομοθέτη. Το νέο άρθρο 138 παρέχει στο Κοινοβούλιο έναν μηχανισμό πολιτικής αντίδρασης, επιτρέποντάς του να ασκεί μεγαλύτερο πολιτικό έλεγχο επί τέτοιων αποφάσεων.
Επιπλέον, έχουν εισαχθεί ειδικές ακροάσεις ελέγχου, οι οποίες επιτρέπουν στο Κοινοβούλιο να καλεί τους επιτρόπους να μιλήσουν για θέματα «μείζονος πολιτικής σημασίας» (νέο άρθρο 141). Η μεταρρύθμιση αυτή ενισχύει την ικανότητα του Κοινοβουλίου να θέτει την εκτελεστική εξουσία προ των ευθυνών της, διασφαλίζοντας ότι οι βασικές αποφάσεις υπόκεινται σε ενδελεχή εποπτεία. Οι μεταρρυθμίσεις εισάγουν επίσης την αρχή της διοργάνωσης ειδικών συζητήσεων ελέγχου με τους επιτρόπους μία φορά ανά σύνοδο ολομέλειας, χωρίς προκαθορισμένο θέμα (άρθρο 143 για την ώρα των ερωτήσεων). Η αλλαγή αυτή παρέχει στους ευρωβουλευτές μεγαλύτερη ευελιξία για να αντιμετωπίζουν πιεστικά ζητήματα όταν προκύπτουν.
3. Ενίσχυση των ολομελειών: Συζήτηση και λογοδοσία
Οι μεταρρυθμίσεις επιφέρουν αρκετές αλλαγές που αποσκοπούν στην αναζωογόνηση των συνόδων ολομέλειας, καθιστώντας τες πιο δυναμικές και ανταποκρινόμενες στα τρέχοντα γεγονότα. Μια σημαντική καινοτομία είναι η εισαγωγή των «δηλώσεων του Κοινοβουλίου», ενός νέου εργαλείου που επιτρέπει στο θεσμικό όργανο να εκφράζει τη θέση του επί θεμάτων χωρίς να χρειάζεται να αντιδρά σε παρατηρήσεις του Συμβουλίου ή της Επιτροπής. Αυτό θα δώσει στο Κοινοβούλιο μεγαλύτερη αυτονομία στον καθορισμό της ημερήσιας διάταξης της συζήτησης.
4. Ενίσχυση των δημοσιονομικών λειτουργιών
Ο δημοσιονομικός έλεγχος είναι μία από τις βασικές αρμοδιότητες του Κοινοβουλίου και οι μεταρρυθμίσεις αποσκοπούν στην ενίσχυση αυτού του ρόλου με την εισαγωγή αυστηρότερων αξιολογήσεων των νομοθετικών προτάσεων που επηρεάζουν τον προϋπολογισμό της Ε.Ε.. Οι αξιολογήσεις αυτές θα διασφαλίζουν ότι οι πολιτικές προτεραιότητες του Κοινοβουλίου λαμβάνονται δεόντως υπόψη, ενισχύοντας την επιρροή του στη διαδικασία του προϋπολογισμού. Οι μεταρρυθμίσεις βελτιώνουν επίσης τη συνεργασία μεταξύ των τομεακών επιτροπών πολιτικής και των επιτροπών προϋπολογισμού και δημοσιονομικού ελέγχου, διασφαλίζοντας ότι οι πληροφορίες που συγκεντρώνονται καθ’ όλη τη διάρκεια του δημοσιονομικού κύκλου χρησιμοποιούνται αποτελεσματικά. Αυτό θα ενισχύσει τον έλεγχο των «μη παραδοσιακών» μέσων και των μέσων εκτός του προϋπολογισμού της Ε.Ε., ενισχύοντας περαιτέρω τη δημοσιονομική εποπτεία του Κοινοβουλίου.
5. Εξωτερικές σχέσεις: Μια πιο συνεκτική προσέγγιση
Τέλος, οι μεταρρυθμίσεις αναδιαμορφώνουν την προσέγγιση του Κοινοβουλίου όσον αφορά τις εξωτερικές σχέσεις, με σαφέστερη εστίαση σε βασικά ζητήματα όταν πρόκειται για την ημερήσια διάταξη της ολομέλειας. Ο καλύτερος συντονισμός και η συνεργασία μεταξύ των επιτροπών και των μόνιμων αντιπροσωπειών θα ενισχύσει τη συνοχή της εξωτερικής δράσης του Κοινοβουλίου και θα διασφαλίσει ότι λαμβάνονται πλήρως υπόψη οι διασυνδέσεις μεταξύ της εσωτερικής και της εξωτερικής διάστασης της πολιτικής της Ε.Ε..
Προοπτικές
Καθώς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εφαρμόζει αυτές τις μεταρρυθμίσεις στις 16 Ιουλίου 2024, το κάνει με ανανεωμένη δέσμευση για την ενίσχυση της δημοκρατίας στην Ε.Ε.. Οι αλλαγές αυτές δεν θα βελτιώσουν μόνο τις εσωτερικές λειτουργίες του Κοινοβουλίου, αλλά και θα ενισχύσουν την ικανότητά του να εκπροσωπεί και να ανταποκρίνεται στις ανάγκες των Ευρωπαίων πολιτών. Ενισχύοντας τη θεσμική ισορροπία εντός της Ε.Ε., οι μεταρρυθμίσεις αυτές αποτελούν ένα κρίσιμο βήμα προς την κατεύθυνση της διασφάλισης ότι η Ένωση θα συνεχίσει να λειτουργεί αποτελεσματικά για όλους τους Ευρωπαίους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Κοινοβούλιο 2024: φιλόδοξες μεταρρυθμίσεις για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής δημοκρατίας, europarl.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
