Του Αντώνη Πετρόπουλου,
Επικό όραμα, πνευματική δεξιοτεχνία και ποιητικό αριστούργημα είναι ορισμένα εγκώμια που έχει αποσπάσει Η Θυσία (Offret) του Αντρέι Ταρκόφσκι. Το «κύκνειο άσμα» του Ρώσου σκηνοθέτη και σεναριογράφου αποτελεί μία πνευματική παρακαταθήκη στην έβδομη τέχνη, ένα υπαρξιακό και φιλοσοφικό δράμα.
Η ταινία κυκλοφόρησε στις 9 Μαΐου του 1986, μερικούς μήνες πριν το θάνατο του κορυφαίου εκπροσώπου του ρωσικού κινηματογράφου και αποτελεί την τελευταία του ταινία από τις συνολικά οκτώ. Ο Αντρέι Ταρκόφσκι έφυγε από τη ζωή στις 29 Δεκεμβρίου 1986 νικημένος από τον καρκίνο σε ηλικία 54 ετών. Η ιδέα της Θυσίας τον ενδιέφερε για πολλά χρόνια και αποτελούσε μέρος και της ίδιας του της ύπαρξης. Ο Ρώσος δημιουργός γνώριζε πως σύντομα θα πεθάνει αλλά δεν παραιτήθηκε από την υλοποίηση της ιδέας του. Τα ζητήματα της πίστης, του νοήματος της ζωής του ανθρώπου και η αναζήτηση της αλήθειας και της πνευματικής ανάρρησης αποκτούν μία εικαστική υπόσταση δια χειρός του.
Η υπόθεση αφορά σε μία οικογένεια στη Σουηδία που ζει απομακρυσμένη. Ο Αλεξάντερ (τον οποίο υποδύθηκε ο Έρλαντ Γιόζεφσον), ο πατέρας της οικογένειας, είναι δημοσιογράφος, φιλόσοφος και κριτικός θεάτρου και λογοτεχνίας. Γιορτάζει τα γενέθλιά του στο σπίτι και η χαρούμενη διάθεση που επικρατεί σημαδεύεται από την είδηση πως αναμένεται να ξεσπάσει πυρηνικός πόλεμος. Ο τρόμος κυριαρχεί στο σπίτι για το κακό που επίκειται καθώς η ανθρωπότητα θα αφανιστεί.
Ο κεντρικός ήρωας της ταινίας, Αλεξάντερ, είναι άθεος αλλά στο φάσμα της ολοκληρωτικής καταστροφής προσεύχεται για πρώτη φορά στη ζωή του και δίνει την υπόσχεση στον Θεό πως θα θυσιάσει ό,τι πολυτιμότερο έχει προκειμένου να σωθεί ο κόσμος. Θα απαρνηθεί ό,τι δίνει νόημα στη ζωή του, δηλαδή την οικογένειά του, τον μικρό του γιο και το σπίτι του. Την επόμενη μέρα ξυπνάει και συνειδητοποιεί ότι όλα ήταν όπως πριν. Ο Θεός έχει κρατήσει την υπόσχεσή του και ο κόσμος εξακολουθεί να υπάρχει. Με τα ελαττώματά του, αλλά υπάρχει. Πλέον, ο Αλεξάντερ καλείται να τηρήσει κι αυτός τη δική του υπόσχεση και να εγκαταλείψει όσα αγαπάει. Ο Αλεξάντερ κατατρύχεται από υπαρξιακά ερωτήματα, σκέψεις και λέξεις και στέκεται ο ίδιος κριτικά απέναντι στον εαυτό του. Και μπροστά στο πραγματικό τέλος που θα φέρει ο Γ’ Παγκόσμιος Πόλεμος που ξεκίνησε, πρέπει να κάνει κάτι. Και πράγματι προσπαθεί να απαρνηθεί όσα αγαπά.
Έχοντας πλήρη επίγνωση της κατάστασης της υγείας του, ο Αντρέι Ταρκόφσκι δε γινόταν να μην επηρεάσει και το περιεχόμενο της δημιουργίας του. Το ζοφερό κλίμα ταιριάζει εξαιρετικά με τον αργό ρυθμό της ταινίας, τους μονολόγους μακράς διαρκείας, τα απόμακρα πλάνα και τα μεγάλα μονοπλάνα, όπως αυτά στην αρχή και το τέλος της. Άλλωστε, αυτά τα στοιχεία αποτυπώνουν και τη θεωρία του Ταρκόφσκι για τον κινηματογράφο την οποία ονόμασε «γλυπτική του χρόνου». Ο Ταρκόφσκι αναδεικνύει τη λύτρωση του ανθρώπου από τα πάθη του με αντάλλαγμα μία θυσία. Η ιδέα της θυσίας δεν είναι τόσο ελκυστική και ο σκηνοθέτης δε διατηρούσε αυταπάτες πως ο άνθρωπος δεν είναι διατεθειμένος να απαλλαγεί από τα πάθη του και να θυσιάσει κάτι. Στο βιβλίο του με τίτλο Σμιλεύοντας το χρόνο (εκδόσεις Νεφέλη, 1987), επισημαίνει:
«Η υλική πρόοδος του ανθρώπου δεν συμβάδισε με την πνευματική του εξέλιξη. Φτάσαμε σ’ ένα σημείο όπου δεν μπορούμε πια να τιθασεύσουμε τα υλικά μας επιτεύγματα και να τα χρησιμοποιήσουμε για το καλό μας. Δημιουργήσαμε έναν πολιτισμό που απειλεί να εξολοθρεύσει την ανθρωπότητα. Απέναντι σε καταστροφή τέτοια κλίμακας το μόνο που πρέπει να τεθεί, κατά τη γνώμη του, είναι η προσωπική ευθύνη του ατόμου και η προθυμία του για θυσία, χωρίς την οποία παύει να λογίζεται ως πνευματικό ον».
Η Θυσία ως μία παραβολή για τη ζωή, την πνευματικότητα και την πίστη, κερδίζει την υπομονή του θεατή (149’ η διάρκεια) με εικόνες υψηλής αισθητικής και εικαστικής τέχνης. Σαν ένα μακροσκελές ποίημα, Η Θυσία βαδίζει σε φιλοσοφικά και υπαρξιακά μονοπάτια που απουσιάζουν από τον σύγχρονο κινηματογράφο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- «Η Θυσία»: Το κύκνειο άσμα του Αντρέι Ταρκόφσκι που πέθανε σαν σήμερα πριν από 35 χρόνια, elculture.gr, διαθέσιμο εδώ
