Της Βερονίκης Στεριώτη,
Ένας από τους ακρογωνιαίους λίθους της σύγχρονης ελληνικής πολιτικής πρακτικής κρίνεται η «Αρχή της Δεδηλωμένης». Πρόκειται για θεμελιώδη κανόνα του κοινοβουλευτικού συστήματος διακυβέρνησης και εισήχθη στην Ελλάδα το 1875 από τον Χαρίλαο Τρικούπη. Η αρχή της δεδηλωμένης έχει τις ρίζες της στη λειτουργία των κοινοβουλευτικών συστημάτων διακυβέρνησης όπου η εκτελεστική εξουσία, δηλαδή η κυβέρνηση, εξαρτάται από την υποστήριξη της νομοθετικής εξουσίας, του κοινοβουλίου. Η εν λόγω αρχή, διαμορφώθηκε και αναπτύχθηκε στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής κοινοβουλευτικής παράδοσης στη χώρα, μέσω των συνταγματικών εξελίξεων του 19ου αιώνα.
Συγκεκριμένα, το ξεκίνημα έγινε με μια ομιλία του Χαρίλαου Τρικούπη στο Κοινοβούλιο. Σε αυτήν την ομιλία, ο Τρικούπης τόνισε την ανάγκη να υπάρχει σαφής υποστήριξη από την πλειοψηφία του κοινοβουλίου για να είναι δυνατό για μια κυβέρνηση να ασκεί εξουσία. Μέχρι εκείνη τη στιγμή, ήταν σύνηθες το φαινόμενο να διορίζει ο βασιλιάς τους Πρωθυπουργούς χωρίς να λαμβάνει υπόψη αν είχαν ή όχι την υποστήριξη από το κοινοβούλιο. Αποτέλεσμα αυτού, ήταν η κυβερνητική αστάθεια. Ήδη από το 1870 και μετά, είχε γίνει έκδηλος ο προβληματισμός πολλών βουλευτών για τον διορισμό κυβερνήσεων μειοψηφίας. Αυτός ο προβληματισμός ήταν εκφρασμένος και από πολιτικούς όπως ήταν ο Επαμεινώνδας Δεληγιώργης, ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος και ο Κωνσταντίνος Λομβάρδος. Ο Τρικούπης στο άρθρο του με τίτλο «Τις Πταίει;» στην εφημερίδα Καιροί την 29η Ιουνίου 1874, κατηγορούσε τον βασιλιά Γεώργιο Α΄ ότι εφάρμοζε καθεστώς απόλυτης μοναρχίας, καθώς διόριζε κατά βούληση Πρωθυπουργούς από κόμματα μειοψηφίας δίχως να λαμβάνει υπόψη του τα αποτελέσματα των εκλογών κάθε φορά.
Ακόμα, πραγματοποιήθηκε πραξικόπημα την άνοιξη του 1875, εκ μέρους του Δημήτριου Βούλγαρη, τα λεγόμενα Στηλιτικά, προκειμένου να κατέχει νομοθετικό έργο χωρίς την ανάγκη πλειοψηφίας των εδρών. Ουσιαστικά προκλήθηκε μεγάλη αναταραχή, με αποτέλεσμα την εκλογή του Χαρίλαου Τρικούπη ως Πρωθυπουργού. Άλλωστε, ο ίδιος ο βασιλιάς είχε εκφέρει λόγο στη βουλή όπου ανέφερε τα εξής: «Όπως πλήρης υπήρξεν ο προς τα δικαιώματα του λαού περί την εκλογήν των βουλευτών σεβασμός της κυβερνήσεώς μου, ούτως ενδελεχής θέλει είσθαι η παρ’ εμού αναγνώρισις των από του γράμματος και του πνεύματος του συντάγματος στηριζομένων προνομιών των εκλεκτών του Έθνους. Αι προνομίαι αύται της Βουλής ανταποκρίνονται προς καθήκοντα επιβαλλόμενα εις αυτήν. Απαιτών ως απαραίτητον προσόν των καλουμένων παρ’ εμού εις την κυβέρνησιν του τόπου την δεδηλωμένην προς αυτούς εμπιστοσύνην της πλειονοψηφίας των αντιπροσώπων του Έθνους, απεκδέχομαι ίνα η Βουλή καθιστά εφικτήν την ύπαρξιν του προσόντος τούτου, ου άνευ αποβαίνει αδύνατος η εναρμόνιος λειτουργία του πολιτεύματος».
Κατά τη διαδικασία της εφαρμογής της αρχής, η κυβέρνηση οφείλει να ζητήσει ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή, είτε από μόνη της είτε μέσω μιας πρότασης μομφής, την οποία μπορεί να καταθέσει η αντιπολίτευση. Όταν, λοιπόν, η κυβέρνηση επιθυμεί να επιβεβαιώσει την υποστήριξη που της παρέχεται από τη Βουλή, ιδιαίτερα σε καταστάσεις κρίσιμων αποφάσεων ή περιόδους ποιοτικής αστάθειας, είναι ελεύθερη να ζητήσει ψήφο εμπιστοσύνης. Από την άλλη, αν η αντιπολίτευση θεωρήσει πως η κυβέρνηση δεν απολαμβάνει πια την εμπιστοσύνη της Βουλής, μπορεί να καταθέσει πρόταση μομφής, ζητώντας την πτώση της. Σημαντικό είναι να αναφερθεί πως στο Σύνταγμα της Ελλάδας του 1975, το οποίο ισχύει μέχρι σήμερα με ορισμένες τροποποιήσεις, η «Αρχή της Δεδηλωμένης», κατοχυρώνεται ρητά στα άρθρα που αφορούν τις σχέσεις εκτελεστικής και νομοθετικής εξουσίας. Το άρθρο 84 του Συντάγματος ορίζει ότι η κυβέρνηση πρέπει να έχει την εμπιστοσύνη της Βουλής. Το ίδιο άρθρο προβλέπει τη διαδικασία έκφρασης δυσπιστίας από την αντιπολίτευση, αλλά και την υποχρέωση της κυβέρνησης να ζητά ψήφο εμπιστοσύνης όταν υπάρχει αμφισβήτηση της νομιμοποίησής της.
Σήμερα, ο κανονισμός αυτός εξακολουθεί να αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς μηχανισμούς ελέγχου της εκτελεστικής εξουσίας στην Ελλάδα. Εφαρμόζεται κυρίως σε περιπτώσεις σχηματισμού νέας κυβέρνησης ή όταν υπάρχει αμφιβολία για την υποστήριξη υπάρχουσας από την πλειοψηφία της Βουλής. Σε μια σύγχρονη συγκυρία, αν μια κυβέρνηση χάσει αυτήν την εμπιστοσύνη, είτε μέσω ψηφοφορίας είτε μέσω άλλων πολιτικών διαδικασιών, ο Πρωθυπουργός οφείλει να παραιτηθεί ή προκηρύσσονται εκλογές. Πρακτικά, αυτό σημαίνει πως κάθε κυβέρνηση πρέπει να διατηρεί σταθερή κοινοβουλευτική πλειοψηφία για να παραμείνει στην εξουσία. Εν ολίγοις, πρόκειται για έναν βασικό μηχανισμό που διασφαλίζει ότι η εκτελεστική εξουσία ελέγχεται από τη νομοθετική, διασφαλίζοντας έτσι την ισορροπία και τη δημοκρατική λειτουργία του πολιτεύματος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΊΑ
- Συλλογικό έργο (2000), Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος ΙΓ’, Εκδόσεις Εκδοτική Αθηνών
