Της Μαριάνθης Κοκοράκη,
Ο τύπος του μακεδονικού τάφου, γηγενής στη Μακεδονία, αποτελεί το πιο εντυπωσιακό και μεγαλοπρεπές δείγμα αρχαίου ελληνικού ταφικού μνημείου, όσον αφορά την κατασκευή, την διακόσμηση, αλλά και τον πλούτο των κτερισμάτων. Οι ανακαλύψεις του τελευταίου αιώνα, ήρθαν να κλείσουν το σημαντικό κενό, που υπήρχε στη γνώση μας για την ελληνική ζωγραφική και τέχνη των ελληνιστικών χρόνων. Οι τοιχογραφίες των μακεδονικών τάφων, αποτελούν αντανακλάσεις των ζωγραφιών και των τοιχογραφιών, που βρίσκονταν μέσα στα μακεδονικά ανάκτορα.
Αναλυτικά, οι μακεδονικοί τάφοι, κάνουν την εμφάνισή τους τον 4ο αιώνα π.Χ., και συνεχίζουν να χρησιμοποιούνται έως και την εκπνοή της Ελληνιστικής περιόδου. Πρόκειται για μνημεία τα οποία βρίσκονται κάτω από το έδαφος και είναι κατασκευασμένα από πωρόλιθο της εκάστοτε περιοχής. Ακόμη, έχουν τετράγωνο ή ορθογώνιο σχήμα και αποτελούνται από έναν ή περισσότερους θαλάμους. Ο κάθε μακεδονικός τάφος, είναι κατά κανόνα οικογενειακός, δηλαδή χρησιμοποιούνταν για περισσότερες από μία ταφές, επί σειρά γενεών.
Από τα πρώτα πράγματα που μπορεί ο επισκέπτης, να παρατηρήσει βλέποντας έναν μακεδονικό τάφο, είναι οι μνημειακές προσόψεις που διαθέτουν. Η κατασκευή αυτών των προσόψεων, εξυπηρετεί το γεγονός, ότι όλοι οι μακεδονικοί τάφοι, πρέπει να θυμίζουν εξωτερικά, οικία ή ναό. Οι προσόψεις, μπορούν να είναι είτε δωρικού, είτε ιωνικού τύπου, ή ακόμα και συνδυασμός και των δύο. Όσον αφορά τα χρώματα, χρησιμοποιούνται τα έντονα και ζωηρά, όπως επί παραδείγματι το κόκκινο, το βαθύ μπλε, το ιώδες και το πράσινο. Με αυτόν τον τρόπο, δίνουν έμφαση στον αρχιτεκτονικό διάκοσμο, δημιουργώντας οπτική αντίθεση με το άσπρο χρώμα, που έχουν οι τοίχοι. Τα σημαντικότερα μνημεία αυτού του τύπου, έχουν τοιχογραφίες στο εσωτερικό ή στο εξωτερικό τους. Τα χρώματα που χρησιμοποιούνται είναι γαιώδη και η τεχνική που εφαρμόζεται, είναι η ξηρογραφία.
Ανάμεσα στους σπουδαίους Μακεδονικούς τάφους, βρίσκεται και ο περίφημος Τάφος της Περσεφόνης, ο οποίος βρίσκεται στην σημερινή πόλη της Βεργίνας, στην κεντρική Μακεδονία, που σήμερα ταυτίζεται με τις Αιγές, την αρχαία πρωτεύουσα του μακεδονικού βασιλείου. Στον συγκεκριμένο τάφο, γίνεται λόγος για την σημαντικότερη μαρτυρία της ελληνικής ζωγραφικής, εκείνης της περιόδου. Πρόκειται για έναν τάφο, κιβωτιόσχημο, επενδυμένο εσωτερικά με μεγάλους πώρινους λίθους, ο οποίος βρέθηκε συλημένος και χρονολογείται στο μεταίχμιο του 4ου αιώνα π.Χ. Τρεις από τους τοίχους του ταφικού συνόλου, φέρουν εντυπωσιακές τοιχογραφίες, που εικονίζουν στοιχεία βγαλμένα από την μυθολογία. Συγκεκριμένα, η κεντρική σκηνή της συνολικής τοιχογραφίας, φαίνεται πως είναι η αρπαγή της Περσεφόνης από τον θεό Πλούτωνα. Το χρωματολόγιο της σύνθεσης δίνει έμφαση στο ερυθρό, το κίτρινο και το ιώδες χρώμα, ενώ παράλληλα, αχνοφαίνεται και το μπλε. Η δυναμική που εκπέμπει η συγκεκριμένη τοιχογραφία είναι εμφανής. Τα ενδύματα είναι με τέτοιο τρόπο ζωγραφισμένα, με αποτέλεσμα να φαίνονται οι πτυχώσεις τους, δίνοντάς τους σχήμα και γεωμετρικότητα. Παρόλα αυτά, η ίδια η τοιχογραφία, φαίνεται βιαστικά δημιουργημένη, σχετικά πρόχειρη και συνοπτική. Ο καλλιτέχνης, είχε κάνει χρήση του εγχάρακτου σχεδίου, το οποίο ακόμα και σήμερα, γίνεται ορατό κάτω από την χρωματισμένη επιφάνεια.
Συμπερασματικά, οι μακεδονικοί τάφοι, ήταν πλούσια διακοσμημένοι με ποικίλα μοτίβα, που έφεραν φυτά, ζώα, σκηνές από μάχες και κυνήγια. Επίσης, ένα κλασικό χαρακτηριστικό τους ήταν η απεικόνιση θεοτήτων και πιο συγκεκριμένα, θεότητες που αφορούσαν τον κάτω κόσμο και τoν κόσμο των νεκρών. Εκτός από τα ζωγραφικά σύνολα στους τοίχους, τοποθετούνταν στον θάλαμο και στον προθάλαμο των μακεδονικών τάφων, μαρμάρινες σαρκοφάγοι, όπου μέσα υπήρχαν πλούσιες λάρνακες με τα οστά των νεκρών. Υπό άλλες συνθήκες, διαμόρφωναν στους τοίχους, κτιστές τράπεζες, είτε θρόνους, ενώ στους τάφους οικογενειακού χαρακτήρα, υπήρχαν διάφορες εσοχές για την εναποθέτηση της τέφρας των νεκρών. Ως επί το πλείστον, το σίγουρο συμπέρασμα, στο οποίο, μπορεί να προέβη κάποιος, είναι ότι οι μακεδονικοί τάφοι, αποτελούν μία σημαντική και ιδιαίτερη κατηγορία υπογείων θαλαμοειδών οικοδομημάτων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Δημήτρης Πλάντζος (2018), Ελληνική Τέχνη και Αρχαιολογία: 1200-30 π.Χ., Αθήνα: εκδ. Καπόν
- Μακεδονικοί Τάφοι, 2gymnaou.gr, Διαθέσιμο εδώ
