Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Το φύλο, και οι ρόλοι και οι προσδοκίες που συνδέονται με αυτό, βρίσκονται στο επίκεντρο του κοινωνικού, πολιτιστικού και πολιτικού λόγου για δεκαετίες. Ο συνεχιζόμενος αγώνας για την ισότητα των φύλων έχει ωθήσει πολλούς διανοούμενους να εξερευνήσουν και να αμφισβητήσουν τους κυρίαρχους κανόνες σχετικά με τη θηλυκότητα, την αρρενωπότητα και τους κοινωνικούς ρόλους που έχουν καθοριστεί στον καθένα. Το φεμινιστικό κίνημα, ειδικότερα, οδήγησε στη δημοσίευση πρωτοποριακών έργων που αμφισβητούν τους παραδοσιακούς ρόλους των φύλων και υπερασπίζονται τα δικαιώματα των γυναικών.
Σε αυτό το πλαίσιο, το Περί Γυναικών της Susan Sontag, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Gutenberg, μεταφρασμένο από τη Δανάη Σιώζιου, προσφέρει μια ξεχωριστή προοπτική για το ζήτημα του φύλου, αντλώντας από το πνευματικό κλίμα της δεκαετίας του 1970, όταν ο φεμινισμός του δεύτερου κύματος βρισκόταν στο απόγειό του. Αυτή η συλλογή δοκιμίων εμβαθύνει στην πολυπλοκότητα της γυναικείας ζωής, μέσα από την πένα μιας επιδραστικής προσωπικότητας, που δεν βρίσκεται πλέον εν ζωή. Η Susan Sontag (1933–2004) ήταν μια ισχυρή Αμερικανίδα συγγραφέας, κινηματογραφίστρια, φιλόσοφος και πολιτική ακτιβίστρια. Γνωστή για τα εύστοχα δοκίμιά της και τις έντονες παρατηρήσεις της για τον πολιτισμό και την κοινωνία, η Sontag έγινε μια από τις πιο εξέχουσες προσωπικότητες της εποχής της. Το έργο της καλύπτει διάφορα θέματα, συμπεριλαμβανομένης της λογοτεχνίας, του κινηματογράφου, της τέχνης, της πολιτικής και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Η διανοητική προσέγγιση της Sontag χαρακτηρίστηκε από την προθυμία να αντιμετωπίσει δύσκολα και συχνά αμφιλεγόμενα θέματα, καθιστώντας την τόσο διάσημη όσο και διχαστική μορφή. Αν και ποτέ δεν ταυτίστηκε ρητά ως φεμινίστρια, τα κείμενά της έθιγαν συχνά θέματα εξουσίας, ταυτότητας και φύλου. Ωστόσο, όπως αντικατοπτρίζεται στο On Women, η ενασχόληση της Sontag με φεμινιστικά ζητήματα ήταν περίπλοκη και, κατά καιρούς, επικριτική για το ίδιο το κίνημα. Αυτή η αμφιθυμία απέναντι στον φεμινισμό και η κριτική της στάση σε ορισμένα ζητήματα που σχετίζονται με το φύλο έχουν πυροδοτήσει συζητήσεις και συζητήσεις σχετικά με τη θέση της στον ευρύτερο φεμινιστικό λόγο. Το βιβλίο που εξετάζουμε, που δημοσιεύτηκε μετά θάνατον το 2023, είναι μια συλλογή επτά δοκιμίων που γράφτηκαν μεταξύ 1972 και 1975. Το βιβλίο επιμελήθηκε ο γιος της Sontag, David Rieff, και παρουσιάζει τις σκέψεις της για τις γυναίκες, τη θηλυκότητα και τον φεμινισμό κατά τη διάρκεια μιας κομβικής περιόδου στην απελευθέρωση των γυναικών κίνηση. Τα δοκίμια είναι διατεταγμένα χρονολογικά, παρέχοντας μια εικόνα της εξελισσόμενης οπτικής της Sontag για θέματα φύλου.
Η συλλογή περιλαμβάνει τέσσερα δοκίμια, δύο συνεντεύξεις και μια εκτεταμένη απάντηση σε μια κριτική της ποιήτριας Adrienne Rich. Τα δοκίμια καλύπτουν μια σειρά θεμάτων, από τις κοινωνικές πιέσεις της γήρανσης στις γυναίκες έως τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες στην οργάνωση για κοινωνική αλλαγή. Για παράδειγμα, στο «Δύο μέτρα και δύο σταθμά για την ηλικία» (1972), ο Sontag συζητά πώς η γήρανση γίνεται αντιληπτή διαφορετικά για τους άνδρες και τις γυναίκες, συχνά εις βάρος των γυναικών. Υποστηρίζει ότι η προσήλωση της κοινωνίας στη νεότητα και την ομορφιά επηρεάζει δυσανάλογα τις γυναίκες, κάνοντας τη γήρανση να φαίνεται σαν ασθένεια της φαντασίας για αυτές.
Ένα άλλο σημαντικό δοκίμιο, «Ο Τρίτος Κόσμος των Γυναικών» (1973), διερευνά την παγκόσμια θέση των γυναικών και την πολυπλοκότητα της φεμινιστικής αλληλεγγύης σε διαφορετικά πολιτισμικά πλαίσια. Εδώ, η Sontag εκφράζει σκεπτικισμό για την αποτελεσματικότητα του φεμινιστικού κινήματος, υποστηρίζοντας ότι οι γυναίκες δυσκολεύονται να οργανωθούν και συχνά αποτυγχάνουν να υποστηρίξουν επαρκώς η μία την άλλη. Αυτό το δοκίμιο αποτελεί παράδειγμα της ευρύτερης κριτικής της Sontag στον φεμινισμό, καθώς αμφισβητεί εάν το κίνημα μπορεί να επιφέρει ουσιαστική αλλαγή.
Το συγκεκριμένο έργο είναι μια σημαντική προσθήκη στο σύνολο των έργων της Susan Sontag, προσφέροντας στους αναγνώστες μια ματιά στις περίπλοκες απόψεις της για το φύλο και τον φεμινισμό. Τα δοκίμια παρέχουν πολύτιμο ιστορικό πλαίσιο για την κατανόηση των φεμινιστικών συζητήσεων της δεκαετίας του 1970 και αντικατοπτρίζουν τον ευρύτερο στόχο της Sontag να αμφισβητήσει τη συμβατική σοφία και να αντισταθεί στην εύκολη κατηγοριοποίηση. Ωστόσο, οι αναγνώστες θα πρέπει να προσεγγίσουν το βιβλίο έχοντας επίγνωση των περιορισμών του.
Οι κριτικοί έχουν σημειώσει ότι τα δοκίμια της Sontag αντανακλούν μερικές φορές μια «μη αλληλέγγυα» στάση απέναντι στον φεμινισμό, με ορισμένα επιχειρήματα να περιγράφονται ως σεξιστικά και να απορρίπτουν τους στόχους του φεμινιστικού κινήματος. Επιπλέον, η γραφή της Sontag σε αυτή τη συλλογή έχει επικριθεί ότι είναι γενικευμένη και όχι τόσο εύστοχη όσο τα καλύτερα έργα της. Παρόλα αυτά, το συγκεκριμένο ανάγνωσμα εξακολουθεί να προκαλεί προβληματισμό σχετικά με την πολυπλοκότητα του φύλου και τις προκλήσεις της φεμινιστικής αλληλεγγύης. Συνιστάται σε αναγνώστες που ενδιαφέρονται για τη φεμινιστική ιστορία και τις διανοητικές συζητήσεις για το φύλο, αλλά και όσους εκτιμούν το ευρύτερο έργο της Sontag και θα ήθελαν να τη γνωρίσουν καλύτερα, πάντα με τα μέτρα της εποχής στην οποία έγραψε τα δοκίμιά της.
